Ni Louis Pasteur—Ti Impalgak ti Nagapuananna
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY FRANCIA
MABALIN kadi a tumaud ti biag manipud awan biagna a banag (spontaneous generation)? Iti maika-19 a siglo, kastat’ patien ti dadduma a sientipiko. Patienda a kabaelan ti biag a patauden ti bagina a mismo manipud awan biagna a banag, nga awan ti pannakibiang ti namarsua.
Ngem idi rabii ti primavera idi Abril 1864, naiduma ti nangngegan ti tallaong nga adda iti siled a pagtataripnongan idiay Sorbonne University sadi Paris. Iti nasigo a presentasionna iti imatang ti komision dagiti sientipiko, sibaballigi a kinontra ni Louis Pasteur ti kada punto ti teoria a tumaud ti biag manipud iti awan biagna a banag.
Daytoy a lekteur ken dagiti simmaruno a takuat ti namagbalin kenkuana a “maysa kadagiti katan-okan a sientipiko iti lubong,” kas kuna ti The World Book Encyclopedia. Ngem apay a nangaramid daytoy a tao iti kasta nga impresion kadagiti tattao idi kaaldawanna, ken kasano a limmatak iti sangalubongan? Kasano a magunggonaantay ita iti dadduma kadagiti natakuatanna?
Nasakbay a Panagsirarak
Naipasngay ni Louis Pasteur idi 1822 iti bassit nga ili ti Dôle, iti daya ti Francia. Ni tatangna, a maysa nga agkurkurti iti lalat, addaan ambision para iti barona. Agpapan pay iti panagduyosna iti arte, ken ti kaadda ti agpayso nga artistiko a saguday, nagadal ni Louis iti siensia. Naturposna ti kina-doctorate iti siensia idi agedad iti 25.
Nainaig ti immuna a panagsirarakna iti tartaric acid, maysa a compound nga adda iti ared-ed dagiti bariles ti arak. Dagiti resulta dayta a panagsirarak ti inusar ti dadduma a managsirarak sumagmamano a tawen kalpasanna tapno pakaikugnalan ti moderno nga organiko a kemistria. Kalpasanna, insublat ni Pasteur nga adalen dagiti banag a mangpaalsem.
Sakbay ti panagsirarak ni Pasteur, naammuan ti kaadda dagiti banag a mangpaalsem a kas iti lebadura. Ngem naipagarup a dagitat’ resulta ti panangpaalsem. Nupay kasta, pinaneknekan ni Pasteur a dagitoy a banag a mangpaalsem ket saan a resulta ti panangpaalsem, no di ket ti pakaigapuanna. Impakitana a ti tunggal kita ti banag a mangpaalsem ti nangpataud iti naiduma a kita ti panangpaalsem. Mamatmatan ita ti report nga impablaakna maipapan itoy idi 1857 kas “ti sertipiko ti pannakaipasngay ti mikrobiolohia.”
Manipud idi sa nagpatpatuloy, rimmang-ay dagiti gapuanan ken natakuatanna. Gaput’ reputasionna, pinaayaban dagiti managpataud iti suka idiay Orléans tapno risutenda ti nagadu a parikut iti pamay-anda. Pinaneknekan ni Pasteur a ti banag a mamagbalin iti arak a suka ti maawagan itan kas mikroorganismo, nga adda iti rabaw ti likido. Iti ngudo ti panagsirarakna, impresentarna iti saklang dagiti managpataud iti suka ken dagiti dignitario iti ili ti nalatak a “Leksion Maipapan iti Suka ti Arak.”
Pasteurisasion
Ti panagsirarak ni Pasteur iti panangpaalsem ti nakatakuatanna a mikrobio ti makagapu iti kaaduan kadagiti parikut ti pannakamulit iti industria ti taraon. Adda mikrobio iti angin wenno kadagiti di umisot’ pannakaugasda a pagkargaan. Insingasing ni Pasteur a malapdan ti panangbangles ti bakteria iti produkto a taraon no maparang-ay ti kinamanagdaldalus ket malapdan ti pannakabunglog ti likido no mataginayon ti temperatura iti nagbaetan ti 50 ken 60 degrees Celsius iti sumagmamano a minuto. Arak ti damo a nakausaran daytoy a pamay-an tapno malapdan ti abnormal a panangpaalsem. Napapatay dagiti kangrunaan a mikrobio a saan unay a nabalbaliwan ti raman wenno ayamuomna.
Daytoy a proseso, a maawagan pasteurisasion, a nakapatentean ni Pasteur, ti nangbalbaliw iti industria ti taraon. Kadagitoy a tiempo, daytoy a pamay-an din maus-usar iti arak ngem maus-usar pay laeng iti adu a produkto a kas iti gatas wenno tubbog ti prutas. Nupay kasta, maus-usar met ti dadduma a pamay-an kas iti esterilisasion a nangatngato ti temperaturana.
Ti industria ti arak ti sabali pay a dakkel nga industria a nagunggonaan iti panagsirarak ni Pasteur. Idi, adu ti parikut iti produkto dagiti Pranses sa ket napigsa ti kompetision dagiti Aleman. Inasikaso ni Pasteur dagitoy a parikut ket adut’ naibalakadna kadagiti managaramid iti arak. Insingasingna nga asikasuenda ti kinadarisay ti likido a mapagbalinto nga arak agraman ti pangkaaduan a kinadalus ti angin iti aglawlaw. Dagus ti balligi, ket nakagun-od iti adu a patente kalpasanna.
Biag Agtaud iti Biag
Sipud idi angged, napartuat ti kaaduan a karkarna a kapanunotan tapno mailawlawag ti langa dagiti insekto, igges, wenno dadduma a parsua kadagiti marunrunoten a banag. Kas pagarigan, idi maika-17 a siglo, impannakkel ti maysa a kemiko a taga Belgium a napataudna ti maysa a marabutit babaen ti panangiselselna iti narugit a blusa iti sangagarapon a trigo!
Idi tiempo ni Pasteur, nabara ti debate iti nasientipikuan a komunidad. Talaga a karit ti panangsupiat kadagiti nangpartuat iti kapanunotan a tumaud ti biag manipud awan biagna a banag. Ngem kas resulta ti nasursurona iti panagsirarakna maipapan iti panangpaalsem, napigsat’ pakinakem ni Pasteur. Isu a nageksperimento a nairanta a mangpukaw a maminpinsan iti kapanunotan a tumaud ti biag manipud awan biagna a banag.
Maysa kadagiti kalatakan nga eksperimentona isut’ panagusarna iti bassit ti ngarabna a prasko. Dagus a namulitan iti mikroorganismo ti likido a ramen a nakawangwang a naikarga iti nalawat’ ngarabna a prasko. Nupay kasta, idi naikarga iti prasko a bassit ti ngarabna, saan a namulitan ti isu met laeng a ramen ti likido. Apay a kastoy ti napasamak?
Simple ti panangilawlawag ni Pasteur: No lumabas iti bassit a ngarab, maideposito ti bakteria iti angin iti rabaw ti sarming, isu nga awan ti maaramidan ti angin agingga a magtengna ti likido. Dagiti mikroorganismo a tumaud iti nalawa ti ngarabna a pagkargaan saan a natural a patauden ti ramen ti likido no di ket itayab ti angin.
Tapno maipakita ti kinapateg ti angin a mangyakar iti mikrobio, napan ni Pasteur idiay Mer de Glace, maysa a glacier idiay French Alps. Iti kangato nga 6,000 a pie, linukatanna dagiti seliado a prasko sana insarang ida iti angin. Kadagiti 20 a prasko, maysa laeng ti namulitan. Napan kalpasanna iti sakaanan ti Jura Mountains ket inulitna ti isu met la nga eksperimento. Ditoy, iti nababbaba unay a disso, walo a prasko ti namulitan. Napaneknekanna ngarud a gapu ta nadaldalus ti angin iti nangatngato a disso, basbassit ti pannakamulitna.
Kadagita nga ekperimento, makakombinsir nga indemostra ni Pasteur a ti biag agtaud laeng iti sigud a sibibiagen. Saan a pulos a tumaud iti awan-biagna a banag, a kaipapananna a timmaud a bukbukodna.
Pannakidangadang iti Makaakar a Sakit
Tangay ti panangpaalsem kalikagumanna ti kaadda dagiti mikrobio, inrason ni Pasteur a pudno met laeng dayta kadagiti makaakar a sakit. Napaneknekan nga umiso dagiti imbestigasionna iti silkworm disease, maysa a nadagsen a problema iti ekonomia dagiti managpataud iti seda idiay abagatan a Francia. Iti unos ti sumagmamano a tawen, natakuatanna dagiti pagtaudan ti dua a sakit ket nangisingasing kadagiti nainget a pamay-an iti panangpili kadagiti nasalun-at a silkworm. Daytoy ti manglapped kadagiti epidemia.
Bayat nga ad-adalenna ti kolera dagiti agtatayab, nadlaw ni Pasteur a ti iyaadu ti mikroorganismo a sumagmamano laeng ti bulanna ti saan a namagsakit kadagiti manok no di ket sinalaknibanna ida manipud iti sakit. Kas resultana, natakuatanna a mapapigsana ti resistensiada babaen iti kimmapuyen a kita ti mikroorganismo.
Saan a ni Pasteur ti damo a nangusar iti bakuna. Ti Ingles a ni Edward Jenner ti damo a nangusar sakbayna. Ngem ni Pasteur ti kaunaan a nangusar iti kimmapuy a kita ti aktual a mangpatpataud iti sakit imbes a nangusar iti mainaig a mikrobio. Naballigi met iti bakuna kontra iti anthrax, makaakar a sakit ti nabarat’-darana nga animal, kas iti baka ken karnero.
Kalpasanna, napan iti maudi a nakidangadanganna ken ti kalalatakan a dangadang, pangkontra iti gita. Nupay dina ammo dayta, iti pannakidangadangna iti gita, tamtamingen gayam idin ni Pasteur ti tay-ak a naiduma unay kadagiti bakteria. Tamtamingenna itan dagiti virus, lubong a saanna a makita babaen iti mikroskopio.
Idi Hulio 6, 1885, impan ti maysa nga ina ti siam-tawenna a barona iti laboratorio ni Pasteur. Kakagkagat iti nagita nga aso ti anakna. Agpapan pay iti panagpakpakaasi ti ina, nagkitakit ni Pasteur a tumulong iti ubing. Saan a doktor ken agpegpeggad a maakusar iti di legal a panangagas. Sa dina pay impadas dagiti pamay-anna iti tao. Nupay kasta, kiniddawna iti katrabahuanna a ni Dr. Grancher a bakunaanna ti ubing. Inaramidna dayta ket nagsayaat ti imbungana. Iti 350 a tattao a naagasan iti kurang a makatawen, maymaysat’ natay—nagabay ngaminen a naisangpet.
Kabayatanna, pampanunoten idi ni Pasteur ti kinadalus ti ospital. Ti puerperal fever ti pakatkatayan ti adu a babbai iti kada tawen iti ospital a pagipasngayan idiay Paris. Insingasing ni Pasteur dagiti pamay-an a panglapped iti impeksion ken ti nainget a kinadalus, nangnangruna iti im-ima. Idi agangay, pinaneknekan dagiti imbestigasion ti Ingles a siruhano a ni Joseph Lister ken ti dadduma ti kinaumiso dagiti konklusion ni Pasteur.
Napateg a Nagapuanan
Natay ni Pasteur idi 1895. Ngem napateg ti nagapuananna, ket magunggonaantayo kadagiti aspetona uray ita. Daytat’ gapu nga isu naawagan a “mananggunggona iti sangatauan.” Nainaig pay laeng ti naganna kadagiti bakuna ken pamay-an a kaaduanna isut’ mabigbig nga imbentor.
Mapagtalkan unay ita a sentro ti panagadal kadagiti makaakar a sakit ti L’Institut Pasteur, ti institusion a naipasdek idiay Paris kabayatan ti panagbiag ni Pasteur para iti panangagas iti gita. Agdindinamag dayta gapu iti panangpartuatna kadagiti bakuna ken agas—ken nangnangruna pay manipud 1983 idi a ti timpuyog dagiti sientipiko nga indauluan ni Propesor Luc Montagnier, damo a nailasinda ti virus ti AIDS.
Saan laeng a nasientipikuan a supiat ti debate maipapan iti itataud ti biag manipud awan biagna a banag, a nakainaigan ni Pasteur ken napaneknekan a nagballigianna. Saan laeng a makapainteres a banag para iti sumagmamano a sientipiko wenno nasaririt tapno pagsasaritaanda a mismo. Nakapatpateg dayta—ta inramanna ti pammaneknek nga adda pakainaiganna iti kaadda ti Dios.
Kuna ni François Dagognet, maysa a Pranses a pilosopo nga espesialista iti siensia, a “patien dagiti kalaban [ni Pasteur], materialista man ken ateista, a mapaneknekanda a ti maymaysat’ selulana nga organismo mabalin nga agtaud kadagiti agruprupsan a molekula. Daytoy ti nangipalubos kadakuada a mangilaksid iti kaadda ti Dios. Nupay kasta, para ken ni Pasteur, awan ti agbiag nga aggapu iti natay.”
Agingga ita, amin dagiti pammaneknek manipud iti panageksperimento, historia, biolohia, arkeolohia, ken antropolohia ti agtultuloy a mangipakita iti indemostra ni Pasteur—a ti biag agtaud laeng iti sigud a sibibiagen, saan nga iti awan biagna a banag. Ket ti pammaneknek silalawag met nga ipakitana a ti biag agpataud “kas iti kasisigudda,” kas kuna ti salaysay ti Biblia iti Genesis. Ti anak kanayon a ‘kakikita,’ wenno kaasping, kas kadagiti nagannak.—Genesis 1:11, 12, 20-25.
Gapuna, ammona man idi wenno saan, babaen iti nagapuananna, nakaipaay ni Louis Pasteur iti nabileg a pammaneknek ken testimonia a maikontra iti teoria ti ebolusion ken naan-anay a kasapulan nga adda namarsua ti biag ditoy daga. Inyanninaw ti gapuananna ti binigbig ti napakumbaba a salmista: “Ammoyo a ni Jehova, isu ti Dios. Isu ti nangaramid kadatayo, ken saan a datayo a mismo.”—Salmo 100:3, NW.
[Dagiti ladawan iti panid 25]
Nausar ti aparato iti ngato a mangpasteurisar iti arak, a mangpapatay kadagiti di kasapulan a mikrobio; napagminar dayta iti ladawan iti baba
[Ladawan iti panid 26]
Pinaneknekan dagiti eksperimento ni Pasteur a palso ti teoria a tumaud ti biag iti awan biagna a banag
[Picture Credit Line iti panid 24]
Amin a retrato iti panid 24-6: © Institut Pasteur