Bandalismo​—Apay?

“AWAN ti masaok.” Naisurat dagitoy a sasao iti dadakkel a letra iti kappinta a pader ti napintas a sangakaarrubaan idiay São Paulo. Nalabit a kunaenyo a bandalismo dayta. Ket ti panagsurat kadagiti pader maysa la a kita ti bandalismo.

Rabakenyo no adda dagiti iresponsable a nangperdi iti kabbaro a kotseyo. Wenno madlawyo a ti sanikua ti publiko​—nga usaren iti adu​—ket pinerdi wenno rinebkas dagiti managdadael. Apay? Wen, apay? Inut-utobyo kadin no apay nga agraraira ti bandalismo? Kadagiti adu a lugar, kasla pagragsakan dagiti managdadael a perdien wenno rakraken dagiti pagteleponuan. Masansan a puntiriada dagiti pagluganan ti publiko, kas kadagiti tren wenno bus. Agparang nga awan panangilala dagiti managdadael iti aniaman. Ngem ania ti makagapu iti bandalismo a makitkita wenno sagsagabaentayo?

Naupay ni Marco,a agtutubo a taga Rio de Janeiro, idi naabak ti bunggoyna iti ay-ayam a soccer, nga urayna la nga inubor ti bus a napno kadagiti agrayo iti bunggoy a nangabak. Wenno utobenyo ni Claus. Idi nababa ti markana idiay eskuelaan, nakapungtot unay ket inubor ken binuongna dagiti tawa. Nupay kasta, nagpatingga ti “ragsakna” idi inobligarda ni tatangna a mangbayad kadagiti dinadaelna. Maysa met ni Erwin nga agtutubo nga ages-eskuela ken agtartrabaho. Nasingpet ti panangmatmatda kenkuana ken dagiti kapatadanna. Ngem, pagpalabasanda iti oras ti mangdadael iti sangakaarrubaan. Saan a pulos nga ammo dagiti dadakkel ni Erwin dayta. Ulila ni Valter ket inkapilitan nga agnaed kadagiti kalsada ti São Paulo. Nasinged a gagayyemna dagiti managdadael, ket simmursurot kadakuada ken nakaadal pay iti karate. Ipakita dagita a pagarigan a nagduduma dagiti tattao a mangar-aramid iti bandalismo ken dagiti makagapu wenno rikrikna a nainaig iti dayta.

“Ti bandalismo ket mabalin a maysa a panagibales wenno wagas a panangyebkas iti politikal nga opinion. No dadduma agpada nga ar-aramiden dayta dagiti agtutubo ken adulto kas ‘pagraragsakan’ laeng,” kuna ti The World Book Encyclopedia. Nupay kasta, imbes a pagraragsakan la dagiti agtutubo, makadadael unay ti bandalismo, makapapatay pay ketdi. Adda grupo dagiti agtutubo nga agbirbirok “iti pagraragsakan,” ket idi adda lalaki a nakitada a matmaturog, binukbokanda iti gasolina sada pinuoran. Ti biktima, a maysa nga Indian, ket natay idi agangay idiay ospital. Sigun iti damag, “kinuna kano dagiti babbaro a dida impapan nga adda asinoman a maseknan tangay adun dagiti agpalpalimos a napuoran idiay kalsada, ket awan met latta ti nagidarum.” Adda man biktimana ti bandalismo wenno awan, dakkel unay ti gastos ken epektona iti emosional. Gapuna, ania ti mangkontrol wenno mamagngudo iti bandalismo?

Siasino ti Makapasardeng iti Bandalismo?

Kabaelan kadi dagiti polis ken dagiti eskuelaan a lapdan ti bandalismo? Ti maysa a problema dagiti autoridad isut’ kinaokupadoda kadagiti mas grabe a krimen, kas iti pannakainegosio ti droga wenno dagiti kaso a pammapatay, imbes a kadagiti basol nga “awanan iti biktima.” Sigun iti maysa a polis, no maisagmak ti maysa nga agtutubo, masansan a “pabasolen” dagiti nagannak “dagidiay barkada ti anakda, wenno ti eskuelaan, wenno ti polis gapu ta tiniliwna.” Mabalin a ti edukasion ken dagiti mangipatpatungpal iti linteg ket makissayanda ti bandalismo; kaskasdi, kasano ngay no saan nga agbalbaliw ti kababalin dagiti nagannak? Kuna ti maysa a juvenile-probation officer: “Ti problema isu ti pannakasikor ken oportunidad. Agkarabiyan [dagiti ubbing], ket awan ar-aramidenda. Ken nalabit awan mangay-aywan kadakuada​—ta no adda awanda koma idiay ruar.”

Nupay ti bandalismo ket serioso a problema kadagiti adu a lugar, usigenyo no kasano koma a mabaliwan ti kasasaad. Nagbalbaliw dagiti agtutubo a managdadael a nadakamat iti rugi; itan namimpinsan a liniklikandan dagiti kababalin maibusor iti kagimongan. Aniat’ nangbalbaliw iti kabibiag dagitoy a dati a delingkuente? Kasta met, masdaawkay kadi no ti bandalismo saanto laeng a makissayan no di ket maawan? Awisendakayo a mangbasa iti sumaruno nga artikulo.

[Footnote]