Ti Naisangsangayan a Panagdaliasat ni Vasco da Gama

Ti Naisangsangayan a Panagdaliasat ni Vasco da Gama

Agallo-allon ti danum ti baybay bayat nga umablat dagiti dalluyon iti proa ti barko a naaramid iti kayo. Kalpasan ti adu a bulan a panaglayag ken adu a rigat, asideg idin nga agbalin ni Vasco da Gama ken dagiti tripulantena a dagiti kaunaan a Europeo a makagteng idiay India babaen ti panaglayagda iti aglikmut ti makin-abagatan a murdong ti Africa. Nagrigat ti kasta a panagdaliasat uray pay addan dagiti pannakaammo ken alikamen iti nabigasion kadagitoy a panawen. Ngem kadagiti tripulante ti tallo a babassit a barko ni Da Gama 500 a tawenen ti napalabas, kas man la panagdaliasat daydi a mapan idiay bulan. Aniat’ nanggutugot iti daytoy natured a Portugues a managsukisok ken dagiti tripulantena a mangaramid iti kasta a pannakigasanggasat? Kasano nga inapektaranna ti lubong?

SAKBAY a naipasngay ni Da Gama, inrusat ti Portugues a ni Prince Henry, a no dadduma ket maawagan a ti Nabigador, ti panagsagana para iti panagdaliasat. Babaen ti panangsuportar ni Henry, dakkel ti rimmang-ayan ti kinamarino dagiti Portugues ken ti komersio iti taaw. Para ken Henry ken dagiti managsukisok a simmaruno kenkuana, agkakanaig unay ti panagtakuat, komersio, ken relihion. Panggep ni Henry a pabaknangen ti Portugal ken isaknap ti Katolisismo. Isu idi ti gobernador ti Orden ni Kristo, ti kangatuan a namilitariaan-narelihiosuan nga orden idiay Portugal. Inisponsoran dayta ti papa, ket dagiti pondo a naurnong daytoy nga orden ti nabusbos iti kaaduan kadagiti proyekto ni Henry. Gapu itoy, adda nalabaga a krus iti amin a layag dagiti barkona.

Idi 1460 a pannakatay ni Henry, nasukisoken dagiti Portugues ti makinlaud a kosta ti Africa agingga iti abagatan a maawagan itan a Sierra Leone. Linikmut ni Bartholomeu Dias ti murdong ti Africa babaen ti barko idi 1488. Kalpasanna, sikokompiansa ni King John II a nangibilin iti pannakaisagana ti ekspedision idiay India. Ti kasuno ni John, ni King Manuel I, intultuloyna dagiti panagsagana. Idiay Europa laeng idi a magun-odan dagiti rekado a naggapu idiay India babaen kadagiti Italiano ken Arabo a negosiante nga agdaldaliasat kadagiti kalsada. Kontrolado dagiti negosiante nga Arabo a Muslim ti negosio iti Taaw Indiano. Ammo ni Manuel a ti lider ti ekspedision rumbeng a “maysa a lalaki a nagpupuniponan iti kinatured ti maysa a soldado, kinasikap ti maysa a negosiante, ken kinalaing ti maysa a diplomatiko,” kas kinuna ti maysa a historiador. Nalabit pinampanunot ni Manuel dayta isu a pinilina ni Vasco da Gama.

Ti Naisangsangayan a Panagdaliasat

Hulio 8, 1497, idi sinagdudua a nagmartsa ni Da Gama ken ti 170 a tripulantena a naglugan iti kaar-aramid a barkoda a nabanderaan iti Orden ni Kristo. Idiay aplaya, inabsuelto ti maysa a padi dagiti basolna ken dagiti tripulantena. No adda man matay kadakuada iti panagdaliasat, maabsuelto kano ti aniaman a basol a maaramidanda iti unos ti biaheda. Nabatad a ninamnama ni Da Gama nga adda masagaponda a problema—isu a nagitugot kadagiti kanyon agraman adu a pana, pika, ken gayang.

Inkeddeng ni Da Gama a liklikan ti nadawel nga angin ken allon a nasagapon ni Dias sangapulo a tawen sakbayna. Idiay Sierra Leone, immaniobrana dagiti barkona iti abagatan a laud agingga nga as-asideg idin idiay Brazil ngem idiay Africa. Kalpasanna, ti napipigsa nga angin idiay Abagatan nga Atlantico ti nangisubli kadakuada idiay Africa ken iti kaparanget ti Cape of Good Hope. Awan pay idi ti nairekord nga immun-una a nagdaliasat iti daytoy a ruta, ngem nanipud idin, daytan ti nagdaliasatan ti tunggal barko a nagturong idiay Cape.

Idi nalabsanda ti ruta a nagsublian ni Dias, nagpadaya ti bunggoy dagiti barko ni Da Gama iti kosta ti Africa. Idiay Mozambique ken Mombasa, nagkikinnumplot dagiti sultan iti dayta a lugar tapno papatayenda ni Da Gama ken dagiti tripulantena. Isu nga immakar ni Da Gama idiay Malindi (abagatan a daya a Kenya itan). Kamaudiananna, nasarakanna sadiay ti maysa a marino nga aduan kapadasan a mangigiya kadakuada a bumallasiw iti Taaw Indiano.

Idi Nagsabet ti Laud ken Daya

Kalpasan ti 23 nga aldaw a panagdaliasat nanipud Malindi, Mayo 20, 1498 idi simmanglad ni naragsakan a Vasco da Gama ken dagiti tripulantena idiay Calicut, India. Nasarakan ni Da Gama ti Hindu a zamorin, wenno ari, a nabaknang ken naluho ti panagbiagna. Inlawlawag ti marino a panggepdat’ makigayyem ket kaduana dagiti tripulantena nga agbirbirok kadagiti Kristiano. Idi damo, saanna a dinakamat ti panagnegosio iti rekado. Ngem dagiti negosiante a mangkonkontrol iti negosio iti dayta a lugar dagus a nadlawda nga agpegpeggad ti kasasaadda isu a dinuroganda ti ari a papatayenna dagiti ganggannaet. Pinakdaaranda a no makinegosio kadagiti Portugues, mapukawnanto amin a kinabaknangna. Tangay mariribukan gapu itoy a balakad, di ammo ti ari no siasino ti dasiganna. Ngem kamaudiananna, intedna ken ni Da Gama ti kayatna—ti suratna iti ari ti Portugal a nakailanadan ti iyaannugotna a makinegosio iti ari.

Nabalbaliwan a Lubong

Setiembre 8, 1499 idi nagsubli ni Da Gama idiay Lisbon—ket sinabatda a kas bannuar. Dagus nga inyurnos ni King Manuel ti ad-adu pay a mision. Ti simmaruno ket indauluan ni Pedro Álvares Cabral, a nangibati iti nasurok a 70 a lallaki idiay Calicut tapno salaknibanda dagiti gakat dagiti Portugues. Ngem saan nga impalubos dagiti negosiante nga adda makibiang iti negosioda. Maysa a rabii, adda dakkel a bunggoy a nangpapatay iti nasurok a kagudua kadagiti lallaki. Nagibales ni Da Gama idi nagsubli idiay India kas panguluen ti maikatlo nga ekspedision. Rinautna ti Calicut babaen ti nagtagiarmas a 14 a barkona. Kinautibona pay ti maysa a barko a naggapu idiay Mecca sana pinuoran, a nakatayan ti ginasut a lallaki, babbai, ken ubbing. Nupay nagpakpakaasida, saan man la a naasian ni Da Gama a nangbuybuya kadakuada.

Kontroladon dagiti Portugues ti Taaw Indiano. Idi agangay, nayurnos dagiti ekspedision idiay Malacca, China, Japan, ken ti Moluccas (Spice Islands). Sigun iti insurat ti maika-16 a siglo a historiador a ni João de Barros, patienda a “saan a tartarawidwidan ti linteg ni Jesu-Kristo” dagiti tattao a nakarangetda ket ngarud “nakondenarda iti agnanayon nga apuy.” Isu a siwayawaya nga inusar dagiti managsukisok ti kinaranggas no kasapulan man dayta. Nagurgura ti Kinakristiano idiay Asia gapu kadagita a di nakristianuan nga aramid.

Ti nagapuanan ni Da Gama ti nanglukat iti baro a ruta iti baybay iti nagbaetan ti Europa ken Asia. Isu a nangrugi ti kabarbaro a panawen ti panagsukisok, a nangisuro kadagiti kabarbaro nga ideya kadagiti umili a nasarakan dagiti managsukisok. “Amin dagitoy a tattao,” kuna ni Propesor J. H. Parry, “ket inimpluensiaan dagiti Europeo, iti man kagimongan, relihion, komersio wenno teknikal.” Iti dadduma a pamay-an, dakdakkel ti impluensia ti kapanunotan nga inranud dagiti taga Daya kadagiti Europeo iti kasta met la a wagas. Idi agangay, daytoy a panagrinnanud iti pannakaammo isut’ nakatulong iti narangrang-ay a pannakaawat iti kinanadumaduma ti kultura ti tao. Kinapudnona, aniaman ti nagbanaganna, maim-impluensiaan pay laeng ti moderno a lubong kadagiti epekto ti naisangsangayan a panagdaliasat ni Vasco da Gama.

[Mapa iti panid 24, 25]

Ti ruta ti immuna a panagdaliasat ni Vasco da Gama

[Credit Line]

[Ladawan iti panid 26]

Pannakailadawan ti maysa kadagiti barko ni Da Gama

[Credit Line]

Cortesia da Academia das Ciências de Lisboa, Portugal

[Picture Credit Line iti panid 24]

Cortesia do Museu Nacional da Arte Antiga, Lisboa, Portugal, fotografia de Francisco Matias, Divisão de Documentação Fotográfica - IPM