Nagkauna a Pammatalged nga Umiso ti Katalogo ti Biblia

Nagkauna a Pammatalged nga Umiso ti Katalogo ti Biblia

“TUNGGAL sasao ket kasla naisurat tapno magutugot nga agsirarak dagidiay aginteres iti nagkauna a pakasaritaan dagiti Kristiano.” Kasta ti pannakadeskribir ti maysa a nagkauna a dokumento. Ammoyo aya no ania dayta a dokumento?

Mabalin a maysa dayta kadagiti nadamdamagyon wenno saan pay—ti Muratorian Fragment. Nalabit mapanunotyo, ‘Apay a naisangsangayan unay ti Muratorian Fragment?’ Dayta ti kabayaganen a katalogo, wenno autentiko a listaan dagiti libro iti Kristiano a Griego a Kasuratan.

Nalabit mamatikayo nga adda dagiti libro a paset ti Biblia. Ngem masdaawkayo kadi no maammuanyo nga adda dadduma idi a mangkukuestion no ania dagiti libro a rumbeng nga agbalin a paset ti Biblia? Ti Muratorian Fragment, wenno katalogo, ti nakailistaan dagiti surat a maibilang a naipaltiing. Kas iti mabalin a patienyo, napateg unay ti eksakto a linaon ti Biblia. Isu nga ania ngay ti impalgak dayta a dokumento maipapan kadagiti libro a mangbukel itan iti Kristiano a Griego a Kasuratan? Bueno, usigentay pay biit ti pakasaritaan dayta a dokumento.

Ti Pannakatakuat iti Dayta

Ti Muratorian Fragment ket paset ti maysa a manuskrito a codex wenno libro a manomano a naisurat a buklen ti 76 a pergamino a binulong. Ti tunggal maysa ket 27 por 17 a sentimetro ti rukodna. Ti maysa a mabigbigbig nga Italiano a historiador a ni Ludovico Antonio Muratori (1672-1750) ti nakatakuat iti dayta idiay Ambrosian Library, Milan, Italia. Impablaak ni Muratori ti natakuatanna idi 1740, isu a napanaganan dayta iti Muratorian Fragment. Kasla naaramid dayta a codex idi maikawalo a siglo idiay nagkauna a monasterio ti Bobbio, nga asideg iti Piacenza, makin-amianan nga Italia. Nayakar dayta iti Ambrosian Library idi rugrugi ti maika-17 a siglo.

Ti Muratorian Fragment ket buklen ti 85 ti liniana a teksto a masarakan iti panid 10 ken 11 iti codex. Latin ti teksto, a nabatad a kinopia ti maysa nga eskriba a saan unay a naannad. Ngem nadlaw ti dadduma kadagiti kamalina idi naidilig dayta iti isu met la a teksto a nairaman iti uppat a manuskrito idi maika-11 ken maika-12 a siglo.

Kaano a Naisurat?

Ngem nalabit pampanunotenyo no kaano ti damo a pannakaisurat ti impormasion iti Muratorian Fragment. Kasla damo a naisurat dayta iti Griego adu a siglo kasakbayan ti teksto iti Fragment, a maysa a Latin a patarus ti Griego. Adtoy ti pamalatpatan a makatulong tapno maammuantayo ti petsa ti orihinal. Ti Fragment dakamatenna ti Shepherd, maysa a libro a saan a paset ti Biblia. Kinunana nga adda lalaki nga agnagan iti Hermas a nangisurat iti dayta “itay nabiit, iti tiempotayo, idiay siudad ti Roma.” Sigun kadagiti eskolar, nairingpas ti Shepherd ni Hermas idi nagbaetan ti 140 ken 155 K.P. No kasta, maawatanyon ti makagapu a napetsaan iti nagbaetan ti 170 ken 200 K.P. ti orihinal a Griego a pannakaisurat ti Latin a Muratorian Fragment.

Dagiti direkta ken saan a direkta a pannakadakamat ti Roma ti mangipasimudaag a mabalin a naputar dayta idiay siudad ti Roma. Ngem mapagdedebatean no siasino ti autor. Naisingasing a mabalin a ni Clement iti Alexandria, Melito iti Sardis, ken Polycrates iti Efeso. Ngem ibaga ti kaaduan nga eskolar a ni Hippolytus ti nangputar, maysa a nalaing nga autor a nagsurat iti Griego ken nagnaed idiay Roma kabayatan ti tiempo a nalabit pannakaputar dagiti linaon ti Muratorian Fragment. Nupay mabalin a saan unay a makapainteres dayta kadakayo, nalabit kayatyo a maammuan ti ad-adu pay maipapan kadagiti linaonna a mamagbalin iti dayta a nakapatpateg.

Impormasion a Linaonna

Ti teksto ket saan laeng a basta listaan dagiti libro ti Kristiano a Griego a Kasuratan. Komentuanna met dagiti libro ken dagiti nangisurat kadagita. No basaem ti teksto, makitam a kurang ti rugi ti manuskrito, ken kasla kellaat a nagngudo. Mangrugi dayta babaen ti panangdakamatna iti Ebanghelio ni Lucas, ket dakamaten ti dokumento a maysa a mangngagas ti nangisurat iti dayta a libro ti Biblia. (Colosas 4:14) Salaysayenna a ti libro a Lucas ti maikatlo nga Ebanghelio, isu a maamirisyo a ti napukaw a damo a pasetna ket posible a mangdakdakamat kadagiti Ebanghelio da Mateo ken Marcos. No kasta ti naamirisyo, sumuporta kadakayo ti Muratorian Fragment, a mangibagbaga a ti Juan ti maikapat nga Ebanghelio.

Pasingkedan ti Fragment a ti libro a Dagiti Aramid Dagiti Apostol ket insurat ni Lucas para ken “katan-okan a Teofilo.” (Lucas 1:3; Aramid 1:1) Kalpasanna, inlistanan ti sursurat ni apostol Pablo kadagiti taga-Corinto (dua), taga-Efeso, taga-Filipos, taga-Colosas, taga-Galacia, taga-Tesalonica (dua), taga-Roma, ken kada Filemon, Tito, ken Timoteo (dua). Ti surat ni Judas ken ti dua a surat ni Juan ket nadakamat met kas dagiti naipaltiing a libro. Datin a natukoy ti umuna a surat ni apostol Juan, agraman ti Ebangheliona. Ti Apocalipsis ti maudi iti listaan dagiti libro a maibilang a naipaltiing.

Nakadkadlaw ta ti Fragment dinakamatna ti maysa nga Apocalipsis ni Pedro ngem dinakamatna ti panangmatmat ti dadduma a rumbeng a saan a basaen dayta dagiti Kristiano. Namakdaar ti nangisurat iti Muratorian Fragment a dagiti palso a surat ket agwarwarasen idi kaaldawanna. Inlawlawag ti Muratorian Fragment a rumbeng a saan a mabasa dagitoy, “ta ti apro ket saan a rumbeng a mailaok iti diro.” Ti dokumento dinakamatna met ti dadduma a teksto a saan a rumbeng a mairaman kadagiti nasantuan a surat. Mabalin a naisurat ngamin dayta kalpasan ti tiempo dagiti apostol, kas iti pannakaisurat ti Shepherd ni Hermas, wenno gapu ta naisurat dagita a mangsuportar kadagiti apostata.

Mabalin a napaliiwyo manipud iti kaisalsalaysay a ti surat kadagiti Hebreo, ti dua a surat ni Pedro, ken ti surat ni Santiago ket saan a nadakamat iti daytoy a katalogo dagiti autentiko a libro ti Biblia. Nupay kasta, kalpasan a dinakamatna ti kinalaing ti eskriba a nangkopia iti manuskrito, kinuna ni Dr. Geoffrey Mark Hahneman a “nainkalintegan nga isingasing a ti Fragment ket mabalin a naglaon iti dadduma pay a napukawen a reperensia. Ti Santiago ken Hebreo (agraman ti 1 Pedro) ket mabalin a karaman kadagita.”—The Muratorian Fragment and the Development of the Canon.

Ti ngarud Muratorian Fragment ti mangpaneknek a kaaduan a libro nga adda iti Kristiano a Griego a Kasuratan ket naibilang a paset ti Biblia idi pay maikadua a siglo K.P. Siempre, ti pannakaibilang dagiti libro kas paset ti Biblia ket saan nga agpannuray iti pannakadakamatda iti espesipiko a nagkauna a listaan. Ti linaonda ti mangpaneknek a dagiti libro iti Biblia ket gapuanan ti nasantuan nga espiritu. Patalgedanda amin a ni Jehova a Dios ti autorda ken agtutunosda amin. Ti panagtutunos ken kinabalanse ti 66 a maakseptar a libro iti Biblia ti mangpaneknek iti panagtutunos ken kinakompletoda. Magunggonaanka ngarud no akseptarem no ania ti kinapudno, a dagita ket naipaltiing a kinapudno ti Sao ni Jehova, a naitalimeng agingga iti kaaldawantayo.—1 Tesalonica 2:13; 2 Timoteo 3:16, 17.

[Ladawan iti panid 13]

Ni Ludovico Antonio Muratori

[Ladawan iti panid 14]

Ti Ambrosian Library

[Ladawan iti panid 15]

Ti Muratorian Fragment

[Credit Line]

Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05

[Picture Credit Lines iti panid 13]