Ti Bukel ti Macadamia—Naimas a Taraon iti Australia

MADANDANAGAN ti botaniko a ni Walter Hill bayat a kitkitaenna ti katulonganna. Kapangpangan ti barito iti bukel ti kataktakuatda a kita ti kayo kadagiti naraber a kabakiran ti abagatan a daya ti Queensland, Australia. Nadamag ni Hill a makasabidong dagita a bukel. Ngem saan met a nagsakit wenno natay ti barito. Inim-imasna ketdi a kinnan dagita isu a rinamanan met ni Hill ket nagustuanna dayta. Di nagbayag, dagiti gagayyemna ken botaniko iti intero a lubong ket winarasannan kadagiti palakay wenno parusing ti macadamia.a

Ita, kalpasan ti agarup 150 a tawen, adda nasayaat a makagapu a nalataken dagiti bukel ti macadamia iti intero a lubong. Ilawlawag ti pagiwarnak a Chronica Horticulturae: “Maibilang ti macadamia kas maysa kadagiti kaiimasan a bukel iti lubong gapu iti naisalsalumina a nanam, kinasarangsang, ken ti kasla krema a kolorna.” Di ngarud pakasdaawan a kadagiti katutubo a mula iti Australia, dagiti bukel ti macadamia ti kaaduan a mailaklako!

Nakatangtangken a Sabut

Iti makindaya a kosta ti Australia, nagadu ti puon ti macadamia a kanayon a berde ti bulongda. Adda siam a kita ti macadamia ngem dua laeng kadagita ti makan ti bungada—a buklen ti bunot, kolor kape ken nagtimbukel a sabut, ken kasla bulintik ti kadakkelna a bukel a maris krema.

Nupay kasta, nakatangtangken ti sabutna.b Nagusar dagiti Aborigine iti bato a pangbettak iti dayta. Ni John Waldron a maysa kadagiti nagkauna a naaddaan iti plantasion ket nagusar iti martilio ken pasnaan wenno pamakso. Kinapudnona, babaen kadagita a simple a remienta, nabettakna ti agarup walo a milion a macadamia iti nasurok a 50 a tawen. Kabaelan ngata nga aramiden dayta dagiti makina? Saan a nasayaat dagiti nagkauna a makina ta saan la a ti sabut ti maburakda no di ket uray ti bukel. Ngem idi agangay, naaramid dagiti nasaysayaat a makina.

Ti sabali pay a parikut ket mainaig iti panagpaadu. No maimula ti bunga dagiti nasayaat a puon ti macadamia, masansan a saan a de kalidad ti ibungada. Dida met nagballigi iti panagreggetda nga agisulbong (grafting). Gapu kadagita a parikut, dida unay nakapagpaadu iti macadamia—agingga a dagita ket narisut dagiti Hawayano. Idi agangay, isudan ti paggapgapuan ti 90% a bukel ti macadamia a mailako iti lubong. Di pakasdaawan a ti macadamia ket naawagan idi agangay iti Hawaiian nut.

Idi dekada ti 1960, dagiti Australiano a mannalon “rinugianda a paaduen dagiti macadamia tapno mainegosioda dagita,” isu nga inyaplikarda dagiti nasursuroda idiay Hawaii. Nagbanaganna, rimmang-ay dayta nga industria agingga a ti Australia itan ti paggapgapuan ti agarup 50% kadagiti bukel ti macadamia a mailaklako iti lubong. Maimulmula met dagitan idiay Africa, Asia, ken Central America.

Panagpasiar iti Maysa a Plantasion Idiay Australia

Pimmasiar ti Agriingkayo! ken Andrew nga addaan plantasion ti macadamia iti asideg ti ili ti Lismore, New South Wales. “Iti tunggal sumagmamano nga intar, agmulakami iti nadumaduma a kita ti macadamia tapno agiinnakarda iti pollen (cross-pollination),” kinuna ni Andrew. Naammuan ti Agriingkayo! nga agarup 80% iti minilion a puon ti macadamia a naimula iti Australia ket primera klase a barayti a pinili dagiti Hawayano nga agpapaadu iti macadamia. Nupay kasta, dagiti kas kadakuada nga Australiano ket agus-usaren iti genetiko a material manipud kadagiti balang a macadamia tapno makapataudda kadagiti nasaysayaat a neytib a barayti.

Idi inasitganmi dagiti kayo, nakitami ti ginasut a bunga nga aguy-uyaoy a kasla babassit a bola iti naraber a bulbulong. Kalpasan ti nasurok nga innem a bulan, matangkenan dagiti bunga sa agregregdan. Nadlawmi a naabutan ti dadduma kadagiti natnag a bunga. Kinuna ni Andrew, “Walo la a segundo a ngetngeten ti utot ti maysa a sabut. Pagay-ayat met dagiti alingo ti bunga ti macadamia.” Bayat a magmagnakami, simmardeng ni Andrew ket sinikkarudna ti bukel a nakarungarong iti daga. “Tallo a sentabo (₱1.20) man daytan,” kinunana nga umis-isem. Iti plantasion ti pakaikkatan ti bunot dagiti bunga ti macadamia sa mapaglalasin dagita sakbay a maipan iti paktoria. Sadiay a maikkat dagiti sabut, maklaseklase, ken maideliber kadagiti gumatang.

Naimas ken Makapasalun-at!

Iti ngudo ti panagpasiarmi, nangrakemkami iti macadamia a kinaremkemmi—ket naimasanmi ti nakrema a nanamna. Ngem makapasalun-at kadi ti macadamia? Ti lana a linaonna (a nasayaat a lana ti kaaduanna) “ket kanayon a nasurok a 72%. Kadagiti amin a binukel, dayta ti pakaalaan iti kaaduan a lana,” kuna ti pakaammo ti gobierno maipapan iti panagmula iti macadamia. Sigun kadagiti nabiit pay a panagadal, ti kalkalainganna a pannangan iti macadamia ket mangkissay kadagiti makadangran a kolesterol ken triglyceride, ken mangpababa iti nangato a presion ti dara.

Magustuan dagiti tattao ti macadamia a nailaok kadagiti tsokolate, biskuit, wenno sorbetes. Kaykayat met ti dadduma ti nakirog, naasinan, wenno kabetbettak manipud sabutna. Aniaman ti pilienda, kaaduan a tao ket di mauma a mangan iti dayta.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 23]

DAGITI SABUT TI PAGTAUDAN TI KORIENTE

Dagiti kasla bato ti katangkenna a sabut ti macadamia ket makapataud iti enerhia nga umasping iti mapataud ti brown coal. Gapuna, ti maysa a planta ti koriente idiay Australia ket agus-usar kadagiti sabut tapno makapataud iti enerhia a mausar iti pagprosesuan iti macadamia ken iti dadduma pay nga agkasapulan iti koriente. Dayta ti kaunaan a planta iti Australia nga agusar iti basura kas pagtaudan ti koriente. Mabalin nga umadu pay ti mapataudda bayat nga umad-adu ti sabut nga aggapu kadagiti mannalon.

[Dagiti Ladawan iti panid 23]

Ginasut a ribu a puon ti maimulmula idiay Australia iti kada tawen

[Picture Credit Line iti panid 23]

Amin a retrato iti panid 22 ken 23: Australian Macadamia Society