Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Ania ti Pagdaksan ti Nalimed a Pannakideyt?

Naipasango ni Jessicaa iti narigat a kasasaad idi nagkursonada kenkuana ti kaklasena nga agnagan iti Jeremy. “Nagguapo,” kinunana, “ket sigun kadagiti gagayyemko, isuna pay laeng ti kadedesentean kadagiti amin a naam-ammok. Adda dadduma a babbai a nangpadas a makirelasion kenkuana, ngem dina kursonada ida. Siak laeng ti kursonadana.”

Di nagbayag, kiniddaw ni Jeremy ken ni Jessica nga agdeytda. Kinuna ni Jessica: “Inlawlawagko kenkuana a kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova, diak mabalin ti makideyt iti diak kapammatian. Ngem adda napanunot ni Jeremy. Inyimtuodna, ‘Ania ngata no agdeytta lattan a dita ibagbaga kadagiti nagannakmo?’”

NO ADDA kursonadam a nangisingasing kenka iti kasta, ania ngay ti isungbatmo? Nalabit masdaawka a makaammo nga idi damo, immanamong ni Jessica iti plano ni Jeremy. “Impagarupko ngamin a no makideytak kenkuana, maisurok kenkuana nga ayatenna ni Jehova,” kinunana. Ania ngay ti napasamak? Maammuantayto madamdama. Ammuentayo nga umuna no kasano nga uray dagiti mapagwadan a Kristiano nga agtutubo a kas ken ni Jessica ket dida mapupuotan a makidedeytda gayamen a sililimed.

No Apay a Makideytda a Sililimed

Makideyt dagiti agtutubo uray no ubbingda pay laeng. “Nakakitaakon kadagiti agnobio nga agtawen iti 10 wenno 11!” kinuna ni Susan a taga-Britania. Apay a magagaranda unay? Kaaduanna a maigapu dayta iti natural a pannakaallukoy iti di kasekso ken ti panangdurog dagiti kapatadanda. “Agkakanat ti marikriknak sa adda kadeyt dagiti amin a kaeskuelaak,” kinuna ni Lois a taga-Australia.

Ngem apay nga ilimlimed ti dadduma ti makideyt? “Nalabit mabutengda iti ibaganto dagiti nagannakda,” kinuna ni Jeffrey a taga-Britania. Umasping iti dayta, kastoy ti imbaga ni David, a taga-South Africa: “Ammoda a di umanamong dagiti nagannakda, isu a dida ibagbaga kadakuada.” Adda pay maysa a makagapu a dinakamat ti maysa a balasitang a taga-Australia nga agnagan iti Jane. Kinunana: “Ti nalimed a pannakideyt ket maysa a kita ti panagrebelde. No mariknam a kasla ubing ti panangtratoda kenka, ikeddengmo nga aramiden no ania ti kayatmo isu a saanmon nga ibagbaga dayta kadagiti nagannakmo. Nalaka laeng ti agilimed.”

Siempre, ibilbilin ti Biblia nga agtulnogka kadagiti nagannakmo. (Efeso 6:1) Ket no saan nga anamongan dagiti nagannakmo ti pannakideytmo, sigurado nga adda dagiti naimbag a makagapu. Kas pagarigan, no Saksi ni Jehova dagiti nagannakmo, kayatda a makideytka iti kapammatiam laeng—ken makideytka laeng inton nakasaganakan a makiasawa.b Ngem dimo pakasdaawan no kastoy ti mapampanunotmo:

◼ Kasla maikapkapisak agsipud ta agdedeytda aminen malaksid kaniak.

◼ Adda kursonadak a diak kapammatian.

◼ Kayatko ti makideyt iti kapammatiak, uray no ubingak pay tapno makiasawa.

Nalabit ammom ti reaksion dagiti nagannakmo maipapan kadagita. Ket dimo mailibak a husto dagiti nagannakmo. Nupay kasta, mabalin a mariknam ti narikna ni Manami a taga-Japan, a nagkuna: “Nagkaro ti panangpilitda kaniak a makideyt ta uray la a no dadduma, pagduaduaak payen ti pangngeddengko no apay a diak makideyt. Para kadagiti agtutubo ita, imposible ti saan a makideyt.” Dadduma nga adda iti kasta a kasasaad ti nangrugin a makideyt ken ilimlimedda dayta kadagiti nagannakda. Kasano?

“Imbagada nga Ilimedmi Dayta”

Ti mismo a termino a “nalimed a panagdeyt” ipasimudaagna ti panangallilaw. Ilimed ti dadduma ti makideyt babaen ti pannakikomunikarda nangnangruna babaen ti telepono wenno iti Internet. No addada iti publiko, kasla aggayyemda laeng, ngem iti kinapudnona ket agdedeytda babaen ti e-mail, text message, ken iti telepono.

Impalgak ni Caleb a taga-Nigeria ti sabali pay a makaallilaw a taktika. Kinunana: “Dadduma nga agtutubo nga agdeydeyt iti nalimed ket agus-usar kadagiti sekretoda a sasao wenno birngas no makisarsaritada kadagiti kapatadanda tapno saan a maawatan ti dadduma ti pagsarsaritaanda.” Ti maysa pay a pamay-anda ket mangyurnosda iti aktibidad ti maysa a grupo tapno inton agangay, makapagkadua dagiti agin-innarem. Kastoy ti kinuna ni James a taga-Britania: “Naminsan, maysa a grupokami a naawis tapno agkikitakami iti maysa a lugar, ngem natakuatak idi agangay a nasaksakbay gayam a nayurnos dayta tapno makapagdeyt ti dua a kameng ti grupomi. Imbagada kadakami nga ilimedmi dayta.”

Kas inyunay-unay ni James, ti nalimed a panagdeyt ket masansan a maibanag babaen ti tulong ti gagayyem. “Adda gayyemmi a makaammo iti dayta a kasasaad ngem di nagun-uni agsipud ta naipakpakauna a dina ibagbaga dayta,” kinuna ni Carol a taga-Scotland.

Masansan a nairaman ti agdadata a panagulbod. “Adu ti sililimed nga agdeyt babaen ti dida panangibaga kadagiti nagannakda iti agpayso a papananda,” kinuna ni Beth a taga-Canada. Ni Misaki a taga-Japan inaminna a kasta idi ti ar-aramidenna. “Sinaysayaatko ti nangparbo iti estoria,” kinunana. “Inan-annadak a saanak nga agulbod malaksid kadagiti pinarparbok nga estoria maipapan iti pannakideytko tapno saan a mapukaw ti panagtalek kaniak dagiti dadakkelko.”

Dagiti Peggad ti Nalimed a Pannakideyt

No magargarika a makideyt a sililimed—wenno no ar-aramidemon dayta—nasken nga usigem dagiti sumaganad.

◼ Anianto ti pagtungpalan ti ar-aramidek a panangallilaw? Inton agangay, planom kadi ti makikallaysa iti daydiay kadeytmo? “Ti panagdeyt nga awan ti panggepmo a makiasawa ket kas iti panangipatalastas iti produkto a dimo met gayam ilako,” kinuna ni Evan a taga-Estados Unidos. Kuna ti Proverbio 13:12: “Ti inanama a maitantan pagsakitenna ti puso.” Talaga kadi a kayatmo a saktan ti puso daydiay ipatpategmo?

◼ Ania ti rikna ni Jehova a Dios iti ar-aramidek? Kuna ti Biblia nga “amin a bambanag lamolamoda ken sipapanayagda a naiparang kadagiti mata daydiay pagidatagantayo.” (Hebreo 4:13) Isu a no ilimlimedmo ti pannakideytmo—wenno ti pannakideyt ti gayyemmo—saanmo a mailimed dayta ken ni Jehova. Ket no napakuyogan dayta iti panangallilaw, rumbeng laeng nga agbalawka. Karimon ni Jehova a Dios ti panagulbod. Kinapudnona, ti “ulbod a dila” ket silalatak a nailanad iti Biblia a karaman kadagiti kagurana.—Proverbio 6:16-19.

Kinapudnona, no makideytka a sililimed, ik-ikkatem a mismo ti salaknib a magun-odam koma no ipanayagmo dayta. Di pakasdaawan a makaaramid iti seksual nga imoralidad ti dadduma a sililimed nga agdeyt. Dakamaten ni Jane a taga-Australia ti maipapan iti gayyemna a nakideyt iti maysa a barito iti eskuelaan ket nagresulta dayta iti doble kara a panagbiag. “Isu ket masikogen idi nasukalan ni tatangna nga adda nobiona,” kinuna ni Jane.

Nainsiriban la ketdi no ibagam kadagiti nagannakmo wenno iti maysa a nataengan a Kristiano ti aniaman a nalimed a pannakirelasionmo. Ket no adda gayyemmo a sililimed a makidedeyt, saanmo a konsintiren babaen ti panangtulongmo a mangilimed iti dayta. (1 Timoteo 5:22) Ngamin, ania ngay ti panagriknam no makadangran gayam ti pagtungpalan dayta a relasion? Saan kadi nga addanto met sungsungbatam? Ipapantayon nga adda gayyemmo a diabetiko ket ilimlimedna ti mangan kadagiti nasam-it. Kasano ngay no naammuam dayta, ngem impakpakaasi ti gayyemmo a dimo ibagbaga iti uray siasino? Ania ti kangrunaan a pakaseknam—ti panangkalub iti sekreto ti gayyemmo wenno ti panangaramidmo iti pamuspusan a mabalin a mangsalbar iti biagna?

Kasta met laeng no adda am-ammom a sililimed a makidedeyt. Dika madanagan no naan-anay man bilang a madadael ti panaggayyemyo! Inton agangay, maamiristo met laeng ti pudno a gayyem a nagtignayka agpaay iti pagimbaganna.—Proverbio 27:6.

“Ammokon ti Aramidek”

Ni Jessica a nadakamat itay binalbaliwanna ti panangmatmatna maipapan iti nalimed a pannakideyt idi naammuanna ti napasamak iti maysa a kapammatianna a makidedeyt a sililimed. “Kalpasan a nadamagko a nakisinan,” kinuna ni Jessica, “ammokon ti aramidek.” Kaskarina kadi ti makisina? Saan! “Daydi pay laeng ti lalaki a talaga a nagustuak,” kinuna ni Jessica. “Inaldaw a nagsangsangitak iti sumagmamano a lawas.”

Nupay kasta, adda pay sabali nga ammo ni Jessica—nga ay-ayatenna ni Jehova, ket nupay medio naiwawa, talaga a kayatnan nga aramiden ti umiso. Idi agangay, nailiwliwagna met laengen ti saem ti pannakisinana. “Ita,” kuna ni Jessica, “nasaysayaaten ti relasionko ken ni Jehova ngem iti dati. Agyamanak unay ta impaayna ti kasapulak a panangiwanwan iti umiso a tiempo!”

Ad-adu pay nga artikulo ti serye nga “Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .” ti masarakan iti Web site a www.watchtower.org/ype

[Footnotes]

PAGPAMPANUNOTAM

◼ Usigem ti tallo a kasasaad a naisurat kadagiti napuskol a letra iti panid 27. Ania kadagita ti mangdeskribir iti panagriknam no dadduma?

◼ Kasano a marisutmo dayta a din kasapulan a makideytka a sililimed?

[Kahon iti panid 28]

Panagilimed Wenno Kinapribado?

Saan nga amin a panangilimed a nainaig iti panagdeyt ket napakuyogan iti panangallilaw. Ipapantayon nga adda baro ken balasang nga addadan iti husto nga edad a makiasawa ket kayatda ti aginnammo a naimbag ngem kayatda a di ipanayag dayta iti sumagmamano a tiempo. Nalabit, kas iti kinuna ti maysa a baro nga agnagan iti Thomas, “dida kayat nga adda dagiti masansan a mangsutil kadakuada kadagiti saludsod a kas iti, ‘Kaano ngay ti kasaryo?’”

Talaga a makadangran ti di maitutop a panangdurog ti dadduma. (Kanta ni Solomon 2:7) Gapuna, iti rugrugi ti relasionda, mabalin nga ikeddeng ti dadduma nga agnobio a dida pay laeng ipadlaw wenno ipakaammo ti relasionda—bayat nga agan-annadda a saanda nga agkuyog a duduada. (Proverbio 10:19) “Dayta ti mangted kadakuada iti gundaway tapno matinong no talaga nga agkatuloyandanto,” kinuna ti agtawen iti 20 a ni Anna. “Inton natinongdan, mabalindan nga ipanayag wenno ipakaammo ti relasionda.”

Umasping iti dayta, ti pannakirelasionmo ket saan a rumbeng nga ilimedmo kadagiti addaan iti kalintegan a mangammo iti dayta, kas kadagiti nagannakmo wenno ti nagannak ti kadeytmo. No dimo ipakaammo dayta, rumbeng a saludsodam ti bagim no apay. Ti ngata kasasaadmo ket kas iti kasasaad ni Jessica a nadakamat iti pangrugian daytoy nga artikulo? Ammom kadi nga adda nainkalintegan a rason dagiti nagannakmo no bilang ta dida anamongan dayta?

[Ladawan iti panid 29]

PALAGIP KADAGITI NAGANNAK

Kalpasan a mabasayo ti kallabes nga artikulo, mabalin a pampanunotenyo, ‘Makidedeyt ngata a sililimed ti barok wenno ti balasangko?’ Basaenyo no ania ti imbaga ti adu nga agtutubo iti Agriingkayo! no apay a masulisogda a makideyt a sililimed, sa kalpasanna, panunotenyo dagiti naipakuyog a saludsod.

◼ “Para iti dadduma nga ubbing, awan ti masarakanda a liwliwa idiay pagtaenganda, isu nga ikeddengda ti agsapul iti nobio wenno nobiada tapno maliwliwada.”—Wendy.

Kas maysa nga ama wenno ina, kasano a masiguradom a mapempennekmo dagiti emosional a kasapulan ti annakmo? Adda kadi maaramidam a mangpasayaat iti dayta a kasasaad? No kasta, ania ngay dagita?

◼ “Idi agtawenak iti 14, kiniddaw ti maysa nga exchange student (estudiante nga ageskuela iti sabali a pagilian a mangibaon met iti estudianteda iti pagilianna) nga agbalinak a nobiana. Immannugotak. Impagarupko no nagsayaat ti maaddaan iti nobio a mangarakup kaniak.”—Diane.

No dakayo ti nagannak ni Diane, kasano ti panangasikasoyo iti dayta a kasasaad?

◼ “Nalakan ti makideyt a sililimed gapu kadagiti cell phone. Awan ti pamalpalatpatan dagiti nagannak no ania ti mapaspasamak!”—Annette.

Ania dagiti panagannad a maaramidyo maipapan iti panagusar dagiti annakyo iti cell phone?

◼ “Nalaklaka nga amang ti nalimed a pannakideyt no saan a sipsiputan dagiti nagannak ti ar-aramiden ken kakuykuyog ti annakda.”—Thomas.

Adda kadi dagiti pamay-an tapno ad-adda a makaduayo ti agtutubo nga anakyo ngem kaskasdi a maipaayanyo iti maitutop a wayawaya?

◼ “Masansan nga awan pay dagiti nagannak no agawid ti annakda. Wenno agtalekda unay iti annakda isu a palpalubosanda ida a mapan kadagiti lugar a kaduada ti sabsabali a tattao.”—Nicholas.

Panunotenyo no siasino ti kasingedan a makalkalangen ti anakyo. Talaga kadi nga ammoyo ti ar-aramidenda no duduada?

◼ “Sililimed a makideyt ti annak no estrikto unay dagiti nagannak.”—Paul.

Nupay saanyo nga ikompromiso dagiti linteg ken prinsipio ti Biblia, kasano a ‘ti kinanainkalintegam ket maammuan dagiti amin a tattao’?—Filipos 4:5.

◼ “Idi apagsagpatko iti kinabalasang, awan unay ti talekko iti bagik ken kayatko nga adda koma mangipateg kaniak. Rinugiak ti naki-email iti maysa a barito iti asideg a kongregasion ket naginnayatkami. Impariknana kaniak a napategak.”—Linda.

Adda kadi ti mapanunotyo a dadduma a nasaysayaat koma a wagas tapno dagiti kasapulan ni Linda ket mapennek idiay pagtaenganda?

Apay a diyo usaren daytoy nga artikulo ken daytoy a panid kas reperensia iti pannakisaritayo iti baro wenno balasangyo? Ti naimpusuan ken prangka a pannakikomunikar ti kasayaatan a pangsumra iti panagilimedda. Kasapulan ti tiempo ken anus tapno maammuanyo dagiti kasapulan ti maysa nga agtutubo ngem makagunggona dagiti panangikagumaan.—Proverbio 20:5.