Paglakuan no Oktubre​—“Ti Kabayaganen nga Internasional a Paglakuan iti Kabalio iti Europa”

BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY IRELAND

ITAY napan a lawas, natalna ken naulimek daytoy bassit nga ili a sitatalingenngen dagiti tattao kadagiti gagangay a rutinada. Ngem ita a lawas, nariribuk ken naarimbangaw. Nakaribuso ti ili bayat a pinasangbay ti 6,000 nga umilina ti nasurok a 50,000 a sangaili. Ngem saan a ti panagdadarison ti adu a tattao wenno ti kaadu dagiti puesto a paglakuan wenno dagiti nakaay-ayat a para linglingay kadagiti kalsada ti kangrunaan a makaallukoy no di dagiti kabalio! Addada iti amin a disso!

Sadino ti yanmi? Addakami iti bassit nga ili ti Ballinasloe, agarup 140 a kilometro iti laud ti Dublin, ti kabesera a siudad ti Ireland. Apay a nagdakkel ti namalbaliwan daytoy dati a natalna a lugar? Sigun kadagiti nangorganisar, gapu iti “kabayaganen nga internasional a paglakuan iti kabalio iti Europa,” ti Paglakuan no Oktubre.

Apay a Ditoy Ballinasloe?

Apay a nakalatlatak ti Paglakuan no Oktubre? Ininterbiu ti Agriingkayo! ni George, maysa nga agtartaraken iti animal a nakailakon iti adu a kabalio ditoy. “Ditoy Ballinasloe,” kunana, “siasinoman​—nabaknang man wenno napanglaw​—mabalinda ti mangitugot iti aniaman a kita ti kabalio nga ilakoda. Kasta laeng ti kasimplena.” Ngem apay a naisalsalumina? “Iti adu a sabsabali a lugar, nainget ken kontrolado ti panaglako kadagiti kabalio,” ilawlawag ni George. “Maymaysa la a kita ti kabalio ti mailako iti dadduma a publiko a pagtagilakuan. Ket masansan a nagadu a rikititos ti nainaig iti panaglako. Manmano laeng dagiti pagtagilakuan a mabalin a pangipanan ti siasinoman iti maysa la a kabalio, ipanna dayta iti karuotan, ket kalpasanna ilakonan! Ditoy Paglakuan no Oktubre, mailaklako dagiti kabalio a kas iti wagas ti pannakailakoda idi napalabas a dua wenno tallo gasut a tawenen​—babaen ti direkta a panaglako nga awanen ti aniaman a rekititosna iti mismo a karuotan.”

‘Kasano,’ pinampanunotmi, ‘a nagbalin ti Ballinasloe a sentro ti kasta a karibuso? Apay nga immay ditoy dagiti negosiante a naggapu pay iti addayo a lugar a kas iti Russia tapno gumatang kadagiti kabalio?’ Adda maammuantayo no agsiraraktay bassit iti historia.

Dati nga idiay Tara ti pagturturayan dagiti dadduma kadagiti agkakatan-ok nga ari iti Ireland, agarup 30 a kilometro iti amianan a laud ti Dublin. Daytoy ket sentro idi ti relihion, ken politika idi agangay ditoy Ireland. Napan dagiti tattao idiay Tara tapno agbayadda iti buis ken ammuenda dagiti kabarbaro a linteg a naipaalagad. Aniat’ nakainaigan ti Tara iti Ballinasloe? Bueno, rimmang-ay ti Ballinasloe iti aglawlaw ti maysa nga ababaw a paset ti karayan iti maysa kadagiti natural a ruta nga agpa-Tara manipud iti laud. Dagiti biahero a napan ken naggapu iti palasio ti ari, nasarakanda daytoy nga ababaw a paset ti karayan, nga agarup maysa nga aldaw a tarayen ti kabalio manipud iti makinlaud a kosta, kombiniente a lugar a pagdidinnamagan ken pagsisinnukatan iti tagilako. Sigun kadagiti nangorganisar iti Paglakuan no Oktubre, ‘addada ebidensia a mailaklakon dagiti kabalio iti dayta a lugar nanipud pay idi maikalima a siglo K.P.’

Kadagiti kallabes a panawen, maitutop unay ti estratehiko a disso ti Ballinasloe para iti dakkel nga opisial a paglakuan a naipasdek ditoy idi kattapog ti maika-18 a siglo. Agluasen ti dadduma a managtaraken iti animal iti agarup makabulan a nasapsapa tapno maipanda dagiti taraken nga ilakoda iti daytoy a paglakuan, nupay kadagiti dadduma kaipapanan daytoy ti 200 a kilometro a panagdaliasat. Idi agangay, dagiti kabalio ti nagbalin a kangrunaan a pakaawisan ditoy.

Nakadamdam-eg ken mayataday unay a pagtaraknan kadagiti animal ti daga iti aglawlaw ti Ballinasloe. Gapu itoy, nababaneg, nasasalun-at, nalalaing nga agpaadu dagiti mataraken nga animal. “Agdindinamag dagiti kabalio ti Ireland,” inlawlawag ni autor a Mark Holdstock, “gapu iti kinabanegda.” Intuloyna: “Iti las-ud ti ginasut a tawtawen, simmalun-at dagiti puli a kas iti Irish Draught iti daytoy a disso, ket pimmigsada a pimmigsa bayat ti panaglabas dagiti siglo.”

Panagkasapulan Kadagiti Kabalio

Ti kangrunaan a mapagsasaritaan ita isut’ pannakailako dagiti kabalio! Apay a nakapatpateg dagiti kabalio? Idi maika-18 ken maika-19 a siglo, kabalio ti pinagarado dagiti mannalon iti intero nga Ireland. Kasapulanda dagiti napipigsa, mapangnamnamaan a kabalio a mangarado kadagiti masansan idi a napitak, nalubo a daga. Ngem adda pay sabali a dakkel a pakasapulan kadagiti kabalio. Kasapulan dagiti soldado ti napipigsa a kabalio a dida kabuteng ti kinaarimbangaw ti gubat sa napigsa ken naandurda a mangibiahe iti nadadagsen a suplay kadagiti lasonglasong a kalsada. Amin dagitoy ket kalidad ti Irish Draught isu a nagadut’ gimmatang iti dayta a kita. No mayasawa dayta iti Thoroughbred, tumaud ti natured, nasiglat a kabalio a maitutop unay para iti kabalyeria.

Rinibu a kabalio ken soldado ti natay iti gubat. Tapno masukatan dagidiay natay iti adu a gubat idiay Europa, dagiti pannakabagi ti armada manipud iti adu a pagilian ti Europa, uray pay iti addayo a lugar a kas iti Russia, situtulokda a nagdaliasat ditoy Ballinasloe tapno gumatang kadagiti kabarbaro, mapangnamnamaan a Thoroughbred a kabalio. Idi ngalay ti maika-19 a siglo, ti Paglakuan no Oktubre nagbalin a “kadakkelan a paglakuan iti kabalio iti Europa.” “Sigun iti sayangguseng,” kuna ni Holdstock, “kagudua kadagiti amin a kabalio a nausar iti Battle of Waterloo ket nagatang ditoy Ballinasloe.”a

Dagiti Pamay-an ti Pannakailako ti Kabalio

Siempre, nagbiit a kimmapuy dayta a partikular a panagkasapulan kadagiti kabalio kabayatan ti maika-20 a siglo. Dagiti lugan ti militar ti naisukat kadagiti kabalyeria, ket dagiti traktora ti naisukat kadagiti pagarado a kabalio. Kinapudnona, dandani nagsardeng ti panaglako ditoy Ballinasloe. Nupay kasta, agarup 40 a tawenen ti napalabas, naipasdek manen daytoy a paglakuan.

Kasano ti panaglako ni George, a nadakamat itay, kadagiti kabalio ditoy? “Basta ipanko iti karuotan dagiti kabalio a kayatko nga ilako,” kunana, “ket di agbayag, addan umasideg ken mangdamag no sagmamano dayta.” Kalpasanna, inlawlawag ni George ti dadduma a sekreto iti panaglako iti kabalio: “Agtinnawarkami biit, masansan nga iti agresibo a pamay-an. No talaga a kayatna a gatangen ti kabaliok, dina ipadlaw nga interesado unay, tangay madanagan di la ket ta panginaak. Mabalin a pumanaw sa agsubli, nga inanamaenna nga awan pay nangtawar iti nangatngato. Mabalin nga agibaon pay iti kaduana a makisarita kaniak tapno makumikomak ken malapdan ti panagtawar dagiti dadduma. Kamaudiananna, addan presio a pagtunosanmi ket pasingkedanmi dayta babaen ti panaginnalamanomi. Masansan nga agbayad a dagus, ket matagikuanan ti kabalio iti dayta met la a kanito. Tangay awan gunglo a mangimaton iti daytoy, apaman a nabayadanen, awanen ti aniaman pay a rinnesibuan!”

Mabalin a marigatan ti ganggannaet a mangammo no ania a kabalio ti mailako ken no ania ti saan. “No adda dayta iti karuotan,” kuna ni George, “mailako dayta.” Kalpasanna, madakamatna ti sumagmamano kadagiti lokal a kustombre: “Idi unana​—ken uray kadagitoy nga aldaw​—adda sangarakem a daga a maikabil iti bukot ti kabalio no nagatangen. No saan, basta ipanawen ti gimmatang. Kas panangsurot iti maysa pay a kadaanan a kaugalian ti panaglako iti kabalio ditoy Ireland, mangted ti naglako iti ‘suerte a kuarta’ kalpasan a binayadan ti gimmatang ti kabarbaro a kabalio. Daytoy ket bassit a gatad a maisubli kalpasan ti kangrunaan a transaksion. Maipagarup a mangted dayta iti ‘suerte’ iti kabalio agraman iti kabarbaro a makinkabalio.

Mamakdaar ni George a “talaga a masapul nga adut’ ammom maipapan kadagiti kabalio ken iti kinapategda. Gagangay a magun-odam ti maitutop iti gatad nga imbayadmo, ket maragsakan nga agawid ti kaaduan a tattao manipud paglakuan. Ngem masapul nga agannad latta uray dagiti aduan kapadasanen a negosiante iti kabalio. Adda am-ammok a naglako iti kabalio ket kalpasanna, napan iti maysa a bar tapno uminum bassit sakbay nga agawid. Kabayatanna, ti baro a makinkabalio sinagaysay ken pinukisanna ti kabalio, isu a simmabali unay ti langa daytoy. Ti ‘kabarbaro’ a kabalio ket naipakita iti dati a makinkua. Dagus a ginatangna dayta iti nanginngina a presio, tangay impagarupna no sabali dayta a kabalio!”

Adda dadduma pay a pagdaksan malaksid iti peggad ti di nainsiriban a panaggatang. “Annadam ti pagtaktakderam!” ipalagip ni George. “Laglagipem a tangay sitatakder ti nagadu a kabalio a nakaas-asideg iti maysa ken maysa​—nalabit napaut nga oras​—ken kumaribuso dagiti tattao, adu kadakuada ti agnerbios ken mabalin a kumugtar. Adun ti nakitak a napabutngan a kabalio a kimmugtar uray no nalaing a kumakabalio ti mangay-aywan iti dayta.” Ituloyna: “Ay, wen! Agisuotka iti maitutop a Wellington [de-goma a boots]. Mabalin a saan gayam a kapitakan ti pagpagnaam!”

[Footnote]

[Ladawan iti panid 16]

Maysa a piebald cob nga agur-uray a mailako

[Ladawan iti panid 16, 17]

Ti karuotan iti paglakuan ditoy Ballinasloe iti damo nga aldaw

[Ladawan iti panid 17]

Daytoy a kita ket puli ti Irish Draught ken Thoroughbred