Pakasaritaan ti Biag

Agyamanak Unay Kadagiti Napapateg a Lagipko!

KAS INSALAYSAY NI DRUSILLA CAINE

Tawen 1933 idi, ket kakaskasarmi ken Zanoah Caine, a padak a colporteur​—amin-tiempo nga ebanghelisador. Gapu iti napalaus a gagarko, implanok a kaduaen ni lakayko iti nakaibaonanna, ngem tapno maaramidko dayta, kasapulak ti bisikleta​—maysa a nangina a banag a saanko a kabaelan a gatangen gapu iti rigat ti biag kabayatan ti panagsuek ti ekonomia. Aniat’ maaramidko?

IDI naammuan dagiti kayongko ti sasaadek, inkagumaanda ti nagsapul kadagiti daan a piesa ti bisikleta kadagiti basuraan tapno agaramidda iti bisikletak. Nakabirokda kadagiti piesa, sinangalda dayta, ket nagbalin a bisikleta! Apaman a nasursurok ti agbisikleta, siraragsakkami ken Zanoah a nagbisbisikleta kadagiti Ingles ti pagsasaoda nga ili ti Worcester ken Hereford, a kinaskasabaanmi amin dagiti nasabetmi.

Diak idi impagarup a daytoy simple nga addang iti pammati ti mangiturong iti biag a napnuan iti napapateg a pakalaglagipan. Nupay kasta, imbangon dagiti naayat a dadakkelko ti naespirituan a pundasion iti biagko.

Narigat a Tawtawen Bayat ti Dakkel a Gubat

Nayanakak idi Disiembre 1909. Di nagbayag, naaddaan ni nanangko iti kopia ti The Divine Plan of the Ages, ket idi 1914 intugotdak dagiti dadakkelko tapno mabuyak ti “Photo-Drama of Creation,” idiay Oldham, Lancashire. (Agpada nga inaramid dagiti pagaammo itan a Saksi ni Jehova.) Nupay ubingak idi, malagipko pay ti panagawidmi nga urayak la naglaglagto iti ragsak gapu iti nabuyak! Inrugi idi ni Frank Heeley nga inyadalan iti Biblia ti maysa a grupo idiay Rochdale, a pagnanaedanmi. Ti itatabuno iti dayta a panagadal ket nakatulong iti pamiliami a mangtarus iti Kasuratan.

Iti dayta met la a tawen, nasinga ti kinatalingenngen ti biagmi gapu iti ibebettak ti Dakkel a Gubat​—Gubat Sangalubongan I ti awagtay itan. Napili ni tatangko nga agsoldado ngem sinalimetmetanna ti neutral a takderna. Impadamag ti maysa a lokal a pagiwarnak a nadeskribir ni tatang iti korte kas “natakneng unay a lalaki,” ken adda sumagmamano a surat nga impatulod “dagiti madaydayaw a lallaki nga agkunkuna a mamatida a desidido [ni tatang] a saan nga agiggem iti armas.”

Nupay kasta, imbes a naan-anay a di nairaman laeng, nairehistro ni tatangko a di nairaman “iti Serbisio ti Pannakidangadang laeng.” Dagus a nalais a kas met kadakam ken nanang. Di nagbayag, naadal manen ti kasona, ket naibaon nga agtrabaho iti talon, ngem ginundawayan ti dadduma a mannalon ti kasasaad ket tinangdananda laeng iti bassit wenno awan a pulos. Tapno masuportaran ti pamiliami, nagtrabaho ni nanang​— para iti bassit a sueldo​—iti nadagsen a trabaho iti maysa a pribado a pagpalabaan. Ngem naawatak itan a pinabilegnak unay ti panangdaerko kadagiti narigat a kasasaad bayat ti kinaagtutubok; dayta ti nakatulong kaniak a mangapresiar kadagiti napatpateg a naespirituan a banag.

Bassit a Pangrugian

Idi agangay, nagbalin a paset ti biagmi ni Daniel Hughes, maysa a naanep nga estudiante iti Biblia. Isu ket maysa a minero iti karbon idiay Ruabon, maysa a purok a 20 kilometro manipud ili ti Oswestry, nga immakaranmi. Ni Uliteg a Dan, kas awagko kenkuana, ket masansan a kalangennakami, ket no kasta a sumarungkar, kanayon a dagiti Nainkasuratan a banag ti pagsasaritaanmi. Saan a basta makipatpatang laeng. Idi 1920, nairugi ti maysa a panagadal iti Biblia idiay Oswestry, ket inikkannak ni Uliteg a Dan iti kopia ti The Harp of God idi 1921. Impategko daytoy a libro agsipud ta nakatulong kaniak a nalaklaka a mangtarus kadagiti sursuro ti Biblia.

Kalpasanna, immay met ni Pryce Hughes,a kamaudiananna nagbalin a mamangulo a ministro iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay London. Agnanaedda iti pamiliana iti asideg ti Bronygarth, iti pagbedngan ti Wales, ket nagbalin a nadekket a gayyem ni nanang ti kabsatna a babai a ni Cissie.

Malagipko ti gagarko idi 1922 idi adda awis nga ‘ipablaak ti Ari ken ti pagarianna.’ Kadagiti simmaruno a tawen, nupay ages-eskuelaak pay laeng idi, sigagagarak a nakiraman iti panagiwaras kadagiti espesial a tract, nangnangruna ti Ecclesiastics Indicted idi 1924. Iti daydi a dekada, anian a pribilehio ti makikadua kadagiti adu a nasungdo a kakabsat​—kas kada Maud Clarkb ken ti kaduana a ni Mary Grant,c Edgar Clay,d Robert Hadlington, Katy Roberts, Edwin Skinner,e kasta met da Percy Chapman ken ni Jack Nathan,f nga agpada a napan idiay Canada tapno tumulong iti trabaho sadiay.

Ti naibasar Biblia a palawag a napauluan “Minilion Dagiti Agbibiag Ita a Saanto a Pulos a Matay” ket naintiempuan a pangasaba nga inusarmi iti nalawa a teritoriami. Idi Mayo 14, 1922, immay ni Stanley Rogers, a kasinsin ni Pryce Hughes, manipud Liverpool a nangipalawag iti dayta idiay Chirk, maysa a purok iti amianan laeng ti ilimi, bayat dayta a rabii idiay The Picture Playhouse ti Oswestry. Addaanak pay laeng iti maysa a polieto a nayimprenta para iti daydi nga okasion. Iti unos amin dagitoy a panawen, nagtultuloy a naparegta ti bassit a grupomi babaen ti isasarungkar dagiti tallo nga agdaldaliasat a manangaywan​—dagiti peregrino kas awagmi kadakuada​—da Herbert Senior, Albert Lloyd, ken ni John Blaney.

Tiempo nga Agdesision

Nagdesisionak nga agpabautisar idi 1929. Agtawenak idi iti 19, ket kagiddan dayta, damo a naipasangoak iti narigat a suot. Naam-ammok ti agtutubo nga anak ti maysa a politiko. Nagginnustokami, ket indiayana ti panagkasarmi. Makatawen sakbay dayta, nairuar ti libro a Government, isu nga inikkak iti maysa a kopia. Ngem nagminar nga awan interesna iti nailangitan a gobierno, nga isu ti tema dayta a libro. Iti panagad-adalko, ammok a naibilin idi kadagiti Israelita a saanda a makiasawa kadagiti di manamati ket agaplikar daytoy a prinsipio kadagiti Kristiano. Gapuna, pinagkedkedak ti indiayana nupay narigat kaniak dayta.​—Deuteronomio 7:3; 2 Corinto 6:14.

Napabilegak kadagiti sasao ni apostol Pablo a: “Ditay koma sumuko nga agaramid iti nasayaat, ta iti naikeddeng a panawen agapittayto no ditay mabannog.” (Galacia 6:9) Pinaregtanak met ti naayat nga Ulitegko a ni Dan idi insuratna: “Kadagiti babassit ken dadakkel a suot, agpaidalanka iti Roma 8, bersikulo 28,” a kunana: “Ita ammotayo a ti Dios pagtitinnulongenna a sangsangkamaysa ti amin nga ar-aramidna maipaay iti pagimbagan dagidiay agayat iti Dios, dagidiay naayaban maitunos iti panggepna.” Saan a nalaka daydi, ngem ammok nga umiso ti desisionko. Nagaplikarak a colporteur iti daydi a tawen.

Panangsango iti Karit

Idi 1931, inawatmi ti baro a naganmi a dagiti Saksi ni Jehova, ket iti dayta a tawen, sireregta nga inusarmi a mangasaba ti bokleta a The Kingdom, the Hope of the World. Naikkan ti kopia ti tunggal politiko, padi, ken negosiante. Ti teritoriak ket manipud Oswestry agingga idiay Wrexham, agarup 25 kilometro nga agpaamianan. Narigat a saknapan dayta a teritoria.

Iti simmaruno a tawen iti maysa a kombension idiay Birmingham, nayanunsio a masapul ti 24 a boluntario. Sigagagar a nagaplikarkami a 24 iti baro a kita ti serbisio, a saanmi nga ammo no ania dayta. Agasenyo ti pannakakellaatmi idi naibaonkami a sagdudua a mangipaima iti isu met laeng a bokleta, a The Kingdom, the Hope of the World, bayat a nakasuotkami iti dadakkel a plakard a mangipabpablaak iti Pagarian.

Bayat a mangaskasabaak iti arubayan ti katedral, kasla mabainak a kitkitaen dagiti dadduma, ngem impapanko nga awan ti makaam-ammo kaniak iti dayta a siudad. Ngem ti dati a gayyemko idi ages-eskuelaak ti immuna nga immasideg kaniak, a minulagatannak sana kinuna: “Ania ti ar-aramidem a nakabado iti kasta?” Dayta a kapadasan ti nakatulong kaniak a nangpaksiat iti aniaman a panagbuteng iti tao!

Ipapan iti Nalawlawa a Tay-ak

Idi 1933, nagkasarkami ken Zanoah, maysa a balo ken 25 a tawen ti baetmi. Naregta nga Estudiante ti Biblia ti immuna nga asawana, ket nagtalinaed a matalek ni Zanoah iti nakaibaonanna kalpasan ti ipapatay ti asawana. Di nagbayag, immakarkami iti baro a teritoriami, idiay North Wales iti England, nga agarup 150 kilometro ti kaadayona. Dagiti karton, maleta ken dadduma pay a napapateg a gargaretmi ket napagtutuon iti kargadora iti likud ti bisikletami, naikabil iti tengnga ti batalia, ken naisalansan iti sango ti manibela. Nupay kasta, nakadanonkami iti papananmi! Napateg ti bisikletami iti dayta a teritoria​—mausarmi iti sadinoman a papananmi, uray iti asideg ti tuktok ti Cader Idris, maysa a bantay iti Wales nga agarup 900 metro ti kangatona. Makagunggona unay ti panangbirok kadagiti tattao nga agtarigagay a dumngeg iti “daytoy naimbag a damag ti pagarian.”​—Mateo 24:14.

Dikam pay nagbayag sadiay idi imbaga dagiti tattao a kaskasabaan ida ni Tom Pryce, a kas met iti ar-aramidenmi. Kamaudianna, anian a siddaawmi idi nasarakanmi ni Tom nga agnanaed idiay Long Mountain, iti asideg ti Welshpool! Idi damok ti mangasaba, naipaimak kenkuana ti Reconciliation a katulongan iti panagadal iti Biblia. Bukodna nga inadal dayta, nagsurat idiay London para iti ad-adu pay a literatura, ket sipud idin sireregta a mangiranranud iti baro a pammatina. Tinagiragsakmi ti adu nga oras a panagkakadua, a masansan nga agadalkami a tallo tapno agpipinnaregta.

Ti Didigra a Nangiturong iti Bendision

Idi 1934, naawis amin a colporteur iti asideg ti North Wales a mapan iti ili ti Wrexham tapno tumulongda nga agiwaras iti bokleta a Righteous Ruler. Adda didigra iti ili a napasamak maysa nga aldaw sakbay a rinugianmi ti espesial a kampania. Bimtak ti pagminasan iti karbon idiay Gresford, tallo a kilometro iti amianan ti Wrexham, a nakatayan ti 266 a minero. Nasurok a 200 nga ubbing ti naulila iti ama, ken 160 ti nabalo a babbai.

Inlistami dagiti natayan, personal a sinarungkaranmi ida, ken nangibatikami iti bokleta. Ni Mrs. Chadwick, a natay ti barona nga agtawen iti 19, ti maysa kadagiti nagan a naited kaniak. Idi simmarungkarak, adda ti in-inauna a barona, a ni Jack, tapno liwliwaenna ni nanangna. Nupay nabigbignak daytoy nga agtutubo, saanna nga imbaga dayta. Idi agangay, binasana ti libro sana binirok ti The Final War, ti sabali pay a bokleta a naibatik kenkuana sumagmamano a tawen ti napalabas.

Naammuan dagiti agassawa a da Jack ken ni May ti paggigianak ket immayda nangala iti ad-adu pay a literatura. Idi 1936, immanamongda a mausar a paggigimongan ti pagtaenganda idiay Wrexham. Innem a bulan kalpasanna, idi a bimmisita ni Albert Lloyd, naibangon ti maysa a kongregasion, a ni Jack Chadwick ti mamangulo a manangaywan. Tallo itan ti kongregasion idiay Wrexham.

Ti Panagnaedmi iti Trailer

Agingga iti daydi a tiempo, agdaguskami iti aniaman a masarakanmi a pagdagusan bayat ti panagbiahemi, ngem nagdesision ni Zanoah a panawenen a maaddaankami iti bukod a pagtaengan, maysa a mabalin a mayakar-akar. Maysa a nasigo a karpintero iti kapuonan dagiti Gypsy ti lakayko, isu a nagaramid iti maysa a trailer a mayakar-akar kas pagtaenganmi. Inawaganmi dayta iti Elizabeth, a nagan iti Biblia a kayatna a sawen “Dios ti Kinaruay.”

Malaglagipko ti maysa a naisalsalumina a lugar a nagnaedanmi idi​—maysa a minuyongan nga adda iti igid ti waig. Kasla Paraiso daydi kaniak! Nupay saan a nalawa ti trailer ken manmano ti alikamenmi, awan ti nangsinga iti ragsakmi bayat ti adu a tawen a panagnaedmi iti dayta. No tiempon ti lam-ek, masansan a malamiisan dagiti ules ken abbong ti pagiddaanmi sa dumketda iti diding, ket kanayon a parikutmi ti alibungubong. No dadduma, adayo ti pagalaanmi iti danum, ngem napagballigianmi dagitoy a rigat.

Iti naminsan a panawen ti lam-ek, nagsakitak ket bassit idi ti taraonmi ken awan pay kuartami. Nagtugaw ni Zanoah iti pagiddaanmi, iniggamanna ti imak, sana binasa kaniak ti Salmo 37:25, a kunana: “Maysaak idi nga agtutubo, kasta met a limmakayakon, ket kaskasdi a saanak a nakakita iti asinoman a nalinteg a naan-anay a nabaybay-an, wenno uray dagiti putotna nga agsapsapul iti tinapay.” Kinunana bayat a mingmingmingannak: “No kastoyta latta, agpalamatanton, ngem agtalekak a di ipalubos ti Dios dayta!” Kalpasanna, rimmuar a nangasaba kadagiti kaarrubami.

Iti agmatuon, idi nagsubli ni Zanoah tapno painumennak, agur-uray kenkuana ti maysa a sobre. Naglaon dayta iti 75 a doliar (E.U.) a naggapu ken tatangna. Sumagmamano a tawen ti napalabas, napabasol a nagsuitik ni Zanoah, ngem idi la a naammuan nga awan basolna. Daytoy a sagut ket pangsupapak kenkuana. Anian a naintiempuan!

Maysa a Napateg a Leksion

No dadduma, makaadaltayo kadagiti leksion kalpasan ti panaglabas dagiti tawen. Inlawlawagna: Idi 1927, sakbay a nagsardengak a nageskuela, kinasabaak amin a kaeskuelaak ken mannursurok​—malaksid iti maysa, ni Lavinia Fairclough. Gapu ta awan ti interesado iti planok iti biag ken saanak met a nasinged ken Miss Fairclough, diakon imbaga kenkuana dayta. Anian a siddaawko ken ragsakko​—kalpasan ti agarup 20 a tawen​—impadamag ni nanangko a nagsubli daytoy a maestra tapno ipakaammona iti amin a dati a gagayyem ken estudiantena a maysa itan kadagiti Saksi ni Jehova!

Idi nagkitakamin, inlawlawagko no apay a diak imbaga a nasapsapa kenkuana ti maipapan iti pammatik ken ti implanok a karera. Siuulimek a nagimdeng sana kinuna: “Binirbirokko ti kinapudno. Dayta ti tarigagayko iti biag!” Maysa a napateg a leksion daydi kaniak​—ti di panagkedked a mangasaba kadagiti amin a maam-ammok ken ti di panangipato iti maysa.

Ti Sabali Pay a Gubat​—Ken ti Biagko Kalpasanna

Mayin-inaw idi ti gubat bayat nga umad-adani ti dekada 1930. Ni Dennis, ti kabsatko a lalaki nga ub-ubing iti sangapulo a tawen, ket di nairaman iti serbisio militar no agtalinaed iti sekular a trabahona. Saan a pulos a naginteres iti kinapudno, isu nga indawatmi a sarungkaran dagiti lokal a payunir a da Rupert Bradbury ken ni adingna a David. Sinarungkaranda ngarud, ket inyadalanda iti Biblia. Nabautisaran ni Dennis idi 1942, nagpayunir idi kamaudianna, ket nadutokan kas agdaldaliasat a manangaywan idi 1957.

Idi 1938, nayanak ni Elizabeth a balasangmi, ket tapno adda umdas a paggiananmi, pinalawa ni Zanoah ti pagnanaedanmi a trailer. Idi nayanak ti maikadua nga anakmi a babai a ni Eunice, idi 1942, napanunotmi a nainsiriban a sumapulkami iti permanente a pagtaengan. Gapu iti daytoy, nagsardeng a payunir ni Zanoah iti sumagmamano a tawen, sa immakarkami iti bassit a balay iti asideg ti Wrexham. Di nagbayag, nagnaedkami idiay Middlewich a kaparanget ti ili a Cheshire. Sadiay a natay ti patpatgek nga asawa idi 1956.

Nagbalin nga amin-tiempo nga ebanghelisador dagiti dua nga annakmi a babbai, ket agpada a naasawaandan ken naragsak. Ni Eunice ken ti lakayna, maysa a panglakayen, ket agserserbi pay laeng kas special pioneer idiay London. Panglakayen met iti kongregasion ti asawa ni Elizabeth, ket anian a rag-ok ta agaassidegkami idiay Preston, Lancashire, a kaduada dagiti annakda ken dagiti uppat nga appokok-iti-tumeng.

Agyamanak ta makapagnaak pay laeng manipud iti ridaw ti apartmentko a bumallasiw iti kalsada nga agturong iti Kingdom Hall. Kadagiti napalabas a tawen, naikamengak iti Gujarati ti pagsasaona a kongregasion, a sadiay met la ti paggigimonganda. Narigat a sursuruen ti pagsasaoda gapu ta adda tultulengkon. Saanko unay a mangngegen dagiti sasao, kas ti panagdengngeg ti maysa nga agtutubo. Ngem anian a karit dayta.

Makapangasabaak pay laeng iti binalaybalay ken makayadal iti Biblia iti pagtaengak. No sarungkarandak dagiti gagayyemko, siraragsakak a mangestoria iti sumagmamano a kapadasak iti napalabas. Agyamanak la unay kadagiti napapateg a lagipko maipapan kadagiti bendision a nasagrapko iti pannakitimpuyogko iti ili ni Jehova iti agarup 90 a tawenen.

[Footnotes]

[Ladawan iti panid 25]

Ti polieto a mangyan-anunsio iti naibasar iti Biblia a palawag a napauluan “Minilion Dagiti Agbibiag Ita a Saanto a Pulos a Matay,” a nangngegko idi Mayo 14, 1922

[Ladawan iti panid 26]

Dakami ken ni Zanoah di nagbayag kalpasan ti panagkasarmi idi 1933

[Ladawan iti panid 26]

Nakatakderak iti abay ti “Elizabeth,” ti trailer nga inaramid ni lakayko