Dagiti Biktima Wenno Martir Aniat’ Nagdumaanda?
ITI intero a historia, ti kinaranggas ti tao iti padana a lalaki, babai, ken ubing namatauden ti awan patinggana a panagsagaba ken nagbanag kadagiti minilion a biktima. Maigapu man iti politika, [panagduduma ti] nasion, rasa, wenno relihion, maibukbukboken ti awan basolna a dara. Ringbawan ti gura ti ayat ken pannakaawat. Ti kinapanatiko sebsebanna ti pammalubos. Ket agtultuloy ti pammapatay.
Kadagiti napalabas a siglo, nagbibinnusor dagiti buyot, ket mammano a mairaman dagiti sibilian. Iti maika-20 a siglotayo, idi naimbento ti panangbomba iti tangatang, ti adayot’ puntiriada nga armas ken dagiti misil, nakaad-adun dagiti matmatay a sibilian ta kuna ti maysa a panagadal: “Ita ad-addan a dagiti sibilian dagiti kangrunaan a biktima iti gubat. Iti daytoy a siglo ad-adu pay nga awan armasna a sibilian ti natay kadagiti gubat ngem dagiti talaga a soldado.” Dagiti awan basolna a tattao a maibilang nga awan mamaay ti biagda, napapatayda kadagiti gubat a rinugian dagiti napolitikaan a pangulo. Iti laeng siglotayo, ngimmato ti bilang dagiti biktima iti gubat, a nasurok a sangagasut a milion ti natay ken ginasut a milion ti maup-upay gapu iti pannakadangran ken ti pannakapukaw dagiti inay-ayat.
Mainayon pay kadagiti biktima dagiti moderno a panagdadangadang, addada met dagiti martir.a Aniat’ nagdumaanda? Minilion—Judio, Slav, Gypsy, homoseksual, ken dadduma pay—ti natay kas biktima idiay Nazi nga Alemania gapu ta dagitoy kasta ti kasasaadda. Awan ti maaramidanda, awan pamusposanda. Iti sidong dayta dakes a sistema, saan a nalapdan ti ipapatayda. Iti kasumbangirna, dadduma saan a masapul a matayda. Mabalin koma a naliklikanda ti ipapatay, ngem gapu kadagiti prinsipioda, pinilida a saan a liklikan dayta.
Maysa a nalatak a pangarigan isu ti Katoliko a padi a ni Maximilian Kolbe, a timmulong kadagiti kimmamang a Judio idi Gubat Sangalubongan II. Idi 1941 isut’ “naipan [iti kampo a pagbaludan dagiti Nazi] idiay Auschwitz, a sadiay imboluntariona nga ipaay ti biagna a sukat ti nakondenar a balud a ni Franciszek Gajowniczek. Umuna isut’ nabisinan ket kalpasanna naindieksionan iti phenol ken napuoran.” (Encyclopædia Britannica) Isut’ nagbalin a managsakripisio a martir—mailaksid iti kaaduan a pagalagadan no maipapan kadagiti Protestante ken Katoliko.
Bayat ti panagturay dagiti Nazi idiay Alemania (1933-45), nagsagaba dagiti Saksi ni Jehova iti nakaro a pannakaidadanes gapu iti situtured a panagtalinaedda a neutral ken nagkedkedda nga agserbi iti panangikagumaan ni Hitler a makigubat. Rinibo a Saksi ti naibaon kadagiti nakaam-amak a kampo a pagbaludan, a sadiay adut’ napapatay ken dadduma ti natay manipud pannakamaltrato. Ngem, saan a rumbeng nga agsagaba ken matayda. Adda pagpilianda. Natukonanda ti pamusposan. No pirmaanda ti maysa a papeles a mangidian iti pammatida, mawayawayaanda. Adut’ nangpili a saan nga agpirma ket nagbalinda a saan laeng a biktima ti kinadangkok ti Nazi no di ket martir pay. Gapuna, nupay amin a martir ket biktima, sumagmamano laeng a biktima ti mabalin ken nangpili nga agbalin a martir. Nagballigida iti sidong ti ipapatay.
Ti awan idumdumana a pammaneknek manipud kadagiti adu a saan a Saksi paneknekanna daytoy a kinapudno. “Kinuna ti Pastor a Sueko a ni Bruppacher idi 1939 a ‘Nupay dagiti tao a mangawag kadagiti bagida a Kristiano napaayda kadagiti makaikeddeng a panangsubok, dagitoy di am-ammo a saksi ni Jehova, kas Kristiano a martir, salsalimetmetanda ti kinatarnaw ti konsiensiada ken ti panangidian iti pagano nga idolatria . . . Agsagaba iti pannakaidadanes ken matayda pay, agsipud ta, kas saksi ni Jehova ken kandidato agpaay iti Pagarian ni Kristo, agkedkedda nga agdayaw ken Hitler ken ti Swastika.’”
Nupay kasta, saan laeng nga idiay Nazi nga Alemania a dagiti Saksi ni Jehova sinalimetmetanda ti kinatarnawda iti sidong ti ipapatay. Masapul nga ipakitada ti turedda iti sidong ti Komunismo, Fascismo, ken dadduma pay a napolitikaan a kinaulpit, agraman panangbusor ti relihion. Uray pay kadagiti makuna a demokratiko a pagilian iti Laud, sinaranget dagiti Saksi ti kinaranggas. Ilawlawagto a detaliado ti sumaganad nga artikulotayo dagiti dadduma a kaso a nangiraman kadagiti Saksi a nakapagballigi iti sidong ti ipapatay.
[Footnote]
a Madipinar ti maysa a biktima a kas “maysa a dinangran wenno pinapatay ti sabali . . . Maysa a dinangran wenno pinagsagaba ti maysa nga aramid, sirkumstansia, ahensia, wenno kasasaad.” Iti kasumbangirna, ti maysa a martir ket “maysa a pinilina ti matay imbes a tallikudanna dagiti prinsipiona iti relihion. . . . Maysa nga agsakripisio iti kasta unay wenno agsagaba iti nakaro tapno itandudona ti maysa a pammati, panggep, wenno prinsipio.”—The American Heritage Dictionary of the English Language, Third Edition.
[Ladawan iti panid 3]
Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, siuulbod a sinentensiaan dagiti korte ti Makindaya nga Alemania dagiti Saksi ni Jehova kas espia ti America
[Credit Line]
Neue Berliner Illustrierte