Ɔkpá Ohi ku Ɔkpá ku Ōjila ku Oyeeyi mla Uklɔ Ku Alɔ

ƆYA ƆMƐHILI 4-10

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | UMÁKI 15-16

“Ujisɔsi Lɛ Akacɛ Ya Jila”

(Umáki 15:​3-5) Aótrɛyi kú ācogɛ́ɛya ā bá gē kpó ɔdā alɛwa ce ɔ́. ⁴ Anɔ́ɔ Upáyílēti klla lɛ ɔ̄kā da ɔ́ kpɔ́ kahíníī, “Ɔdíyá nɛ̄ á gáā cīla ɔ̄kā dóódu ŋ́ mā? Jāhɔ̄ tá odúúdú ɔdā nēé kpó ce uwɔ ā!” ⁵ Ujísɔ̄si tá kóō kɛlā kpɔ́ɔ́kpɔ́, anɔ́ɔ Upáyílēti le hídáagó á.

(Umáki 15:24) Anɔ́ɔ é kwú ɔ̄ ú nyɔ́kpá á. É le uwé kú nū kɔ̄ lɛ iyī uwā. É le ūlī tá cɛ́ɛ́ kéē jé ɔ̄cɛ nōo géē je āyā kú úwé kú nū ā.

(Umáki 15:​29, 30) Ācɛ nēe bá ī yɛ ɔwɛ ā jílɛyí jigijigi tū ɔ̄. É klla cá ɔ̄ ɛcá, yá ɔ̄ ɛbɛ́ gē kahíníī, “Aháa! Awɔ nōo géē lɔfú ca Agblīihɔ-nɛ̄hi ā tāajɛ, klla í lɔfú gwó ɛ̄nɛ̄ ɔlɛɛcɛ í bī abɔ̄ gwó glá ŋ́ ɛ̄cī ɛtá glá. ³⁰ Abālɔbányā le hīlatá ŋmá ɛyí ɔcóōnyɔ́kpá cɛ́ɛ́ ká ā lɛ iyī wɔ nyatá mɛ́ɛ́nɛ.”

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Umák 15:​24, 29

é le uwé kú nū kɔ̄ lɛ iyī uwā: Ɛlā nōo yɔ ipu ɔkpá ku ujɔ̄ 19:​23, 24 kɛla lipu lipu lɛyikwu ɛlā nyā, nɛ ɔkpá ku Umátiyu, Umáki mla Ulúku i ka ŋ ma. Abɔɔ a mafu ku aicɔɔja ku ācɛ Urom lɛ ūlī ta ce uwe ku eyipu mla awulu ku Ujisɔsi, e lɛ awulu a kɔ “ɛga ɛnɛ, anɔ́ɔ aícɔ́ɔja ā lɛ āyā kú nū éyééye á”, amáŋ, é ta ō hila aku eyipu a, anɔɔ e lɛ ūlī ta ce ɔ a. Ūlī néē ta ce uwe ku Ujisɔsi nyā, lɛ ɛlā nōo yɔ ipu ɔkpá ku Aíjē 22:18 ya jila. Uculo ku ācɛ nōo gē ŋmo ācɛ eko ɔɔma, wɛ ō miyɛ uwe ku ācɛ néē dɔka o ŋmo a, ohigbu ɛnyā a, é gē lɛ uwe ku auwi pila ŋma uwa iyē mla aɔdā ɔhá duuma néē lɛ gbɔbu ɛɛ kéē ŋmo uwa, o ya ɛɛ ku uweyi kóō kwu uwa nɛhi ipu āhɔ̄ néē yɔ ipu nu a.

Ācɛ jílɛyí jigijigi: Ō jilɛyi jigijigi nyā gē nyɔ mla ɛlā ō ka ŋma okonu, o kē kwɛyi ɛbɛ o ya ɔcɛ amāŋ ɛca. Ācɛ nēe ba i yɛ ɔwɛ a nōo ya ɔdā nyā lɛ akacɛ nōo yɔ ipu ɔkpá ku Aíjē 22:7 a ya jila, amáŋ é kéē jé ŋ.

(Umáki 15:43) Ujósɛ̄fu ɔ̄cɛ Arimatéya gā. Ó wɛ ɛ́nɛ́nɛ̄ ɔ̄cɛ ipú ācohɛ́pɔ̄, ɔ̄cɛ nɛ̄ anú abɔ̄yīnū gē leyīce oōwa kú ajɔ̄ɔ̄cɛ́ kú Ɔwɔicō. Ó leyī hɔ́la le yɛ tá ɛgiyí Upáyílēti gaá da ɔ́ kóō kwú okwū kú Ujísɔ̄si ú lɛ anúɔ.

(Umáki 15:46) Ujósɛ̄fu le ɔpá nɛ̄hɛ́ lā, kwú okwū ā ú wā ajɛ, anɔ́ɔ ó kwú ɔpá nɛ̄hɛ́ ā ú hā tū ɔ̄ á. Anɔ́ɔ ó kwú ɔ̄ ú nyɔ̄ í gwutá ipú únóji nēé yíla tá ipú ápátɛ́cɔ̄ ā. Anɔ́ɔ ó le ɛcɔ̄ míya gaá gwū okónu únóji ā á.

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Umák 15:43

Ujósɛ̄fu: Ācɛ nōo ta ɔkpá ku Ɔkoolɔhi a, ɛgɛ nēe kɛla lɛyikwu Ujosɛfu a, mafu peee ɛdɔ ācɛ nēe wɛ a. Umatiyu nōo wɛ odɔlɛ a ka kóō wɛ ɔcɛ “olagbénú”, Umaki nɛ ɛyinɛhi ku ācɛ nōo ta ɔkpá ku nu lɛ uwa, wɛ ācɛ Urom a, ka “ó wɛ ɛ́nɛ́nɛ̄ ɔ̄cɛ ipú ācohɛ́pɔ̄” nōo yɔ i gbeyi Ajɔɔcɛ ku Ɔwɔico a. Uluku nōo wɛ oloboci nōo gē meyinyinyi ɔcɛ a ka, ka “ó wɛ ɔ̄cɛ olɔhi nēé gē lɛ ojīlīmā ce ɔ́ nɛ̄hi” nōó cɛtɔha mla ɔdā nɛ acohɛpɔ a miya ō ya Ujisɔsi ŋ ma; Ujɔni foofunu ka, ka ō wɛ “ɔ̄cɛ nōo wɛ ɔyíkpo kú Ujísɔ̄si tayínū ohígbū kóō gē yúufi ācɛ Ujíyu” a.​—Umt 27:​57-60; Umák 15:​43-46; Ulú 23:​50-53; Ujɔ́ 19:​38-42.

Dɔka Agbenu Nōo Yɔ Ipu Ɛlā Ɔwɔico

(Umáki 15:25) Ó wɛ ɛplá oje ahāanɛ kú ɔ̄cɔ̄ɔ̄cī nēé je Ujísɔ̄si nyɔ́kpá á.

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Umák 15:25

ɛplá oje ahāanɛ kú ɔ̄cɔ̄ɔ̄cī: Ācɛ gē ka ka eko néē ta ipu ɔkpá ku Umaki nyā mla ɛ̄nɛ̄ ō yɔ ipu ɔkpá ku Ujɔ́ 19:​14-16 lɛyikwu eko nɛ Upayileti je Ujisɔsi lɛ ācɛ kéē lɛ ɔ ŋmo a wɛ ɛyɛɛyi gwu iyi uwa ta, aku Ujɔ́ni a kahinii “ó lɛbɛ̄ɛka ɛplá oje igwɛ́ɛpa kú ɔlɛ́ɛnɔ” a. Naana nɛ Ɔkpiihɔ i mafu ɔdā nōo ya ɛɛ nōó lɛ a ŋ ma, má aɔdā ōhī nōo ya nɛ alɔ cika o leyi yɛ ɔ a: Eko néē ta ipu aɔkpá ku Ɔkoolɔhi a, lɛyikwu aɔdā nōo ya eko amoomɛ ku Ujisɔsi ipu ɛcɛ nyā cɛtɔha mla iyi uwa. Ɛjɛɛji uwa cɛtɔha ku eko nɛ aotrɛyi ku acogwɛɛya mla anyakwɔcɛ tu ujɔ klla kwu Ujisɔsi i bi gē lɛ Upayileti a wɛ ɔcɔɔci blili. (Umt 27:​1, 2; Umák 15:1; Ulú 22:66–23:1; Ujɔ́ 18:28) Umatiyu, Umaki, mla Uluku klla cɛtɔha ka eko nɛ Ujisɔsi playi ɛyi ɔcí a, ku obu le du ajɛ ɛga doodu ŋma “oje igwɛ́ɛpa kú ɔlɛ́ɛnɔ . . . jāā gbó oje ɛtá kú ɔlɛ́ɛnɔ.” (Umt 27:​45, 46; Umák 15:​33, 34; Ulú 23:44) Ɔdā éyi nōo lɔfu ya néē ta eko ɛyɛɛyɛyi lɛyikwu eko néē ŋmo Ujisɔsi a yɔ a: Eko ɔɔma, ācɛ ōhī gbɛla ku ō gɛ, wɛ ipu ɔwɛ néē i bi le ŋmo ɔcɛ. Ekoohi, ō gɛ a gē lɔfu iyē nɛhi, ó kóō i ŋmo ācɛ ōhī. Aku Ujisɔsi a, é lɛ ɔ gɛ jaa gbeeko nɛ ó kóō bi ɔcí ku owe ku nu gla gɛ ŋ, ɔcɛ ɔhá néē je lɛ ɔ kóō bi ɔ lɛ ɔ a. (Ulú 23:26; Ujɔ́ 19:17) O lɛ a, ɔdaŋ ku ō gɛ wɛ ipu ɔwɛ néē i bi le ŋmo ɔcɛ, ɔɔma le ka eko géē dee yɛ ligii gbɔbu ɛɛ kéē lɛ Ujisɔsi playi ɛyi ɔcí a. Ɔɔma ya ɛɛ nɛ Umt 27:26 mla Umák 15:15 ka ku Upayileti jé ɔ́da kéē lɛ Ujisɔsi ŋmo boobu néē lɛ ɔ gɛ kwɛyi a. O lɛ a, ācɛ ɛyɛɛyɛyi lɔfu ta eko ɛyɛɛyɛyi lɛyikwu eko néē ŋmo Ujisɔsi a, o ŋma lɛ ɔdā nɛ ɔnyɔɔnyɛ ku uwa gbɛla ku eko néē ŋmo Ujisɔsi gbɔɔ a. O lɔfu wɛ ka ɛnyā ya ɛɛ nɛ Upayileti le hidaago, eko nɛ ó po ku Ujisɔsi gekwu boobu abɔ e lɛ ɔ playi ɛyi ɔcí a, ohigbu ku anu a gbɛla kóō ŋmo a yɔ i gbɔɔ klɔdɔɔ. (Umák 15:44) Ɔhá ku nu kpɔ wɛ ka igbalɛwa, ācɛ nōo ta Ubáyíbu a gē lɛ ɛ̄cī kɔ ipu aya ɛnɛ, awa ɛta gē yɔ ipu aya éyi a, ɛgɔɔma nōo kē wɛ otu duu a. Ɔɔma ya ɛɛ nɛ ipu Ubáyíbu é gē kɛla lɛyikwu oje 9 ku ɔcɔɔci, oje 12 ku ɔlɛɛnɔ, mla oje 3 ku ɔlɛɛnɔ, o gbɔɔ ŋma odee bɛɛka oje 6 ku ɔcɔɔci a. (Umt 20:​1-5; Ujɔ́ 4:6; Acot 2:15; 3:1; 10:​3, 9, 30) Ɛpleeko ɔɔma, ācɛ i lɛ ɔdā duuma nōo gē mafu ɔdā nōo wɛ eko lɛ uwa yiili ŋ, ohigbu ɛnyā, e gē bi ɛlā nyā nōo kahinii, “lɛbɛɛka” le da ɔcɛ ɔdā nɛ eko yɔ i ka a, abɔ alɔ má ipu ɔkpá ku Ujɔ́ 19:14 a. (Umt 27:46; Ulú 23:44; Ujɔ́ 4:6; Acot 10:​3, 9) Ɔcɛla ku ɔdā nɛ alɔ yɔ i ka a wɛ kahinii: Eko nɛ Umaki ta a lɔfu wɛ eko néē lɛ Ujisɔsi playi ɛyi ɔcí mla eko néē yɔ i gɛ ɔ a, amáŋ, Ujɔni abɔyinu lɔfu yɔ i kɛla lɛyikwu eko néē lɛ ɔ playi ɛyi ɔcí a foofunu. Ó ŋma ipu aya ɛnɛ néē kɔ eko a, Umaki lɔfu yɔ i kɛla lɛyikwu eko éyi ŋma ipu aya aflɛyi ku nu (oje 6 ga oje 9 ku ɔcɔɔci), amáŋ Ujɔni a lɔfu yɔ i kɛla lɛyikwu eko eyi aya ɔmpa a (oje 10 ku ɔcɔɔci ga oje 12 ku ɔlɛɛnɔ), Ujɔni klla ka “lɛbɛɛka” eko noo yɔ i kɛla lɛyikwu eko nɛ ɛlā a ya a. Aɔdā nōo banya lɔfu wɛ ɔdā nōo ya ɛɛ nɛ Ujɔni mla Umaki ta eko ɛyɛɛyɛyi lɛyikwu eko nɛ Ujisɔsi kwu a. Amoomɛ ku nu wɛ ka, ɔdā nōo ya ɛɛ nɛ eko nɛ Ujɔni gáā ta, igbihaajɛ ku ihayi alɛwa a wɛ ɛyɛɛyi gwo ɛ̄nɛ̄ Umaki ta a, mafu ku Ujɔni i ta ŋma ɔdā nɛ Umaki ta a iciici ŋ.

(Umáki 16:8 NW) Abɔ e gɛɛcɛ a, e lɛ inya kwu ŋma ɛgiyi unoji a yɔ fiyegbulu. E kɛla lɛ ɔcɛ duuma ŋ, ohigbu ku ufi lɛ uwa kwu.

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Umák 16:8

ufi lɛ uwa kwu: Ɛyi amoomɛ ku ɔkpá ku Umaki néē piyɛ a, ɛ̄nɛ̄ é ta mla abɔ eko igble a, mafu ku ɔkpá ku Umaki, ŋmɛyi mla ɛlā nōo yɔ ɔgba 8 a. Ācɛ ōhī gē gbɛla ka ɛgɛnɛ ɔkpá ku Umaki ŋmɛyi a le kpii fiyɛ abɔ, ka ó gáā lɔfu wɛ ɛ̄nɛ̄ Umaki ta mla abɔ ku nu ɔkwɔɔkwɛyi a gla ŋ. Amáŋ, ɔdaŋ ku a leyi yɛ ɔwɛ ɛgɛ nɛ Umaki tá ɔkpá ku nu lɔɔlɔhi, a gē má peee ku ɔdā nɛ ācɛ i gbɛla nyā i kpaakpa ŋ, ohigbu ku ɛlā ku nu gē le kpii, o klla gē bi ɔcɛla wɛɛcɛ. Ācɛ ō jé ɔkpá nɛɛnɛhi nēé hi ka Jerome (c. 347-419/420) mla Eusebius (c. 260–c. 339 C.E.) mafu kóō wɛ ɔkwɛyi, ka ɛlā nōo yɔ ipu ɛyi amoomɛ ku ɔkpá ku Umaki a ŋmɛyi mla ɛlā nyā nōo ka kahinii: “ufi lɛ uwa kwu.”

Ó lɛ aɔkpá ku ɛka ɛyipɛ alɛwa néē ta mla abɔ eko igble a mla alɛwa néē cɔwɔ nu gā ipu uce ɔhá, nōo gáā lɛ ɛlā oŋmɛyi gbɔngɔɔ amāŋ ka ɛlā oŋmɛyi nɛ̄ŋ́cɛ́ ba tu ɔgba 8 a. Ɛlā oŋmɛyi gbɔngɔɔ (nōo lɛ ɔgba 12) yɔ ipu Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus, mɛmla Codex Bezae Cantabrigiensis, néē ta bɛɛka ihayi 400 mla 500 eko ku Ukraist a, o klla yɔ ipu Latin Vulgate, Curetonian Syriac, mɛmla Syriac Peshitta. Amáŋ, gbɔbu a, ó yɔ ipu ɔkpa ɛpa ku ɛka ɛyipɛ néē ta mla abɔ eko ku igble a ŋ, Codex Sinaiticus mɛmla Codex Vaticanus, néē ta bɛɛka ihayi 300 mla ihayi 400 eko ku Ukraist a, amāŋ ipu Codex Sinaiticus Syriacus néē ta bɛɛka ihayi 300 mla ihayi 500 eko ku Ukraist, amāŋ ipu ɔkpá ku Umaki nɛ Sahidic Coptic ta bɛɛka ihayi 300 mla ihayi 500 eko ku Ukraist ŋ. Ɛgɔɔma, nɛ ɔkpá ku Umaki néē ta mla abɔ, ɛ̄nɛ̄ o gbo ɛnɛ̄ŋ́cɛ́ fiyɛ duu a ipu Armenia mla Georgia, ŋmɛyi lɛ ɔgba 8 duu a.

Igbihaajɛ, o lɛ ōhī ku aɔkpá ku ɛka ɛyipɛ néē ta mla abɔ mla ɛ̄nɛ̄ é cɔwɔ nu gā ipu uce ɔhá, néē gáā lɛ ɛlā oŋmɛyi nɛ̄ŋ́cɛ́ ta ipu nu (ɛlā néē ta anu a lɛ kpii a). Codex Regius ku ihayi nōo lɛbɛɛka ihayi 700 mla ihayi 800 eko ku Ukraist a lɛ ɛlā oŋmɛyi gbɔngɔɔ mla ɛlā oŋmɛyi nɛ̄ŋ́cɛ́ ipu nu, amáŋ, ɛlā oŋmɛyi nɛ̄ŋ́cɛ́ a gbɔbu lɛ ogbɔngɔɔ a. O lɛ ɛlā néē i ta, o gbɔɔ ŋma ajɛ ku ɛlā oŋmɛyi gbɔngɔɔ mla ɛlā oŋmɛyi nɛ̄ŋ́cɛ́ nyā, nōo gē mafu ku ɛlā ōhī néē ta ipu nu a, lɛ ɛlā ɔkwɛyi anu. Amáŋ, Codex Regius mafu peee ka ɛlā oŋmɛyi gbɔngɔɔ mla ɛlā oŋmɛyi nɛ̄ŋ́cɛ́ nyā i wɛ ipu Ubáyíbu abɔbɔɔyi nu ŋ.

ƐLĀ OŊMƐYI NƐ̄Ŋ́CƐ́

Ɛlā oŋmɛyi nɛ̄ŋ́cɛ́ nōo gbɔɔ ŋma oŋmɛyi ku Umák 16:8 i wɛ ipu ɔkpá ku ɛlā Ɔwɔico ŋ. Ō jé ku nu kahinii:

Anɔ́ɔ é lɛ ukɔ́ nɛ̄ alelékwū-ōtɛ̄hɔ̄ ā tū uwā ā kpó ka lɛ Upíta mla aɔ́mpa nū á. Anɔ́ɔ Ujísɔ̄si abɔ̄yī nū le uwá tɛ̄hɔ̄ gɛcɛ ŋmá ɛnɔ̄ɔ̄cī ga ɛnɔ̄ɔ̄nɛ̄ kéē bī olɛhɔ̄ otīihɔ nōo ī nya ācɛ tá nōo gē je oyēeyi opiyoo lɛ ācɛ ā gaá ka lɛ alɛɛcɛ.

ƐLĀ OŊMƐYI GBƆŊGƆ

Ɛlā oŋmɛyi gbɔŋgɔ nōo gbɔɔ ŋma oŋmɛyi ku Umák 16:8 i wɛ ipu ɔkpá ku ɛlā Ɔwɔico ŋ. Ō jé ku nu kahinii:

⁹ Ɛplá nɛ̄ Ujísɔ̄si le héyī ŋmá ɔlekwu ɛ̄cī aflɛ́yí kú aláadi ā, ó lɛ iyīnu mafú aflɛ́yí lɛ Umerí kú Umágāda, ɔ̄cɛnyā nōó nū aalelékwū obɔ̄bí ahāapa ŋmá ipú kú nū ā. ¹⁰ Ó le yɛ gaá le da ācɛ nēe tɛtɛ bá mla anú ā. É bá yɔ̄ ī yɔ́tūnōbí klla bá yɔ̄ ī jikwū. ¹¹ Anɔ́ɔ eko nɛ̄ ó le da uwá ka Ujísɔ̄si ɔ́ɔ le heyī ā, é cɛ̄ ɛlā nōó ka ā ŋ́. ¹² Igbīhi ɛ̄nyā Ujísɔ̄si klla le hɛ́bɛ̄cɛ ɔwɛ ɛyɛ́ɛ́yí ɔtāhɛ̄ ācɛ ɔlɛ́ uwā nēe yɔ̄ ī ga ipɔ́lɛ́ ɔhá ā. ¹³ Anɔ́ɔ é kwúcē nyɔ̄ gaá le ka lɛ ācɛ ohile ā, amáŋ é cɛ̄ ŋ́. ¹⁴ Ámōōmɛ ā, o le hɛ́bɛ̄cɛ ɔtāhɛ̄ ayíkpó igwóléyi eko nēé bá gē lé ɔdōlé ā. Ó le ífulá ka tū uwā, ohígbū kéē cɛ̄ɛ̄lā ā ŋ́, klla lɛ ɔtū olɔfú nɛ̄hi nōó cɛ̄ lɛ uwá, cɛɛlā kú ācɛ nēé má ɔ̄ eko nɛ̄ ó le héyī ŋmá ɔlekwu ā ŋ́. ¹⁵ Ó da uwá kahíníiī, “Aá nyɔ̄ ga ɛga dóódu kú ɛcɛ ā gaá tɔ́ɔna kú Ɔ̄kōōlɔhi ā lɛ alɛɛcɛ dóódu. ¹⁶ Ɔ̄cɛ dúú nōo cɛ̄ nēé lɛ ubatísim yá ɔ̄, é géē nyā ɔ́ tá. Amáŋ ɔ̄cɛ dúú nɛ̄ ó cɛ̄ ŋ́, é géē ŋmó ɔ̄ ɛpɔ̄bí ɛ̄cī nēé géē kɛpɔ̄ tū ācɛ ā ¹⁷ É géē je ɔfú lɛ ācɛ nēe cɛ̄ɛ̄lā ā kéē yúklɔ́ o hídáagó nēe bá nyā, o ŋmá lɛ iye kú um é géē nū aálelékwū obɔ̄bí ŋmá ipú iyē kú ācɛ, é géē kɛlā okónu ucē ɛ̄yīpɛ̄. ¹⁸ Ɔ́dāŋ́ nēé kōō kwúu ɛgwā ú ŋmáajɛ, ámāŋ kéē kōō lɛ ɔdā ō ŋmó ɔ̄cɛ glá gwá nááná, ó gáā yá uwā ɔdā dúúmā ŋ́. É géē lɛ abɔ̄ ce ācɛ o doōcē ɛyí, ōcē kú uwā kē í mɛ.”

¹⁹ Eko nɛ̄ Óndú Ujísɔ̄si le ɛlā ka lɛ uwá kwɛyí ā, é kwú ɔ̄ ú ga ɔkpáncō gaá cīce abɔ̄lɔ́ná kú Ɔwɔicō. ²⁰ Anɔ́ɔ ayíkpó ā nyɛ̄ɛ̄ ŋmá abɔ́ɔ gaá gbɔɔ́ ō tɔ́ɔna kú Ɔ̄kōōlɔhi ā ɛga dóódu á. Óndú ā kē yɔ̄ ī yúklɔ́ mla uwá klla cɛ̄ uwā ijáalí ku ɛlā ā, ɔ́ɔ wɛ ɔkwɛ̄yí, ŋmá lɛ ɔdā ō hídáagó nēe yá ā. Aamí.

ƆYA ƆMƐHILI 11-17

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | ULÚKU 1

“Ta Iyi Uwɔ Waajɛ Bɛɛka Umeri A”

(Ulúku 1:38) Umerí tóohi kahíníī, “N wɛ ɔ̄cocɛ̄hɔ̄ kú Óndú ā nɛ. Óndú ā kóō yá mla um ɛ́gɛ́nɛ̄ a ka lɛ ā mɛ́ɛ́nɛ.” Anɔ́ɔ alelékwū-ōtɛ̄hɔ̄ ā nyɛ̄ɛ̄ á.

ia 149 ¶12

“N Wɛ Ɔ̄cocɛ̄hɔ̄ Kú Óndú Ā Nɛ”

¹² Ɛlā ku Umeri mafu kóō ta ɛyi waajɛ klla ta iyi nu waajɛ, o kéē wɛ ocabɔ olɔhi lɛ oduudu ācɛ nōo lɛ ɔtu okpoce jaa kwu eko ku alɔ nyā. O da Ugebriyɛlu kahinii: “N wɛ ɔ̄cocɛ̄hɔ̄ kú Óndú ā nɛ! Óndú ā kóō yá mla um ɛ́gɛ́nɛ̄ a ka lɛ ā mɛ́ɛ́nɛ.” (Ulúku 1:38) Ɔcɛnya nōo gē wɛ ɔcocɛhɔ wɛ ɔfiyɛ nōo nyɛ fiyɛ duu a; ɛjɛɛji oyeeyi ku nu yɔ ipu abɔ ku ɔkpani ku nu. Ɛgɔɔma nɛ Umeri má Ujehofa kóō wɛ ɔkpani ku nu a. O jé ku Ujehofa i gáā ya anɔɔ bɔbi ŋ, ku Ujehofa klla le kpaakpa lɛ ācɛ nōo le kpaakpa lɛ ɔ a, ku ɔdaŋ ku anɔɔ kē ceyitikwu lɛ uklɔ nɛhi nyā ya, Ujehofa géē hɔhā ce anuɔ.​—Aíjē. 18:25.

(Ulúku 1:​46-55) Umerí gwíiíjē kahíníī, “N cɛ̄tra Óndú ā ŋmá odo kú um. ⁴⁷ Ɔtū kē he um ohígbū Ɔwɔicō nōo hɛ́ um tá ā. ⁴⁸ Ohígbū koó lɛ eyīnyinyi kú ami, ɔ̄cocɛ̄hɔ̄ kú nū nōó wɛ ɔdā dúúma ŋ́ ma ɛɛ́! Oŋmá abālɔbányā gɔbū ā, ɛjɛ̄ɛ̄ji áyááyí géē hī um ka ɔ̄cɛ nɛ̄ Ɔwɔicō lɛ ákú nū yá lɔhi. ⁴⁹ Ohígbū ka Ɔwɔicō nōo lɔfú fíyɛ́ dúú a lɛ ɔdā nɛ̄hi yá gā um, ɔdā dóódu í kē tōo le gbla anú ŋ́. ⁵⁰ Ó gē méyinyinyi ācɛ nēe ī gbā ɔ̄ ɛ̄gbā ā ŋmá ayááyí ga ayááyí. ⁵¹ Ó bī ɔfú nɛ̄hi kú nū le ācɛ oyɔbɔ́ɔ́cɛ mɛ́mla ojuju kú uwā fíyákátā. ⁵² Ó gē kpó aɔ́cɛ́ olɔfú nɛ̄hi bá ajɛ ŋmá ɔcɛ́ kú uwā, klla ī je aólɛhɔ́cɛ gicō. ⁵³ Ó gē kpó aɔ́dā olɔhi lɛ ācɛ nɛ̄ ɛmiyɛ ī ŋmo uwā ā kéē lé, klla ī nū ācɛ olɛ agbénú ā nyɔ̄ abɔ̄ áncā. ⁵⁴ Ó lɛ okónu nōó ce lɛ aádáádā alɔ ā tū, anɔ́ɔ ó wā gaá lɛ ācɛ Ísrɛ̄lu nēe ī cɛ̄ ɔ̄ ɛhɔ̄ ā tábɔ̄ á. ⁵⁵ Ó le bla kwu okónu nōó ce le Ébrahām mɛ́mla ayááyí kú nū ā piyóó!”

ia 150-151 ¶15-16

“N Wɛ Ɔ̄cocɛ̄hɔ̄ Kú Óndú Ā Nɛ”

¹⁵ Umeri gáā lɛ ɛlā ka. Ɛlā nɛ Umeri ka a yɔ ipu ɛlā Ɔwɔico jaa kwu icɛ. (Jé Ulúku 1:​46-55.) Ɛlā nɛ Umeri ka ɔɔma, anu wɛ ɛlā ku nu nōo likpo fiyɛ duu ipu Ɔkpiihɔ a, o kē mafu ɔdā alɛwa lɛyikwu Umeri. Ɛgɛ nɛ ó cɛtra Ujehofa ohigbu ɔhā nɛ Ujehofa hɛ ce ɔ, kóō wɛ ɛ́nɛ́ nōo géē ma ohɔnyɛta a, mafu kóō wɛ ɔcɛ nɛ odee gē jɛ ɔ éyi nɛhi. Ó klla mafu ɛdɔ ɔtu okpoce nɛ Umeri lɛ a, abɔ o kɛla lɛyikwu ɛgɛnɛ Ujehofa gē je ācɛ oyɔbɔɔcɛ mla ācɛ o lɔfu nɛhi fiyakata klla gē je otabɔ lɛ aolɛhɔcɛ nōo dɔka o gba ɔ ɛ̄gbā a. Ɛlā nɛ Umeri ka a mafu duu kóō jé ɔdā nōo yɔ ipu ɔkpiihɔ lɔɔlɔhi. Ɛlā éyi néē bɔkwu nu a, mafu ka ó kɛla nōo fiyɛ ofu (20) néē ta ipu ɛka nɛ̄ncɛ̄!

¹⁶ Ó teyi peee ka Umeri gbɛla ta ɛlā ku Ɔwɔico lɔɔlɔhi. Naana, Umeri ta iyi nu waajɛ kpɔ, ɔɔma ya ɛɛ nɛ ó kɛla nōo yɔ ipu Ɔkpiihɔ a, ikɔkɔ nɛ ó géē ka ɔdā nɛ anu a gbɛla a. Ɛ̄cī éyi, ɔyi nɛ o bi ipu a géē mafu kóō wɛ ɔcɛ ɛgɔɔma duu. Ɔyi a géē ka kahinii: “ɔdā nɛ̄ n gē nwū ā í wɛ ákú um ŋ́, amáŋ ákú ɔ̄cɛ nōo tū um ɛhɔ̄ ā nɛ.” (Ujɔ́ni 7:16) Ɔnyɔɔnyɛ ku alɔ cika o da iyi nu ɔka kahinii: ‘N ge lɛ ojilima ce Ɔkpiihɔ nɛɛ? Kɛɛ ka ɔdā nōo yɔ ipu ɔtu ku um mla ɔdā nɛ um gē nwu a nɛ um dɔka fiyɛ a?’ Ɛ̄nɛ̄ Umeri ya a teyi peee.

Dɔka Agbenu Nōo Yɔ Ipu Ɛlā Ɔwɔico

(Ulúku 1:69) Ó lɛ ɔ̄cɛ olɔfú nɛ̄hi tū gé lɛ alɔ ŋmá ipɔ́ɔma kú ɔ̄ccɛ̄hɔ̄ kú nū Udɛ́fīdi, kóō lɛ alɔ nyatá.

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Ulú 1:69

ɔ̄cɛ olɔfú nɛ̄hi (nōo géē) lɛ alɔ nyatá: Amāŋ “aji ku onyata.” Ipu Ubáyíbu, aji ku ɛbɛ kwɛyi ɔfu, mla ō yalɛ ɔgbɛfu. Eko aflɛyi nēe tá Ubáyíbu a, é kɛla lɛyikwu “aji” ipu ɛga ku Ubáyíbu noo banya: (1Us 2:1; Aíjē 75:​4, 5, 10; 148:14.) Aji klla gē kwɛyi ɔcɛ́ amāŋ aɔcɛ́ olɔhi mɛmla ɛ̄nɛ̄ obɔbi, e klla gē lɛ oyale ku uwa gbla aji o tu ɔcɛ. (Obla 33:17; Udá 7:24; 8: 2-10, 20-24) Amáŋ, Ɛgɛ néē ta ɔ amanya ka, “ɔ̄cɛ o lɔfú nɛ̄hi (nōo géē) lɛ alɔ nyatá” amāŋ “aji ku onyata,” o yɔ i kɛla lɛyikwu Umesayiya, ka ó wɛ ɔcɛ nōo lɔfu nɛhi o nya alɔ ta, anu a kē wɛ ohɔnyɛta ku alɔ a.

(Ulúku 1:76) Awɔ, ɔyí um, é géē hī uwɔ ka ɔ̄comɛ́ɛbɛ kú Ɔwɔicō nōo lɔfú fíyɛ́ dúú ā. A géē gbɔbū lɛ Óndú ā, ká ā lɛ ɔwɛ nōó í yɛ tútū

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Ulú 1:76

a géē gbɔbū lɛ Óndú ā: Ɔwɛ nɛ Ujɔni o yubatisim géē “gbɔbu lɛ Ondu” a wɛ ka anu gáā wɛ ɔcɛ o tu ɔwɛ tu lɛ Ujisɔsi nōo géē wa kwɛyi Adā nu amāŋ ipu iye ku adā nu a.​—Ujɔ́ 5:43; 8:29; má ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Ujehofa nōo yɔ ipu ɔgba ku Ubáyíbu nyā.

Ɔya Ɔmɛhili 18-24

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | ULÚKU 2-3

“Ayipɛ Oklobiya Mla Ayipɛ Ancɛnya​—Aa Yɔ I Ya Ku Ɛma Nɛ Aa Lɛ Mla Ujehofa a Kóō Lɔfu?”

(Ulúku 2:​41, 42) Iháyí dóódu ádā mɛ́mla ɛ́nɛ́ kú Ujísɔ̄si gē ga Ujerúsālɛm ɔnū ucɛ kú onyatá. ⁴² Eko nɛ̄ Ujísɔ̄si wɛ iháyí igwɛ́ɛpa ā, é le pɛ́ tá ɔnū ucɛ ā ɛ́gɛ́nɛ̄ é tɛtɛ gē yá ā.

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Ulú 2:41

Iháyí dóódu ádā mɛ́mla ɛ́nɛ́ kú Ujísɔ̄si gē ga . . . ɔnū ucɛ kú onyatá: Naana nɛ íne a i ka, kóō wɛ ō piii ku acɛnya kéē gā ɔnu ucɛ ku onyata a ŋ ma a, Umeri lɛ ɔ piya uce o ya ku nu o bēē ta Ujosɛfu ɔkwu ihayi doodu gā Ujerusalɛm ɔnu ucɛ ku onyata a. (Oyɛ 23:17; 34:23) Ihayi doodu, Ujosɛfu mla apɔlɛ ku nu gē bi odee bɛɛka kilomita 300 (190 mi) lɛ gā ɔnu ucɛ a mla ō kwuce wa ɔlɛ.

(Ulúku 2:​46, 47) Ɛ̄cī ɔ́mɛtá ā, é lɛ ɔ́ pīyɛ̄ ipú Agblīihɔ-nɛ̄hi ā, abɔ̄ o cīce mɛ́mla aítíca kú ācɛ Ujíyu, yɔ̄ gē jāhɔ lɛ uwa klla yɔ̄ ī da uwá ɔ̄kā. ⁴⁷ Odúúdú ācɛ nēe pó ɛ́gɛ́nɛ̄ ó bī ohílīpú yɔ̄ í le dɔɔ̄kā klla yɔ̄ ī cīla ɔ̄kā ā le kpó hídáagó.

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Ulú 2:​46, 47

yɔ̄ ī da uwá ɔ̄kā: Abɔ ācɛ nōo yɔ i po ɛlā ku Ujisɔsi le kpo hidaago a, ó mafu ka ɛdɔ ɔka nōo yɔ i da a i wɛ ɛdɔ ɔka nɛ ɔyipɛ nɛ̄ŋ́cɛ́ gē da iciici ŋ. (Ulú 2:47) Ekoohi, ɛlā néē i ka ku ō “yɔ̄ ī da . . . ɔ̄kā”, ipu uce ku Ugirisi lɔfu lɛ o ya mla ɛdɔ ɔka néē i da ɔcɛ ipu inu ɛpɔ a. (Umt 27:11; Umák 14:​60, 61; 15:​2, 4; Acot 5:27) Ācɛ o ka ɔka nɛ̄ncɛ̄ ka, ku o wɛ uculo ku ācɛ ōhī ŋma ipu aotrɛyi ku ɛga o gba ɛ̄gbā kéē yɔ ipu Agbiliihɔ-nɛhi a ɔdaŋ kéē lɛ ucɛ ku Onyata a ya kwɛyi, o ya ɛɛ kéē nwu ācɛ ɛlā ɛga olɔwa ku ɔwɛ okompinu ku Agbiliigɔ-nɛhi a. Ācɛ lɔfu yaajɛ ajɛ jahɔ abɔ aotrɛyi ku ɛga o gba ɛ̄gbā nyā gē kɛla, é klla lɔfu da uwa ɔka duu.

le kpó hídáagó: Ipu uce ku Ugirisi o le “hídáagó” lɔfu lɛ ō ya mla idaago nōo gē hɛ ɔcɛ igbalɛwa.

(Ulúku 2:​51, 52) Anɔ́ɔ Ujísɔ̄si kwúcē le tá Unásārēti mla uwá á. Ó lɛyítáajɛ lɛ uwá. Ɛ́nɛ́ nū le ɛjɛ̄ɛ̄jī aɔ́dā nēe bá ā kpó tū ipú ɔtū kú nū. ⁵² Ujísɔ̄si le jɛ le pīya ijímkpa. Ó jéeyi nɛ̄hi, ó klla téeyi olɔhi kú Ɔwɔico mɛ́mla ákú alɛɛcɛ.

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Ulú 2:​51, 52

ó lɛyítáajɛ: Ō bēē lɛyitaajɛ ipu uce ku Ugrisi, mafu ka abɔ Ujisɔsi lɛ ɛlā ka mɛ mla aitica ku agbliihɔ néē gáā le kpo hidaago ohigbu ɛgɛ nɛ ó jé ɔkpiihɔ lɔɔlɔhi a, Ujisɔsi kwuce gā ɔlɛ gáā bēē lɛyitaajɛ lɛ ɛ́nɛ́ nu mla adā nu. Ɔyipɛ duuma i tɛyi waajɛ bɛɛka anu a jeeje ɛ ŋ, o klla mafu ka ó lɛ ɛjɛɛji íne ku Umosisi tu.​—Oyɛ 20:12; Ohú 4:4.

Dɔka Agbenu Nōo Yɔ Ipu Ɛlā Ɔwɔico

(Ulúku 2:14) É gwó kahíníī, “Ālɔ̄ cɛ̄tra Ɔwɔicō nōo yɔ̄ ɔkpáncō, ɛga olicō fíyɛ́ dúú ā. Ɛbɔ́ kóō yɔ̄ lɛ ācɛ nɛ̄ ɛlā uwā hī ɔ́ ɔtū ā.”

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Ulú 2:14

ɛbɔ́ kóō yɔ̄ lɛ ācɛ nɛ̄ ɛlā uwā hī ɔ́ ɔtū ā: Aya ɛyɛɛyɛyi ōhī ku Ɔkpiihɔ néē tá mla abɔ eko igble a, kahinii “ipu ɛcɛ, ācɛ nɛ ɛlā uwa hi ɔ ɔtu, ɛbɔ kóō yɔ,” é kē ta ɔ lɛ a ipu Ubáyíbu ōhī duu. Amáŋ, é tá ɛ̄nɛ̄ o yɔ ipu New World Translation a ŋma aya ɛyɛɛyɛyi ku Ɔkpiihɔ néē tá mla abɔ nɛ alɔ lɔfu kpɔtuce ɔ gla, nōo klla gbo ɛnɛ̄ncɛ̄ fiyɛ duu a. Ɛlā nyā nɛ aalelekwu otɛhɔ a ka tɛɛcɛ a i wɛ ku ɛlā ku ɛjɛɛji alɛɛcɛ gē he Ɔwɔico ɔtu, naana néē i ya ɔdobɔbi nóó. Amáŋ, ó lɛ o ya mla ācɛ nɛ ɛlā ku uwa he Ɔwɔico ɔtu, ohigbu ɔtu okpoce ku ɔkwɛyi néē lɛ a mla ɛgɛ néē gā je piya ayikpo ku Ujisɔsi a.​—má ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu ācɛ nɛ̄ ɛlā uwā hī ɔ́ ɔtū ā, nōo yɔ ipu ɔgba ku Ubáyíbu nyā.

ācɛ nɛ̄ ɛlā uwā hī ɔ́ ɔtū ā: Ɛlā nyā nōo kahinii “ɛlā uwā hī ɔ́ ɔtū” ŋma ipu uce ku Ugirisi néē i hi ka eu·do·kiʹa. Ɛlā ɔhá nōo kē tɛma kwu ɔ a wɛ ɛ̄nɛ̄ e i hi ka eu·do·keʹo, é kē bi ɔ kɛla ipu ɔkpá ku Umt 3:17; Umák 1:11; mɛmla ɔkpá ku Ulú 3:22 (má ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Umt 3:17; Umak 1:11), ɛga nɛ Ɔwɔico kɛla lɛ ɔyi nu boobu nɛ ó ya ubatisim ku nu a. O lɛ a, ipu uce ku Ugirisi, ɛgɛ néē bi ɛlā nyā (an·throʹpois eu·do·kiʹas) nɛ aalelekwu otɛhɔ a ka a yuklɔ ipu ɔgba ku Ubáyíbu nyā, i lɛ o ya mla ɛjɛɛji alɛɛcɛ nóó, amáŋ, o lɛ o ya mla ācɛ nɛ ɛlā uwa he Ɔwɔico ɔtu ohigbu ɔtu néē kpoce ɔ a klla gáā kwu piya ayikpo ku nu.

(Ulúku 3:23) Eko nɛ̄ Ujísɔ̄si gbɔɔ́ ō yúklɔ́ kú nū ā, ó lɛbɛ̄ɛka iháyí ofucigwó ā. Ācɛ gbɛlá ka Ujísɔ̄si ɔ́ɔ wɛ ɔyínɔ̄yīlɔ kú Ujósɛ̄fu nɛ. Ujó-sɛ̄fu wɛ ɔyínɔ̄nyīlɔ kú Uhɛ́li,

wp16.3 9 ¶1-3

A JÉ?

Ɔnyɛ wɛ adā ku Ujosɛfu a?

Ujosɛfu wɛ ɔcɛ o gba ɔcí nōo ŋma Unásārēti. Anu klla wɛ adā ku Ujisɔsi ipu ɛcɛ a. Amáŋ, ɔnyɛ wɛ adā ku Ujosɛfu abɔyi nu a? Eko nɛ Umatiyu mla Uluku yɔ i ta iye ku apɔlɛ nɛ Ujisɔsi ŋma a, Umatiyu ka, ku iye ku adā Ujosɛfu wɛ ɔcɛ éyi néē hi ku Ujekɔpu, amáŋ, Uluku ka, ku Ujosɛfu ɔ wɛ “ɔyínɔ̄nyīlɔ kú Uhɛ́li.” Ɔdiya nɛ Umatiyu ka ɔdā ɛyɛɛyi ŋma ɔdā nɛ Uluku ka a?​—Ulúku 3:23; Umátiyu 1:16.

Umatiyu a ka kahinii: “Ujékɔ̄pu ma Ujósɛ̄fu.” Ipu uce ku Ugiris, ɔdā nɛ Umatiyu ka nyā mafu peee ku Ujekɔpu wɛ adā ku Ujosɛfu a. Umatiyu gbɔɔ o hi iye ku nu ŋma apɔlɛ ku aadaada ku Ujo-sɛfu, ŋma apɔlɛ ku Udefidi nōo wɛ ɔcɛ́ a, yɔ i hi iye ku ɔcɛ nōo ma ɔcɛ ɔhá a jaa gáā tu Ujisɔsi, o ŋma lɛ ɛnyā nɛ Ujisɔsi gáā wɛ ɔcɛ okpaakpa nōo cika le ɔcɛ́ ku Udefidi a.

Amáŋ, Uluku ka kahinii: “Ujósɛ̄fu wɛ ɔyínɔ̄nyīlɔ kú Uhɛ́li.” Ekoohi, ɔdaŋ ku ɔcɛ lɛ “ohili” ó lɔfu hi ɔ ku “ɔyi” nu. Alɔ má odee ɛgɛnyā ŋma ipu ɔkpá ku Ulúku 3:27. Abɔɔ a hi Usseyatiyɛlu ka ɔɔ wɛ “ɔyínɔ̄nyīlɔ kú Unéri.” Amáŋ, Ujekoniya kē wɛ ɔcɛ nōo ma Usseyatiyɛlu a. (1 Úklɔ́ kú Aɔ́cɛ́ 3:17 NW; Umátiyu 1:12 NW ) Ó lɔfu wɛ ka Usseyatiyɛlu lɛ ɔyi nɔnya ku Uneri nɛ Ubáyíbu i hi iye ku nu ŋ, anu nɛ ó kwu piya ohili ku Uneri a. Ɔwɛ ekponu ɔɔma nɛ Ujosɛfu je piya “ɔyínɔ̄nyīlɔ” ku Uhɛli a, ohigbu ka ó lɛ Umeri nɛ ō wɛ ɔyi nɔnya ku Uhɛli. Ɛnyā mafu ku Uluku gbɔɔ o hi iye ku nu ŋma apɔlɛ ku aadaada ku Umeri nōo wɛ ɛ́nɛ́ ku Ujisɔsi “nēé ma bɛ̄ɛka ɔlɛɛcɛ” a. (Ācɛ Uróm 1:3) Ó klla mafu ka Ubáyíbu mafu lɛ alɔ peee apɔlɛ ɛpa néē ma Ujisɔsi ŋma a, apɔlɛ ku adā nu ipu ɛcɛ mɛmla apɔlɛ ku ɛ́nɛ́ nu.

Ɔya Ɔmɛhili 25–Ɔya Ɔmahaapa 1

AGBENU NŌO YƆ IPU ƐLĀ ƆWƆICO | ULÚKU 4-5

“Ta Ojama Duuma Nōo Wa Ɛgiyi Uwɔ Bɛɛka Ujisɔsi A”

(Ulúku 4:​1-4) Ujísɔ̄si pīyɛyí ŋmá ísu kú Ujɔ́dan ɛga nēé yá ɔ̄ Ubatísim ā. Alelékwū ihɔ le mu ɔ́ iyē nɛ̄hi. Anɔ́ɔ Alelékwū ihɔ ā le ɔ́ bī ga ipú ígbíli á. ² Ebilíi yá ɔ̄ ojámá ɛ̄cī ofɛpa abɔ́ɔ. Ipú aɛ́cī nōó yɔ̄ abɔ́ɔ ā, ó lé ɔdā dúúmā ŋ́, ɛmiyɛ kē gbɔɔ́ ō ŋmó ɔ̄ eko nɛ̄ aɛ́cī ɔ́ɔmā le gla ā. ³ Ebilíi da ɔ́ kahíníī, “Ɔ́dāŋ ka awɔ wɛ ɔyínɔ̄nyīlɔ kú Ɔwɔicō á, da ɛcɔ̄ nyā kóō le pīya igbō.” ⁴ Amáŋ Ujísɔ̄si da ɔ́ kahíníī, “É lɛ ɔ́ tá tū ɔkpíihɔ ā kahíníī, ‘Ó wɛ igbō ōfūnū nɛ̄ ɔ̄cɛ í lé kóō yēeyī ā ŋ́.’ ”

w13 8/15 25 ¶8

Gbɛla Kwu Ɛdɔ Ɔcɛ Nɛ a Cika o Wɛ A

⁸ Ebilii klla bi ɛgbá nɛ ɔkpiye i dɔka a le ya Ujisɔsi ojama ipu igbili. Eko nɛ ɛ̄cī ofɛpa nɛ Ujisɔsi gwo okonu gáā le gla a, Ebilii gbɔɔ o tu Ujisɔsi ɛlá gā ɛgiyi ɔdole. “Ɔ́dāŋ ka awɔ wɛ Ɔyínɔ̄nyīlɔ kú Ɔwɔicō á, da ɛcɔ̄ nyā kóō le pīya igbō.” (Ulúku 4:​1-3) Ó lɛ ɔdā ɛpa nɛ Ujisɔsi lɔfu ya gla: Ɔdaŋ kóō he ɔ ɔtu, o lɔfu lɛ ɛcɔ a piya igbo gla, amāŋ, ta ka anɔɔ i gáā ya lɛ a ŋ. Ujisɔsi jé ka anɔɔ i cika o bi ɔfu ku nu ya ɔdā nōo géē wɛ itene lɛ iyi nu foofunu ŋ. Naana nɛ ɛmiyɛ yɔ i ŋmo ɔ a, ɛma ku nu mla Ujehofa cɛgbá lɛ ɔ fiyɛ ɔdole a. Ujísɔ̄si da ɔ́ kahíníī “É lɛ ɔ́ tá tū ɔkpíihɔ ā kahíníī,” ‘O wɛ igbo ōfūnū nɛ ɔcɛ i lé kóō yēeyī ā ŋ́.’ ”​—Ulúku 4:4.

(Ulúku 4:​5-8) Anɔ́ɔ ebilíi ā lɛ ɔ́ bī gicō, lɛ odúúdú ajɔ̄ɔ̄cɛ́ kú ɛcɛ nyā mafú lɛ ɔ́ ipú eyī ō cēbeé á. ⁶ Ebilíi da ɔ́ kahíníī, “N géē kpó odúúdú ɔfú mɛ́mla ɛgahi nyā gā awɔ. É le odúúdú uwā kpó ga um, n kē lɔfú je lɛ ɔ̄cɛ dúú nōo he um ɔtū. ⁷ Ɔ́dāŋ ka a cɛ̄ lɛ ɛ̄gbā gbā um, n géē kpó odúúdú aɔ́dā nēe bá nyā ga awɔ.” ⁸ Ujísɔ̄si tá ohí kahíníī, “É lɛ ɔ́ tá tū ɔkpíihɔ ā kahíníī, ‘Gbā Óndú ā, nōo wɛ Ɔwɔicō kú uwɔ ɛ̄gbā, anú ōfōōfūnū nɛ̄ a kē í cɛ̄ ɔ̄ ɛhɔ̄ á!’

w13 8/15 25 ¶10

Gbɛla Kwu Ɛdɔ Ɔcɛ Nɛ a Cika o Wɛ A

¹⁰ Aku Ujisɔsi kē bɛɛ? “Anɔ́ɔ ebilíi ā lɛ ɔ́ [Ujisɔsi] bī gicō, lɛ odúúdu ajɔ̄ɔ̄cɛ́ kú ɛcɛ nyā mafú lɛ ɔ́ ipú eyī ō cēbeé á. Anɔɔ ebilii da ɔ kahinii: ‘N géē kpó odúúdú ɔfú mɛ́mla ɛgahi nyā gā awɔ.’ ” (Ulúku 4:​5,6) Ó gáā tɔɔtɛ lɛ Ujisɔsi kóō bi eyī ɔlamu ku nu le má oduudu ajɔɔcɛ ku ɛcɛ nyā ipu eyī o cebee gla ŋ, ɔɔma ya ɛɛ nɛ ebilii gbɛla ku ɔdaŋ ka ó lɛ ɛgahi ku ɛcɛ nyā mafu lɛ Ujisɔsi o bu ipu ɛbɛ o má, ka o géē ya ku Ujisɔsi kóō gbɔɔ o hɔɔkɔ nu. Uweyi i kóō ya ebilii ŋ, o da Ujisɔsi kahinii, “Ɔdāŋ ka a cɛ̄ lɛ ɛ̄gbā gbā um, n géē kpó odúúdú aɔ́dā néē bá nyā ga awɔ.” (Ulúku 4:7) Ujisɔsi i kóō tutu o wɛ ɛdɔ ɔcɛ nɛ ebilii dɔka kóō wɛ a ŋ. Ó ta ebilii ohí boobu. Ó da ɔ kahinii: “E lɛ ɔ́ tá tū ɔkpíihɔ ā kahíníī, ‘Gbā Óndú ā, nōo wɛ Ɔwɔicō kú uwɔ ɛ̄gbā, anú ōfōōfūnū nɛ̄ a kē í cɛ̄ ɔ̄ ɛhɔ̄ á!.’ ”​—Ulúku 4:8.

(Ulúku 4:​9-12) Anɔ́ɔ ebilíi le ɔ́ bī ga Ujerúsālɛm gaá kwú ɔ̄ ú ce ágēnēgenē kú Agblīihɔ-nɛ̄hi ā, anɔ́ɔ ó da ɔ́ kahíníī, “Ɔ́dāŋ ka awɔ wɛ ɔyínɔ̄nyīlɔ kú Ɔwɔicō á, lɛ ómbli tá ŋmá amānyā gajɛ. ¹⁰ Ohígbū kéē lɛ ɔ́ tá tū ɔkpíihɔ ā kahíníī, ‘Ɔwɔicō í da aálelékwū-ōtɛ̄hɔ̄ kú nū kéē leyīkwu uwɔ.’ ¹¹ É klla tá kahíníī, ‘É géē bī uwɔ ipú abɔ̄ kú uwā, cɛ́ɛ́ kú ɔdā dúú kóō híīī yá uwɔ ŋ́, ɛ́ nɛ̄ a kōō le ikpó gbo ɛcɔ̄, í fu ikpó ɛyí ŋ́.’ ” ¹² Amáŋ Ujísɔ̄si tóohi kahíníī, “É lɛ ɔ́ tá tū ɔkpíihɔ ā kahíníī, ‘Ā híīī yá Óndú ā, nōo wɛ Ɔwɔicō kú uwɔ ā ojámá ŋ́.’ ”

ɔdā ōhī néē bi le kɛla ipu nwtsty lɛyikwu ɔgba nyā

Ɛga o Lico Fiyɛ Duu ku Agbiliihɔ-Nɛhi a

Eko nɛ Ebilii da Ujisɔsi kóō lɛ ombli ta waajɛ a, o lɔfu wɛ ka o lɛ abɔ tu Ujisɔsi abɔ gáā kwu ɔ u ce “ágēnēgenē [amāŋ “ɛga olico fiyɛ duu”] kú Agblīihɔ-nɛ̄hi ā,” amáŋ ɔcɛ duuma i jé ɛga nɛ Ujisɔsi hayi piii a ŋ. Abɔ ɛlā néē ta amanya ka “Agblīihɔ-nɛ̄hi” kwɛyi ɛjɛɛji aya ku Agbliihɔ-nɛhi a, ó lɔfu wɛ ku ɛga nɛ Ujisɔsi hayi a wɛ aya ahaajɛ ku ɛnɔɔci (1) ku Agbliihɔ-nɛhi a. Amāŋ o kē lɔfu wɛ kóō hayi aya ɔhá ku Agbliihɔ-nɛhi a. Ɔdaŋ ku ɔcɛ gā gwonu ŋma aya doodu ku ɛga olico ku Agbliihɔ-nɛhi a, ɔcɛ ɔɔma géē kwu piii, amáŋ, ɔdaŋ kóō kwu ŋ, mba Ujehofa nya ɔ ta a.

w13 8/15 26 ¶12

Gbɛla Kwu Ɛdɔ Ɔcɛ Nɛ a Cika o Wɛ A

¹² Ikɔkɔ nɛ Ujisɔsi géē ya bɛɛka Iifu a, ó lɛ ɛnɛnɛ ocabɔ taajɛ lɛ alɔ ɔwɛ nɛ ó ta iyi nu waajɛ a! Ebilii klla lɛ ojama ɔhá bi wa ɛgiyi nu, amáŋ Ujisɔsi ta, ō gbɛla lɛyikwu ō ya ɔdā duuma nōo géē ya kóō lɛbɛɛka o dɔka o ja Ɔwɔico ma ŋ. Ɔɔma géē yɛ i wɛ ɔbɔɔcɛ o ya! Ikɔkɔ ō yɔbɔɔcɛ a, ohí nɛ Ujisɔsi ta a teyi peee, “É lɛ ɔ́ tá tū ɔkpíihɔ ā kahíníī, ‘Ā híīī yá Óndú ā nōo wɛ Ɔwɔicō kú uwɔ ā ojámá ŋ́.’ ”​—Jé Ulúku 4:​9-12.

Dɔka Agbenu Nōo Yɔ Ipu Ɛlā Ɔwɔico

(Ulúku 4:17) Anɔ́ɔ é kwú ɔkpá kú Ayisáya ú lɛ ɔ́ á. Ó lɛ ɔkpá ā nāndaa anɔ́ɔ ó lɛ ɛga nēé tá kahíníī,

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Ulú 4:17

ɔkpá kú Ayisáya: Ɔkpá ku Ayisáya néē má ŋma Isu nōo Gekwu a, lɛ epu 17 néē gɔ kwɔha mla iyi uwa, olikpo ku ɛjɛɛji uwa kē wɛ umita 7.3 (ikpo 24) ukɔlum ku nu wɛ 54. Ó lɔfu wɛ ka ɔkpiihɔ néē gē bi ipu agbliihɔ ku Unasareti a likpo lɛ a duu. Ujisɔsi géē yɛ i cɛgbá o dɔka ɛga ku ɔkpiihɔ nōo dɔka o jé a, ohigbu ka eko ku igle ɔɔma a, é ge ta aluka ku ɛyi mla ɔgba ipu ɔkpiihɔ ɛgɛ nɛ ó yɔ abalɔbanya ŋ. Amáŋ, ɔdā nōo ya ɛɛ nóō lɔnɔ ta Ujisɔsi ó má ɛga nɛ akacɛ ɔɔma yɔ ipu ɔkpiihɔ ŋ ma a, mafu peee ka ó jé ɔkpiihɔ lɔɔlɔhi.

(Ulúku 4:25) Amáŋ ká ɛlā ɔkwɛyi ā, n̄ da aá, ka anyōkwū alɛwa bá Isrɛ̄lu eko kú Ɛláyíja, nɛ̄ ɔwɔ í yá ŋ́ iháyí ɛtá ce ɔyā ɛhīlī ā, nɛ̄ ɔkpɛtā nɛ̄hi ŋmó ajɛ kú Ísrɛ̄lu ā.

ɔdā ōhī néē ka ipu nwtsty lɛyikwu Ulú 4:25

ihayi ɛta ce ɔya ɛhili: Ɔkpá ku 1Aɔ́ 18:​1, abɔɔ mafu ka Ɛlayija gáā ka ku ɔwɔ ohɛɛnɔ a géē ŋmɛyi “Ipú iháyí ɛtá”. Ācɛ ōhī gē ka ku ɛlā nɛ Ujisɔsi ka a wɛ ɛyɛɛyi gwo ɛlā nōo yɔ ɔkpá ku 1 Aɔ́cɛ́ a ta. Amáŋ, ɛgɛ nɛ ɛka nɛ̄ncɛ̄ ka ɔ a i mafu ka eko nɛ ɔnɔ yɔ ajɛ a nyɛ fiyɛ ihayi ɛta nóó. Ɛlā nyā nōo kahinii “Ipú iháyí ɛtá” mafu ɛpleeko nōo gbɔɔ, o ŋma eko aflɛyi nɛ Ɛlayija da Ahabu lɛyikwu ɔwɔ ohɛɛnɔ a. (1Aɔ́ 17:1) O lɔfu wɛ ka Ɛlayija kɛla nyā eko nɛ ɔnɔ gbɔɔ o ya ipu ajɛ a, ɔnɔ a kéē i ya ipu ajɛ a gaajɛ ɔya ɛhili, amáŋ, eko nɛ Ɛlayija kɛla nyā, ɔnɔ a le ya fiyɛ ɔya ɛhili ɛgɛ nōo tɛtɛ gē ya a. O wɛ oboobu “ipu ɔya ɛta,” nɛ Ɛlayija má Ahabu a nɛ ɔwɔ ohɛɛnɔ a mɛ a nóó, amáŋ oŋmɛyi ku ɔdā nōo ya eko nɛ Ɛlayija mɛmla ācɛ o gba Ubaalu ɛ̄gbā lɛ ɛyi kwu ɛyi ɛfu ku Ukámɛlu a nɛ. (1Aɔ́ 18:​18-45) Ohigbu ɛnyā, ɛlā ku Ujisɔsi néē tá amanya mla ɛ̄nɛ̄ ɔyinɛ nu tá ipu Ujɛ́ 5:​17, cɛtɔha lɔɔlɔhi mla eko nōo yɔ ipu 1Aɔ́ 18:1.