Pakasaritaan ti Biag

Nangipaay ni Jehova iti “Pannakabalin a Nalablabes Ngem ti Gagangay”

KAS INSALAYSAY NI HELEN MARKS

Nadagaang idi nga aldaw iti kalgaw ti 1986. Sisiak laeng ti agur-uray iti paglinongan ti aduana iti maysa kadagiti katalnaan nga eropuerto ti Europa. Daytoy ket idiay Tiranë, ti kabesera ti Albania, a naideklara kas “ti kaunaan nga ateista a pagilian iti lubong.”

MADANAGAN ken mariribukanak bayat a buybuyaek a suksukimaten ti maysa nga armado a guardia ti bagahek. No adda aramidek wenno ibagak a panggapuanna nga agatap, mabalin nga agresulta iti pannakapapanawko iti pagilian ken pannakaibalud wenno pannakatagabo dagiti tattao a mangsabat kaniak. Naimbag ta natignayko ti guardia nga agbalin a nainggayyeman babaen ti panangitukonko kenkuana iti chewing gum ken biskuit. Ngem kasano a naipasangoak iti kastoy a situasion iti tawenko nga agarup 65? Apay a pinanawak ti komportable a panagbiag ket inrisgok ti biagko iti panggep a maiyadelantar ti interes ti Pagarian iti maysa kadagiti kaudian a salindeg ni Marxismo-Leninismo?

Managsakit a Balasitang nga Aduan iti Saludsod

Pimmusay ni tatangko gapu iti pulmonia dua a tawen kalpasan ti pannakaipasngayko idi 1920 idiay Ierápetra, Creta. Nakurapay ken awan adalna ni nanangko. Siak ti buridek kadagiti uppat nga annak, ken yantangay agsagsagabaak iti kuliaw, nabessag ken managsakitak. Insingasing dagiti kaarruba a busbosen laengen ni nanangko ti panawen ken bassit a sanikuana para kadagiti tallo a nasalsalun-at nga annak ket bay-annak laengen a matay. Maragsakanak ta saanna a sinurot dayta a balakad.

Tapno masigurado ti panaginana ti kararua ni Tatang idiay langit, masansan a bisitaen ni Nanang ti sementerio, a kaaduanna usarenna ti serbisio ti padi nga Orthodox. Ngem nangina dagidi a serbisio. Malaglagipko pay laeng ti naladingit nga aldaw iti nalam-ek a Paskua idi a nagawid ni Nanang a naggapu iti sementerio a kaduanak nga aguy-uyas iti sikiganna. Kait-itedmi laeng iti padi ti kakaisuna a nabatbati a kuartami. Kalpasan a nagluto ni Nanang iti nateng para kadakami nga annakna, naginanan iti kuarto, a di nangan ken aglulua gapu iti ladingit. Iti naminsan, inturturedko ti napan iti padi ket dinamagko no apay a natay ni Tatang ken no apay a ti daksanggasat a nanangko ket masapul nga agbayad iti padi. Sibabain nga inyarasaasna: “Innala ti Dios. Talaga a kasta ti biag. Mailiwliwagmonto met laeng.”

Diak mapagtunos ti sungbatna iti kararag ti Apo a naadalko iti eskuelaan. Malaglagipko pay laeng ti nagpintas ken nabagas a panglukat a sasao ti kararag: “Amami nga adda iti langlangit, masantipikar koma ti naganmo. Umay koma ti pagariam. Maaramid koma ti pagayatam, kas sadi langit, kasta met iti daga.” (Mateo 6:9, 10) No kayat ti Dios a maaramid ti pagayatanna ditoy daga, apay a masapul idi nga agsagabakami iti kasta unay?

Nalawlawaganak bassit iti dayta a saludsod idi 1929, idi bimmisita iti pagtaenganmi ni Emmanuel Lionoudakis, maysa nga amin-tiempo a manangaskasaba dagiti Saksi ni Jehova.a Idi dinamag ni nanangko no ania ti masapulna, saan a nagsao ni Emmanuel no di ket nangted ti testimony card. Inted ni Nanang ti kard kaniak tapno basaek. Yantangay agtawenak laeng idi iti siam, bassit laeng ti naawatak. Gapu ta impapanna nga umel ti mangaskasaba, insungbat ni nanangko: “Asi ka pay! Saanka a makasao, ket saanak a makabasa.” Sana siaasi a kinaduaan a rimmuar.

Sumagmamano a tawen kalpasanna, nabirokak ti sungbat dagiti saludsodko. Nakaawat ti kabsatko a ni Emmanuel Paterakis manipud iti isu met laeng nga amin-tiempo a ministro iti bokleta a Where are the Dead?, nga impablaak dagiti Saksi ni Jehova.b Idi binasak, nabang-aranak a nakaammo a saan nga innala ti Dios ni tatangko. Naammuak a ti ipapatay ket resulta ti natauan a kinaimperpekto ken mapagungarto ni tatangko iti paraiso a daga.

“Inrubonaka Daytoy a Libro!”

Linawlawagannakami ti kinapudno a linaon ti Biblia. Nakasarakkami ti daan a Biblia a kukua ni Tatang ket rinugianmi nga adalen dayta, a masansan a kandela laeng ti silawmi iti paginuduan. Yantangay siak laeng ti kakaisuna a babai nga interesado iti Biblia iti lugarmi, saanak a nairaman kadagiti aktibidad ti bassit a lokal a grupo dagiti Saksi. Impagarupko idi a para laeng kadagiti lallaki daytoy a relihion.

Ti narayray a panangasaba ti kabsatko a lalaki ti nangguyugoy kaniak. Di nagbayag, sinipsiputanen ti polisia ti pamiliami, a kanayonnakami a bisitaen iti aniaman nga oras iti aldaw ken rabii tapno sapulenda ni Emmanuel ken agbirokda iti literatura. Nalawag a malaglagipko ti iyaay ti maysa a padi tapno allukoyendakami nga agsubli iti simbaan. Idi impakita ni Emmanuel iti Biblia a ti nagan ti Dios ket Jehova, ginammatan ti padi ti Biblia, ket inlayatna iti rupa ti kabsatko, sana impukkaw, “Inrubonaka daytoy a libro!”

Idi 1940, nagtukiad ni Emmanuel nga agsoldado, isu ket naaresto ken naipasango iti paggugubatan idiay Albania. Awan ti nadamagmi maipapan kenkuana ket impapanmi idi a natayen. Ngem dua a tawen kalpasanna, saanmi a ninamnama a makaawatkami iti surat a naggapu kenkuana manipud pagbaludan. Sibibiag ken nakalasat! Sipud idi, diak pulos malipatan ti maysa kadagiti kasuratan nga insitarna iti dayta a surat: “No maipapan ken Jehova, mapan nga agsublisubli dagiti matana iti intero a daga tapno ipakitana ti pigsana maigapu kadagidiay a ti pusoda naan-anay kenkuana.” (2 Cronicas 16:9) Talaga a kinasapulanmi ti kasta a pammaregta!

Manipud iti nakaibaludanna, naipamuspusan ni Emmanuel a kiddawen ti panangbisita kaniak dagiti kakabsat. Dagus a nayurnos ti nalimed a Nakristianuan a panaggigimong iti maysa a balay iti kataltalonan a ruar ti ili. Saanmi nga ammo nga adda idi ti agsisiim kadakami! Maysa a Domingo, linikmutdakami dagiti polis. Inlugandakami iti maysa a trak sadakam imparada iti ili. Malaglagipko pay dagiti pananguyaw ken panangumsi dagiti tattao kadakami, ngem inikkannakami ni Jehova iti makin-uneg a talna babaen ti espirituna.

Nayakarkami iti sabali nga ili a sadiay imbaluddakami kadagiti nakasipsipnget ken nakarugrugit a selda. Ti pagiblengan iti seldak ket maysa a timba a madalusan maminsan iti kada aldaw. Nasentensiaanak iti walo a bulan a pannakaibalud agsipud ta impatoda a siak ti “mannursuro” ti grupo. Nupay kasta, maysa a kabsat a naibalud sadiay ti nangyurnos iti panangasikaso ti abogadona iti kasomi, ket nabaelanna nga impamuspusan ti pannakawayawayami.

Baro a Biag

Idi naluk-atan ni Emmanuel manipud pagbaludan, rinugianna a bisitaen dagiti kongregasion idiay Atenas kas agdaldaliasat a manangaywan. Immakarak sadiay idi 1947. Adda met laengen naam-ammok a dakkel a grupo dagiti Saksi​—saan laeng a lallaki no di ket babbai ken ubbing. Kamaudiananna, idi Hulio 1947, insimbolok ti dedikasionko ken Jehova babaen ti bautismo. Masansan nga arapaapek ti agbalin a misionero ket nangrugiak a tumabuno iti klase iti rabii tapno agadal iti Ingles. Idi 1950, nagpayunirak. Nakipagnaed ni Nanang kaniak, ket inawatna met ti kinapudno a linaon ti Biblia. Nagtalinaed daytoy a maysa kadagiti Saksi ni Jehova agingga iti ipupusayna 34 a tawen kalpasanna.

Iti dayta met laeng a tawen, naam-ammok ni John Marks (Markopoulos), maysa a mararaem unay, naespirituan a lalaki manipud Estados Unidos. Nayanak ni John idiay makin-abagatan nga Albania, ket nagbalin a maysa kadagiti Saksi ni Jehova idi immakar idiay Estados Unidos. Idi 1950, napan idiay Grecia gapu iti panangikagumaanna a mangala iti visa para iti Albania​—a maysa idi a pagilian a naipasidong iti kakaruan a kita ti Komunismo. Nupay saan a nakitkita ni John ti pamiliana sipud pay 1936, saan a napalubosan a sumrek idiay Albania. Nagutugotak iti napinget a regtana nga agserbi ken ni Jehova ken ti napasnek a panangipategna iti panagkakabsat. Nagkasarkami idi Abril 3, 1953. Kalpasanna, immakarkami iti baro a pagtaengak idiay New Jersey, E.U.A.

Tapno masuportaranmi ti bagbagimi bayat ti amin-tiempo a panangasabami, naaddaankami ken ni John iti bassit a negosio iti aplaya ti New Jersey, a panangisagana iti pammigat dagiti mangngalap. Agtrabahokami laeng bayat dagiti bulan ti kalgaw, manipud bannawag agingga alas nuebe ti agsapa. Babaen ti panangtaginayonmi iti simple a panagbiag ken panangipangpangruna kadagiti naespirituan nga aktibidad, nabusbosmi ti ad-adu a tiempo iti panangasaba. Iti panaglabas dagiti tawen, nakiddaw ti panagakarmi kadagiti nadumaduma nga ili a dakkel ti pakasapulan kadagiti mangasaba. Babaen ti pannaranay ni Jehova, timmulongkami kadagiti interesado, nagibangon kadagiti kongregasion, ken timmulong a nangipasdek kadagiti Kingdom Hall kadagitoy nga ili.

Panangtulong Kadagiti Kakabsat nga Agkasapulan

Ngem di nagbayag, adda ti makapagagar a banag nga agur-uray kadakami. Tarigagayan dagiti responsable a kakabsat a maaddaan iti komunikasion kadagiti padada a Kristiano nga agnanaed kadagiti pagilian ti Balkan a nakaiparitan ti aktibidadmi. Dagiti Saksi ni Jehova kadagita a pagilian ket adun a tawen a naisina iti sangalubongan a panagkakabsat, a bassit wenno awan ti naespirituan a taraon a naaw-awatda, ken naipasangoda iti nakaro nga ibubusor. Adu kadakuada ti awan sarday a nabantayan, ken adu ti adda iti pagbaludan wenno kadagiti kampo a pagtrabahuan. Kasapulanda unay dagiti naibatay-Biblia a publikasion, panangiturong, ken pammaregta. Kas pagarigan, kastoy ti mabasa iti maysa a mensahe a naggapu idiay Albania: “Agkararagkayo iti Apo para kadakami. Panangkompiskar iti literatura iti binalaybalay. Didakami palubosan nga agadal. Tallo a tao ti naibalud.”

Gapuna, idi Nobiembre 1960, inrugimi ti innem a bulan a panagdaliasat tapno bumisita iti dadduma kadagitoy a pagilian. Nalawag a kasapulanmi idi ti “pannakabalin a nalablabes ngem ti gagangay,” bileg manipud iti Dios, kinatured, ken kinasirib tapno maitungpal ti misionmi. (2 Corinto 4:7) Ti Albania ti umuna a papananmi. Gimmatangkami iti lugan idiay Paris ket nagbiahekami. Idi makagtengkami idiay Roma, ni laeng John ti nakaala iti visa para iti Albania. Masapul nga agturongak idiay Atenas, Grecia, ket agurayak kenkuana.

Simrek ni John idiay Albania iti maudi a paset ti Pebrero 1961 ket nagtalinaed sadiay agingga iti ngudo ti Marso. Idiay Tiranë, nasurok a 30 a kakabsat ti personal a naam-ammona. Anian a ragsakda a makagun-od iti kasapulanda unay a literatura ken pammaregta! Duapulo ket uppat a tawen nga awan ti bimmisita kadakuada.

Natignay ni John iti kinatarnaw ken panagibtur dagidiay a kakabsat. Naammuanna nga adu ti napukawan iti trabaho ken naibalud agsipud ta saanda a nakipaset kadagiti ar-aramid ti Komunista a pagilian. Nangnangruna a nagutugot, idi a dua a kakabsat nga agtawen iti 80 ti nangted kenkuana iti donasion nga agarup 100 a doliar (E.U.) para iti trabaho a panangasaba. Adu a tawen nga inur-urnongda ti pensionda manipud iti gobierno kas lallakay.

Ti naudi nga aldaw a kaadda ni John idiay Albania ket idi Marso 30, 1961​—ti aldaw a Panglaglagip iti ipapatay ni Jesus. Impaay ni John ti palawag iti Memorial iti sango ti 37 a tao. Kalpasan ti palawag, ni John ket dagus nga impanaw dagiti kakabsat iti makin-likud a ruangan ket impanda iti puerto iti Durrës, a sadiay a naglugan iti maysa a pangnegosio a barko ti Turkey nga agturong idiay Piraiévs (Piraeus), Grecia.

Naragsakanak ta nakapagsubli ni lakayko a natalged. Maitultuloymi idin ti nabatbati pay a napeggad a panagdaliasatmi. Nagturongkami iti tallo a sabali pay a pagilian ti Balkan a nangiparit iti trabahomi​—napeggad a gannuat, yantangay adda awitmi a naibatay-Biblia a literatura, makinilia, ken dadduma pay a suplay. Naaddaankami iti naisangsangayan a gundaway a maam-ammo dagiti nasungdo unay a kakabsat a lallaki ken babbai a nakasagana a mapukawan iti trabaho, wayawaya, ken uray ti biagda maipaay ken Jehova. Gubuayan ti pammabileg ti regta ken napudno nga ayatda. Naragsakankami met ta nangipaay ni Jehova iti “pannakabalin a nalablabes ngem ti gagangay.”

Kalpasan dagiti naballigi a panagdaliasatmi, nagsublikami idiay Estados Unidos. Kadagiti simmaganad a tawen, intultuloymi ti nagusar iti nadumaduma a pamay-an iti panangikagumaanmi a mangipatulod iti literatura idiay Albania ken umawat kadagiti report mainaig iti aktibidad dagiti kakabsat.

Iti Masansan a Panagbaniagak, Nagpeggadak

Nabatiak nga agmaymaysa kadagiti naglabas a tawen gapu iti ipapatay ni John idi 1981, iti tawenna a 76. Siaayat a pinadagusdak ti kaanakak a ni Evangelia ken ti lakayna a ni George Orphanides, ket nangipaayda iti napateg nga emosional a suporta ken praktikal a tulong sipud idi. Nasaksianda a mismo ti pannaranay ni Jehova bayat ti naparitan a panagserbida idiay Sudan.c

Idi agangay, kasapulan manen ti makikomunikar kadagiti kakabsat idiay Albania. Yantangay agnanaed sadiay dagiti kakabagian daydi lakayko, napagsaludsodanak no situtulokak nga agdaliasat nga agturong iti dayta a pagilian. Siempre kinayatko!

Idi Mayo 1986, kalpasan ti adu a bulan a kinapinget, nakaalaak iti visa manipud iti embahada ti Albania idiay Atenas. Nainget a binallaagandak dagiti opisial ti embahada a no adda aniaman a mapagteng kaniak a dakes, diak manamnama ti aniaman a tulong manipud iti sabali a pagilian. Naklaat ti maysa nga ahente iti panagbaniaga idi immasidegak kenkuana tapno gumatang iti tiket para iti Albania. Diak nagpaigawid iti buteng, ket di nagbayag, nakaluganak iti kakaisuna nga eroplano a linawas nga agbiahe manipud Atenas nga agturong idiay Tiranë. Adda laeng tallo a lallakayen a taga Albania iti dayta nga eroplano; a napanda nagpaagas idiay Grecia.

Idi nagdisson ti eroplano, pinaunegdak a dagus iti bakante a pasdek a nagserbi kas opisina ti aduana. Nupay saan a Saksi ni Jehova dagiti kakabsat ni lakayko, situtulokda a timmulong iti panangsapul iti sumagmamano a kakabsat iti dayta a lugar. Paglintegan nga ipakaammoda iti lider ti komunidad ti maipapan iti isasangbayko. Kas resultana, nainget a sinipsiputandak dagiti polis. Isu nga insingasing dagiti kabagiak nga agnaedak iti pagtaenganda bayat a sapulenda ti dua kadagiti kakabsat nga agnanaed idiay Tiranë ket iyegda dagitoy kaniak.

Iti dayta a tiempo, adda pagaammo a siam a dedikado a kakabsat iti intero nga Albania. Naannadda unay gapu iti adu a tawen a panangiparit, panangidadanes, ken nainget a panangsiim. Nauneg dagiti karetket kadagiti rupada. Kalpasan ti panangpabilegko kadagiti dua a kakabsat, ti umuna a saludsodda ket: “Ayanda dagiti Pagwanawanan?” Adu a tawen nga addaanda laeng iti dua a kopia dagiti daan a libro​—awan uray Biblia.

Naan-anay nga insalaysayda ti naulpit a panangtrato kadakuada ti rehimen. Dinakamatda ti kaso ti maysa a maipatpateg a kabsat a determinado a nagtalinaed a neutral iti politika mainaig iti mapasungad a panagbubutos. Yantangay amin ket kontrolado ti Estado, kaipapananna daytoy a saan idi a makaawat ti pamiliana iti aniaman a rasion a taraon. Maibalud dagiti kasado nga annakna ken dagiti pamiliada, uray saanna ida a kapammatian. Naipadamag a ti kabsat ket pinapatay dagiti mabutbuteng a kapamiliana iti rabii sakbay ti eleksion. Imbellengda ti bangkayna iti maysa a bubon, sada imbaga a nagpakamatay gapu iti buteng.

Makapaliday ti kinakurapay dagidi a pada a Kristiano. Kaskasdi, idi iyawatak iti 20 a doliar ti tunggal maysa kadakuada, nagkedkedda a kunkunada, “Naespirituan a taraon laeng ti tarigagayanmi.” Adu a dekada a nagbiag dagitoy a patgen a kakabsat iti sidong ti diktador a rehimen a naballigi a nangisuro iti kaaduan nga umili tapno agbalin nga ateista. Ngem ti kabileg ti pammati ken determinasionda ket kas kadagiti Saksi iti sadinoman. Ti kabaelan ni Jehova a mangipaay iti “pannakabalin a nabilbileg ngem ti gagangay,” uray iti sidong ti karirigatan a kasasaad, ti pudno a nangapektar kaniak idi pimmanawak manipud Albania dua a lawas kalpasanna.

Naaddaanak met iti pribilehio a bimmisita idiay Albania idi 1989 ken naminsan pay idi 1991. Bayat nga in-inut a nabigbig ti wayawaya iti panagsao ken relihion iti dayta a pagilian, pimmartak ti panagadu ti bilang dagiti agdaydayaw ken Jehova. Ti bassit a dedikado a Kristiano sadiay idi 1986 ket immadun iti nasursurok ngem 2,200 nga aktibo nga agibumbunannag. Maysa kadakuada ni Melpo, a kabsat a babai daydi lakayko. Mapagduaduaan pay ngata a bembendisionan ni Jehova dayta a matalek a grupo?

Babaen ti Bileg ni Jehova, Naaddaanak iti Makapnek a Biag

No kumitaak iti napalabas, mamatiak a saan nga ubbaw ti naaramidanmi ken ni John a panagserbi. Inusarmi ti kinaagkabannuagmi iti makagunggona unay a pamay-an. Napatpateg ti karerami iti amin-tiempo a ministerio ngem ti aniaman a dadduma pay a mabalin a naragpatmi. Pagrag-oak ti kaadda dagiti adu a patgen a tinulonganmi a mangadal iti kinapudno a linaon ti Biblia. Ita ta baketakon, naimpusuan a paregtaek dagiti agtutubo a ‘manglagip iti Naindaklan a Namarsuada kadagiti aldaw ti kinaagtutuboda.’​—Eclesiastes 12:1.

Nupay agtawenakon iti 81, makapagserbiak pay laeng kas amin-tiempo nga agibumbunannag ti naimbag a damag. Bumangonak a nasapa ket mangasabaak kadagiti tattao kadagiti pagsardengan ti lugan, pagparadaan, lansangan, paglakuan, wenno kadagiti parke. Marigatanak itan gapu iti kinabaket, ngem tumultulong dagiti naayat a naespirituan a kakabsatko a lallaki ken babbai​—ti dakkel a naespirituan a pamiliak​—kasta met ti pamilia ti kaanakak. Kangrunaan iti amin, nasursurok a ‘ti pannakabalin a nalablabes ngem ti gagangay biang koma ti Dios ket saan nga agtaud iti bagbagitayo.’​—2 Corinto 4:7.

[Footnotes]

[Ladawan iti panid 25]

Iti ngato: Ni John (adayo a kannigid), siak (sentro), ni kabsatko nga Emmanuel iti makannigidko ken ni nanangmi iti makannigidna, a kaduami ti grupo dagiti Bethelite, idiay Atenas, idi 1950

[Ladawan iti panid 25]

Iti kannigid: Dakami ken ni John iti paglakuanmi iti aplaya ti New Jersey, idi 1956

[Ladawan iti panid 26]

Kombension distrito idiay Tiranë, Albania, idi 1995

[Ladawan iti panid 26]

Ti Bethel complex, idiay Tiranë, Albania. Nakompleto idi 1996

[Ladawan iti panid 26]

Iti ngato: artikulo manipud iti 1940 a “Pagwanawanan” a nalimed a naipatarus iti pagsasao nga Albania

[Ladawan iti panid 26]

Dakami iti kaanakak, ni Evangelia Orphanides (kannawan) ken ti asawana, ni George