Bassit a Higante
TI INIT ket maysa a higante iti sistema solartayo. Nakadakdakkel ta 1,300,000 a daga ti maiserrek iti unegna. Ngem idiligyo ti init iti dadduma a supergiant a bitbituen iti galaksitayo, ket kellaat nga agbalin a bassit.
Kas pangarigan, panunotenyo laengen ti panangikabil kadagiti nadumaduma a supergiant a bitbituen iti mismo a lugar ti inittayo. Addada nagdadakkelan ta alun-onenna ti intero a pagrikosan ti daga. Mabalin nga addatayon iti uneg ti bituen! Ti bituen a maawagan Betelgeuse mabalin a maiyunnat agingga iti Jupiter. Ket no ti bituen a Mu Cephei nagyan koma iti lugar a nagyanan ti init, dayta alun-onenna ti Saturno—nupay no ti Saturno ket nakaad-adayo ta innalana ti Voyager 2 a lugan iti law-ang iti uppat a tawen a makagteng sadiay manipud iti Daga, nga agbiahe iti 20 a daras a naparpartak ngem ti nakaparpartak a bulet.
Ti galaksitayo, ti Milky Way, ket naawagan iti higante nga agrikrikus a galaksi. Maitutop unay dayta. Ti basta kinadakkel daytoy a nagdakkelan a rumimat a pinwheel a nasurok a 100,000,000,000 a bitbituen, nga agrikrikus a nakatantan-ok iti kasipngetan iti law-ang, ket nakaskasdaaw unay a panunoten. No makapagtakdertayo iti igid ti galaksitayo ket mangipaaytayo iti silnag ti lawag a bumallasiw nga agturong iti bangir nga igid, alaenna dayta a lawag iti nasurok a 100,000 a tawen a bumallasiw iti galaksi uray pay no dayta a silnag agturong iti kalatna iti kasta unay a kinapartak: 300,000 kilometros iti tunggal segundo. Iti sabali a pannao, ti Milky Way addaan iti diametro a 100,000 light-years.
Kaskasdi, ti kaarrubatayo nga agrikrikus a galaksi, ti Andromeda, ket nasurok a mamindua ti kadakkelna ngem ti galaksitayo ket mabalin nga addaan iti agarup 600,000,000,000 a bituen. Ken ad-adu pay, dagiti astronomo nakasarakda iti nagdakkelan a galaksi a ninagananda iti Markarian 348. Daytat’ 13 a daras a dakdakkel ti diametrona ngem ti Milky Way a galaksitayo, nga agrukod iti 1,300,000 a light-years no ballasiwen!
Uray pay ti nagdakkelan a Markarian 348 agbalin a bassit iti sumaganad a galaksi a nabiit pay a nasarakan iti tengnga dagiti nagtitipon a galaksi a maawagan Abell 2029. Patien dagiti sientista a daytoy ti kadadakkelan a galaksi a nakitada pay laeng. Daytat’ nasurok a 60 a daras a dakdakkel ngem ti galaksitayo. Daytat’ agarup 6,000,000 light-years no ballasiwen ket pagnaedan ti di malagip a kaadu dagiti 100,000,000,000,000 a bitbituen. Sigun iti maysa a report iti The New York Times, daytoy ket maysa met kadagiti kalalawagan a galaksi a napaliiw pay laeng. Ket daytat’ saan a karkarna a resulta dagiti naiparparna a puersa. “Daytoy ket maysa nga organisado a kaadu ti lawag ken enerhia,” kuna ti maysa kadagiti nakasarak iti dayta. “Nakadakdakkel, ogranisado a galaksi.”
Dagiti utektayo dina pay maawatan ti kinadakkel dagitoy a grupo dagiti bitbituen wenno ti nakalawlawa a distansia a nairaman. Gapuna, ti ngay nangparsua, nangorganisar a puersa kadagitoy amin? “Itangadyo dagiti matayo idiay ngato, ket kitaenyo. Asino ti namarsua kadagitoy? Isu Daydiay a babaen iti panangbilang isu iruarna dagiti buybuyotda, isu nga inagananna ida amin.” (Isaias 40:26) No makakayaw ti panamarsua, anian nga ad-adda a makakayaw ti Namarsua!
[Picture Credit Line iti panid 24]
Ladawan ti U.S. Naval Observatory