Petra—Siudad a Nakungkong iti Bato
ADDAAN iti agkakapateg a karayan ti adu a siudad iti kadaanan a lubong. Ti nawadwad a danum kadagitoy ti nangbiag ken nangsalaknib kadakuada. Ngem adda siudad iti amianan a laud a beddeng ti Desierto ti Arabia a limmatak gapu iti kinabassit ti danumna. Petra ti naganna.
Kadagiti daga iti desierto a bumeddeng iti Mediteraneo, ti dalan dagiti nabunggobunggoy a biahero ti namagsilpo kadagiti adayo a siudad a kas iti maaramidan ita dagiti moderno a hayweytayo a mangballasiw kadagiti kontinente. Ngem no kasano a kasapulan dagiti lugan ti gasolinaan, kasapulan met dagiti kamelio ti paginuman iti danum—nupay agdinamag a nakaan-andurda. Dua ribu a tawenen ti napalabas, ti Petra ket maysa kadagiti kalatakan a lugar a paginuman ti danum idiay Makintengnga a Daya.
Adda ti Petra iti nagsapalan ti dua a dalan ti negosio. Ti maysa ti namagsilpo iti Nalabaga a Baybay ken Damasco. Ti sabali met ti namagsilpo iti Persian Gulf ken Gaza, kadagiti takdang ti Mediteraneo. Dagiti nabunggobunggoy a biahero manipud iti Gulf, a nagkarga kadagiti agkakapateg a tagilakoda a rekado, masapul idi nga anduranda iti adu a lawas a rigat ti panagbiahe iti Desierto ti Arabia sakbay a makagtengda iti nalamiis, akikid a ginget—ti Siq—ti mangpasangbay a ruangan nga agturong iti Petra. Makagun-od ti maysa iti taraon ken pagdagusan idiay Petra ken, kangrunaanna, ti nalamiis, makapabang-ar a danum.
Siempre, saan a libre nga impaay dagiti umili ti Petra dagitoy a pagnam-ayan. Impadamag ti Romano a historiador a ni Pliny a masapul a mapasarabuan dagiti guardia, agbambantay iti ruangan, papadi, ken ad-adipen ti ari—malaksid kadagiti maibayad iti taraon dagiti animal ken abang ti pagdagusan. Ngem dagiti agkakangina a presio dagiti rekado ken bangbanglo a nangpabaknang kadagiti narang-ay a siudad iti Europa ti gapu a nagkaraumay dagiti biahero a bimmaknangan ti Petra.
Panagsalimetmet iti Danum ken Naballigi a Panangusar iti Bato
Iti kada tawen, matuduan ti Petra iti innem laeng a pulgada, ket dandani awan baresbes sadiay. Kasano ngarud a naaddaan dagiti umili idiay Petra iti nagpateg a danum a pagbiag ti siudad? Nagkungkongda kadagiti pagayusan, reserba, ken pagurnongan iti danum manipud iti solido a bato. Idi agangay, naurnong ken nasalimetmetan ti dandani amin a tedted ti tudo iti aglawlaw ti Petra. Ti kinalaingda nga agurnong iti danum ti gapu a nakamula, nakataraken kadagiti kamelio, ken nakaibangon dagiti umili idiay Petra iti sentro ti komersio a bimmaknangan dagiti komersianteda gapu kadagiti olibano ken mira nga innegosioda. Uray ita, ti agsikkosikko a bato a kalasugan ti mangyayus pay laeng iti danum iti intero a Siq.
No ammo dagiti umili ti Petra no kasano nga ipamuspusan ti danum, nalaingda met nga agmason. Bato ti mapanunot ti maysa a tao gapu ta ti mismo a nagan a Petra, kayatna a sawen, “Bato.” Ken talaga a ti Petra ket siudad ti bato—saan a kas iti dadduma pay a siudad iti lubong dagiti Romano. Dagiti Nabataean, dagiti nangibangon iti siudad, siaanus a nagkungkongda kadagiti balay, tanem, ken temploda iti solido a bato. Maitutop unay ti nalabaga a kabambantayan ti sandstone a nagsaadan ti Petra, ket idi umuna a siglo K.P., addan naisalsalumina a siudad a naibangon iti tengnga ti desierto.
Manipud Komersio Agingga iti Turismo
Dua ribun a tawen ti napalabas, ti komersio ti nangpabaknang iti Petra. Ngem idi nasarakan dagiti Romano ti naipasdek a dalan iti baybay nga agturong iti Daya, nalugi ti negosio ti rekado iti takdang ket in-inut a nabaybay-an ti Petra iti desierto. Ngem saan a napukaw ti nagapuanan dagiti mason iti desierto. Kadagitoy nga aldaw, agarup kagudua a milion a turista ti agpasiar idiay Jordan iti kada tawen tapno kitaenda ti nalabaga a siudad ti Petra. Dagiti pasdekna ti mangpaneknek pay laeng iti nadayag a napalabas.
Kalpasan a magna ti turista iti nalamiis, maysa a kilometro ti kaadayona a Siq, ti kurba iti pannakadiding ti ginget ti kellaat a pakakitaan iti Treasury, maysa a nagdakkel a pasdek a nakungkong ti parupana iti nagdakkelan a rangkis. Manmano ti makalipat iti damo a pannakakitada iti dayta, maysa kadagiti kasayaatan ti pannakaitalimengna a pasdek idi umuna a siglo. Ti pasdek ket naipanagan iti nagdakkel a bato a basehas nga adda iti tuktok ti pasdek ken maipagarup a nakaidulinan idi ti balitok ken agkakapateg a saniata.
Bayat a lumawlawa ti ginget, sumrek ti turista iti nalawa a natural nga ampiteatro a sandstone dagiti pannakadidingna nga addaan iti nagadu a gukayab. Ngem dagiti tanem ti mangawis iti atensionna—dagiti tanem a nakungkong iti pannakarupa ti rangkis. Nagbabassit dagiti turista a makaitured a sumrek kadagiti nasipnget a siledna no idilig kadagiti nakangatngato a tanem. Paneknekan ti maysa a kolonada ken teatro ti kaadda idi dagiti Romano iti siudad idi umuna ken maikadua a siglo.
Ti moderno-aldaw a Bedouin, a kaputotan dagiti Nabataean, ti mangitukon iti panagsakay dagiti nakapkapuy a turista kadagiti kamelio, aglako kadagiti rekuerdo, wenno painumenda dagiti pangenda a kalding iti bubon ti Petra, a mangpennek iti pannakawaw ti tao ken animal. Kaskasdi a pagnaan pay laeng dagiti kamelio, kabalio, ken asno dagiti daan a sementado a haywey ti Petra. Isu nga agallungogan iti siudad dagiti isu met la nga uni a nangngegan idi ugma, idi a nakapatpateg ti kamelio ken ti Petra ti mangiturturay iti desierto.
Bayat a lumnek ti init iti siudad, a lalo a mangpalabbasit kadagiti nagdadakkel a pasdek, mabalin nga utoben ti managpanunot a sangaili dagiti leksion nga isuro kadatayo ti Petra. Talaga a paneknekan ti siudad ti kinalaing ti tao nga agsalimetmet iti limitado a kinabaknang, uray no iti kasta a natikag a lugar. Ngem ipalagipna met a ti material a kinabaknang ket mabalin a nagbiit a ‘tumayab nga agpalangit.’—Proverbio 23:4, 5.
[Picture Credit Line iti panid 18]
Naisingit a retrato: Garo Nalbandian