Panangmatmat iti Lubong
Ad-adu nga Adikto iti Asia
Kadagiti adu a pagilian iti Asia, ngimmato ti pannakaadikto iti heroin. Kas pangarigan, idi 1980, ti Sri Lanka nakurkurang ngem 50 ti naammuan nga adikto iti heroin. Itan addan ti agarup 40,000. Iti isu met laeng a tiempo, ti bilang dagiti adikto idiay Pakistan ngimmato iti 1.8 milion manipud laeng iti sumagmamano a ribo. Kuna ti magasin nga Asiaweek a “di nagballigi dagiti naing-inget a dusa a mangpabannayat iti iyaadu ti panaglako iti droga. Ti Sri Lanka addaan ti maysa kadagiti kaiingetan a dusa iti panangikut: ti panangikut iti dua gramo a heroin wenno cocaine masentensiaan iti pannakaibalud iti tungpal biag.” Ti pinansial a gunggona iti negosio ti droga isut’ dakkel a pakaawisan dagiti mannalon nga agbaliw manipud iti dadduma a mula tapno agmula iti heroin a mangpataud iti poppies. Kuna ni Dr. Ravi Pereira iti National Dangerous Drugs Control Board iti Colombo: “No awan ti asukar inton bigat—ania ngarud. Ngem no awan ti heroin, adda dagiti tattao nga umuli kadagiti pader. Agbayadda iti aniaman tapno magun-odan dayta.”
Kolera Idiay Sud America
Dagiti autoridad iti salun-at idiay Peru pinattapattada a ti promedio a dua ribo a tattao ti maimpektaran iti kolera iti inaldaw iti dayta a pagilian. Idi Marso 1991, ti Vision, maysa a magasin ti Latin-America, impadamagna a ti epedemia iti kolera idiay Peru innalanat’ biag ti agarup 200 a tattao ken inimpektaranna ti nasurok a 40,000—dagitoy amin iti uneg laeng ti dua a bulan. Sigun iti Ministry of Health iti Peru, ti bilang dagiti natay mabalin nga agpangato agingga iti agarup sangapulo ribo. Ni Carlos Ferreira, presidente iti Epidemiology Society iti Argentina, kunaenna a ti bilang dagiti kaso idiay Peru dakdakkel ngem dagiti nagupgop a kaso a naipadamag iti sangalubongan idi 1990. Iti kabangibang a pagilian iti Bolivia, Brazil, Chile, Colombia, ken Ecuador, ken uray pay iti adayu nga amianan a kas iti Mexico, dagiti gobierno mangal-aladan kadagiti addang a manglapped iti sakit. Kinuna pay ni Mr. Ferreira: “Ti kolera addan ditoy Sud America ket agtalinaed ditoy iti napaut a tiempo.”
Bimmaba ti Industria ti Balloon
Ti panangbuya kadagiti rinibo a naraniag ti kolorna a balloon a nabannayat ti panagpangatona iti langit ket agpukawen iti panagkita mabalin a makaparagsak a kapadasan kadagiti adu, ngem dayta saanen a gagangay idiay Estados Unidos. Nanipud pay ti pannakasarak iti balloon iti tian iti natay a balyena a naisadsad iti igid ti baybay idiay New Jersey idi 1985 ken ti sabali pay a nasarakan iti natay a pawikan a leatherback, dagiti ubbing iti intero a nasion dawdawatendan ti pannakaiparit dagiti balloon, ta patienda a rinibribo nga animal ti natayen babaen ti pannanganda kadagiti naipatayab a balloon. Dagiti managaramid-linteg impangagda ti dawat dagiti ubbing, ket sumagmamano nga estado ken siudad ti nangipariten wenno nanglimitar iti pannakaipatayab dagiti balloon. Nupay no sinuppiat ti industria ti balloon ti makuna nga ipapatay dagiti animal, dagiti managlako ti balloon makuna nga agpukpukawda iti $6 milion iti tinawen iti paglakuan.
Ipapatay dagiti Dolphin
Ti nabiit pay a panagadal ipakitana a “ti umad-adu a bilang dagiti 65 a kita iti cetaceans (mamalia iti baybay) ti dadandanin iti pannakapukaw,” kuna ti Perspectives, maysa a buletin nga impablaak ti International Institute for Environment and Development. Kunaen dagiti managsirarak a nasurok a 500,000 a dolphins ti mapapatay iti tinawen. Sigun iti Environmental Investigation Agency, isu a nangaramid iti panagadal, ti kadadaksan a mapabasol isu ti Japan, Mexico, Peru, Sud Korea, Sri Lanka, ken Taiwan, “a ti Japan ti kaaduan ti patayenna a nasurok a 100,000 a cetacean iti tinawen.” Ti kangrunaan a makagapu iti ipapatay isu dagiti naiyanud nga iket. Nupay kasta, dagiti dolphins “mapaltoganda [met], mabagsolan, napana, mabanniitan, mailemmes, maisadsad, makoriente, magayang, mabomba ken maparti.”
Maparitan ti Adbertismen ti Sigarilio
Dagiti kompania ti tabako idiay Francia lablabsingenda ti linteg maipapan iti pannakaiparit ti adbertismen ti sigarilio babaen ti panangusar kadagiti tatakda ken logoda a mangiadbertise kadagiti produkto a saan a tabako. Ti kasta a panagadbertise inaigna ti panagsigarilio kadagiti eksena a mangipakita iti adbentura, panagay-ayam, ken ragragsak. Nangipaulog ti gobierno a Pranses iti baro a linteg a mangiparitto iti amin a porma iti adbertismen ti sigarilio inton Enero 1, 1993. Ti baro a linteg paritannanto dagiti amin a porma iti saan a direkta a panangipablaak, agraman ti panangsuportar dagiti kompania ti sigarilio kadagiti paay-ayam. Dagiti opisiales ti gobierno inadawda dagiti estadistika a mangipakpakita a ti panagsigarilio pataudenna ti nasurok a 60,000 a nasapa nga ipapatay iti tinawen manipud kadagiti saksakit a mainaig iti panagsigarilio.
AIDS Idiay Argentina
Sigun iti diario ti Argentina a Clarín, iti tunggal 500 a tattao idiay Buenos Aires, adda maysa a maimpektaran iti AIDS. Ni Dr. Emilio Hass, presidente iti First Argentine Immunogenetics Center, kunaenna nga inton “sumaganad a tawen daytoy a kaadu mabalin nga agpangato iti 4 a naimpektaran nga indibidual iti tunggal 1,000 nga umili.” Maysa a medikal a gubuayan ipalgakna nga adut’ mangidonar iti darada tapno makaawatda iti libre a panangsukimat ket maammuanda no naimpektaranda iti AIDS wenno saan. Kuna pay ni Dr. Hass nga iti maysa a napateg nga ospital iti Buenos Aires, 36,000 a supot ti dara ti nasukimat, ket naipalgak nga iti tunggal 1,000 a supot, 2 ti namulitan iti mikrobio ti AIDS. Impadamag ni Hass a ti bilang dagiti biktima iti AIDS idiay Buenos Aires, “agdoble iti tunggal 13 a bulan.”
Alkohol ken Trabaho
Maysa a kangrunaan nga Aleman nga union iti trabaho pattapattaenna a “maysa iti pito nga empleado idiay Pederal a Republika iti Alemania ti addaan iti parikut iti alkohol,” ipadamag ti Süddeutsche Zeitung. Daytoy paggastuan ti Aleman a kagimongan iti nagbaetan ti 50 ribo a milion ken 120 ribo a milion a marks nga Aleman iti tinawen. Iti promedio, mamimpat a daras ti ininum dagiti Aleman nga alkohol idi 1990 ngem idi 1950. Maysa a miembro iti board iti union iti trabaho kunana a ti alkohol nagbalinen a kasla droga “a mamagbalin kadagiti tattao a di nainsiriban tapno makaibturda iti trabahoda ken iti kasasaad ti aglawlaw iti pagtrabahuanda.”
Ania ti Genesis?
Nangaramid ti maysa a relihiuso a pagiwarnak iti maysa a surbey kadagiti Italiano nga estudiante a tin-edyer. Dagiti resulta “di agtutunos,” kinuna ti inaldaw a pagiwarnak ti Italia a La Repubblica. Ipalgak ti panagsaludsod a 56 iti 100 nga estudiante ti di pay nakabasa iti uray maysa a bersikulo iti Kasuratan nanipud idi tiempo ti immuna a Komunionda. Kasta met, 83.4 porsiento kadagiti estudiante ti di “makailawlawag iti nagdumaan iti daan ken ti baro a tulag,” ken 75 porsiento ti nangamin nga awan pay Biblia iti pagtaenganda. Sigun iti La Repubblica, 36 iti 100 nga estudiante ti nakabigbig iti sao a “Genesis” a kas ti nagan iti maysa nga Ingles a grupo iti rock ngem saan a kas ti umuna a libro iti Biblia.
Awan Mamaayna a Palpaltog
Gapu iti agtultuloy a pammutbuteng iti krimen, adu kadagiti adda idiay Roma ti agturong iti nadumaduma a pamay-an iti panangidepensa iti bagi. Sigun iti La Repubblica, dagiti tattao mangus-usarda kadagiti nasanay nga umatake nga as-aso, ti martial arts, maipugsit a kemikal, balisong, pana, ken sarukod a kampilan tapno baldaduenda ti mangraut kadakuada. Nasurok a 15,000 a tattao, agpadpada lallaki ken babbai, ti nakagun-od iti pammalubos ti polis a mangawit kadagiti armas. Kuna ti La Repubblica a sigun ken ni Gianfranco Rodolico, ti delegado ti Roma iti Italian Union of Marksmen, awan mamaay ti panangawit ti ordinario a tao iti maysa a paltog. Kinunana: “Dika makapagna a kankanayon iti aglawlaw nga agawit iti paltog. No adda mangatake kaniak, pudno a dandani awanen ti tiempok a mangasut iti dayta.”
Mannangan-Pating a Tattao
Agpegpeggad dagiti pating, nangnangruna kadagiti igid ti baybay iti Australia, Japan, Sud Africa, ken ti Estados Unidos. Ti populasion ti pating kadagitoy a luglugar bumasbassiten gapu iti umad-adu a kinapopular iti karne ti pating kadagiti panganan. Sigun iti magasin a Time, “dagiti mailaklako a nakalap a pating idiay E.U. ngimmato manipud iti nakurang a 500 a tonelada idi 1980 agingga iti 7,144 a tonelada idi 1989.” Dagiti pigar ti pating nausarda a mangaramid iti sopas a maibilang a naimas a putahe idiay Asia. Dadduma a restauran ti agsingir iti agingga iti $50 (E.U.) maipaay iti sangamalukong a kasla addaan gulaman a sopas. Kuna ti Time a tapno magun-odan dagiti pigar, dagiti mangngalap aramidenda ti “naranggas nga aramid a mangkalap kadagiti pating, ikkatenda dagiti pigarda ket ipalladawda nga isubli dagiti naikkat ti pigarna a parparsua iti baybay tapno matayda sadiay.”
“Ti Bara ti Sangatauan”
Maysa a baro nga internasional nga organisasion a maawagan Parlamento Amazónico (Amasonian Parliament) ti nabiit pay a naporma idiay Sud America. Dagiti miembro ket opisiales ti gobierno ken sientista manipud Bolivia, Brazil, Colombia, Ecuador, Guyana, Peru, Suriname, ken Venezuela. Ti panggep daytoy nga organisasion isut’ mangparegta iti ad-adda a nainkalintegan a pannakaparang-ay iti lugar ti Amazon, isu a mangsaklaw iti agarup 7,000,000 kuadrado kilometros ken pagtataengan dagiti nasurok a 150 milion a tattao kadagiti walo a pagpagilian. Ti diario ti Argentina a La Nación impadamagna nga ti Amazonian Parliament tuktukoyenna ti lugar ti Amazon a kas “ti bara ti sangatauan.” Maipapan kadagiti 400,000 kuadrado kilometros a kabakiran a nadadael iti nabiit pay a tawtawen, dagiti pannakangiwat iti organisasion kinunada a “nupay mabalin a daytat’ nagsayaat a negosio, ti kuarta mabalin nga awan ti mamaayna no ti planeta dinton mabalin a pagnaedan, isu a mapasamakto iti mabiit no di mapasardeng daytoy a panangdadael.”