Gudasen ti Gubat ti Adu nga Agtutubo
TI KINAUBING naragsak koma a tiempo. Tiempo ti pannakaipateg, pannakasalinong. Tiempo ti kinainosente. Dagiti agtutubo mainanamada nga agay-ayam, agsursuro, ken mangpatanor kadagiti galad a tumulongto kadakuada nga agbalin a responsable nga adulto. Saan koma a mapapatay dagiti ubbing, ket talaga a saanda koma a mapagbalin a mammapatay. No tiempo ti gubat, nupay kasta, adu a banag ti mapasamak a di koma rumbeng a mapasamak.
Nakalkaldaang a nakaad-adu ti gubat iti sangalubongan, ket gudasenna ti adu nga agtutubo, mangdadael nga agpadpada kadagiti ubbing ken iti kinaubing. Idi 1993, adda nakaro a panagdadangadang iti 42 a pagilian bayat a rimsua ti napolitikaan a kinaranggas kadagiti sabali a 37 a pagilian. Adda ubbing nga agnanaed iti tunggal maysa kadagitoy a 79 a pagilian.
Adu nga agtutubo itatta ti di pulos nakaammo iti kappia. Idi agngudo ti 1995, addan panagdadangadang idiay Angola iti nasuroken a 30 a tawen, idiay Afghanistan iti 17 a tawen, idiay Sri Lanka iti 11 a tawen, ken idiay Somalia iti 7 a tawen. Iti nadumaduma a lugar, sitatalek a pinagsasaritaan dagiti politiko “ti pamay-an a makaipaay iti talna,” ngem ti awan sardayna a panaggugubat nagtultuloy a dinadaelna ti biag ti tattao.
Kankanayon a dinangran ti gubat dagiti ubbing, ngem ti agbaliwbaliw a kasasaad ti gubat kadagiti kallabes a tiempo ti nakatayan ti adu a sibilian, agraman ubbing. Bayat dagiti panagdadangadang idi maika-18 ken maika-19 a siglo ken bayat ti kattapog daytoy a siglo, sibilian ti agarup kagudua kadagiti biktima ti gubat. Idi Gubat Sangalubongan II, a nagpaut manipud 1939 agingga iti 1945, immadu ti natay a sibilian agingga iti dua a kakatlo dagiti amin a natay gapu iti gubat, a no dadduma maigapu iti nakaro a panangbomba kadagiti siudad.
Idi agngudo ti dekada 1980, immadu agingga iti dandani 90 porsiento dagiti sibilian a natay gapu iti gubat! Ti maysa a makagapu iti daytoy ket nagbalinen a narikrikut dagiti gubat. Dagiti buyot saanda laengen nga agrinnupak kadagiti tay-ak ti paggugubatan. Kaaduan a dangadang itatta ket saanen a panagdadangadang dagiti pagilian, no di ket sibil a dangadang. Kasta met, mapasamak ti panagdadangadang kadagiti purok wenno siudad, ket sadiay, iti sidong ti kinadangkok ken panagilem, dagiti mammapatay dida mailasin ti kabusor ken dagiti inosente a miron.
Adu ti natay kadagiti ubbing. Napattapatta a bayat ti napalabas a sangapulo laeng a tawen, sigun iti United Nations Children’s Fund, dagiti gubat pinataydan ti dua a milion nga ubbing ken binaldadona ti uppat a milion agingga iti lima a milion a sabsabali pay. Ti gubat inulilana ti nasurok a maysa a milion nga ubbing ken pinagbalinna ti 12 milion nga awan pagtaenganda. Gapu iti gubat, agarup sangapulo a milion nga ubbing ti ma-trauma.
Napumpunno dagiti libraria kadagiti libro maipapan iti gubat. Salaysayenda no kasano ken no apay nga adda panaggugubat; deskribirenda dagiti armas ken estratehia a nausar; ipalagipda dagiti heneral a nangidaulo iti panagbabakal. Itampok dagiti pelikula ti panagragsak ken laglag-anenda ti panagsagaba iti gubat. Bassit laeng ti ibaga dagita a libro ken pelikula maipapan kadagiti inosente a biktima. Dagiti sumaganad nga artikulo usigenda no kasano a nagundawayan dagiti ubbing kas mannakigubat, no kasano nga isuda ti kalakaan a mabiktima, ken no apay a kunaenmi a dagiti ubbing itatta mabalin a tagiragsakenda ti pudpudno a naraniag a masakbayan.