Naisawang a Sasao a Napagbalin a Sagrado a Sursurat​—Panagsurat ken Dagiti Nagkauna a Kristiano

NAGADU a henerasion dagiti manamati ti nangbusbos iti adu a tiempo iti panangbasa, panangadal, ken panangusig iti dadduma kadagiti kalatakan a sursurat a napataud pay laeng​—dagiti paset ti Baro a Tulag, a gagangay a pangawag iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Dagita a sursurat, agraman ti amin a paset ti Biblia, ket inimpluensiaanda unay ti lubongtayo. Dagita ti nakaibasaran dagiti pagalagadan iti moral ken etika. Nangipaayda met iti inspirasion kadagiti mannurat ken artist. Kangrunaan iti amin, matultulonganda ti minilion a tattao​—a nalabit pakaibilangam​—a maaddaan iti umiso a pannakaammo maipapan iti Dios ken ni Jesus.​—Juan 17:3.

Kalpasan ti ipapatay ni Jesus, saan a dagus a naisurat dagiti Ebanghelio ken ti amin a paset ti Kristiano a Griego a Kasuratan. Agparang a 7 wenno 8 a tawen pay ti naglabas sakbay nga insurat ni Mateo ti Ebangheliona ken 65 a tawen ti naglabas sakbay nga insurat ni Juan ti Ebangheliona. Kasano a naisuratda a siuumiso dagiti imbaga ken inaramid ni Jesus? Nalawag nga inwanwan ida ti nasantuan nga espiritu ti Dios. (Juan 14:16, 26) Kasano ngarud a siuumiso a nayallatiw dagiti pannursuro ni Jesus, a nagbalin a paset ti Sagrado a Kasuratan idi agangay?

“Dida Pulos Nakaadal”?

Bayat ti naglabas a siglo, adda dagiti nangipagarup a dagiti pannursuro ken inaramid ni Jesus ket saan la ketdi nga insurat dagiti nagkauna nga adalanna no di ket impakaammoda kano dagita babaen ti panangisawang. Kas pagarigan, kuna ti maysa nga eskolar: “Sa la insurat dagiti mannurat ti Ebanghelio ti sasao ni Jesus sumagmamano a dekada kalpasan ti ministeriona iti publiko. Bayat dayta a tiempo, dagiti impormasion maipapan ken Jesus ket naipakaammo babaen iti panangisawang.” Adda pay dagiti managsirarak a nangirason a dagiti nagkauna nga adalan ni Jesus ket “dida pulos nakaadal.”a Kanayonanna, kunaenda a bayat dagita a dekada a panangipakaammo babaen iti panangisawang, dagiti salaysay maipapan iti ministerio ni Jesus ket nanayonan, naibagay, ken napapintas. Kinunada a kas resultana, dagiti impormasion ita ket saan nga umiso a salaysay dagiti pasamak idi.

Ti sabali pay nga inanamongan ti dadduma nga eskolar ket ti teoria a dagiti Judio a nasinged nga adalan ni Jesus ket nalabit sinurotda ti pamay-an dagiti rabbi iti panangisuro​—ti panagimemoria babaen iti panangulit-ulit​—a nakatulong tapno agtalinaed nga umiso dagiti naisawang nga impormasion. Kasta laeng kadi ti inusarda a pamay-an? Wenno saan ngata a nausar met ti panagsurat iti pannakataginayon ti salaysay maipapan iti ministerio ni Jesus? Nupay ditay naan-anay a masinunuo dayta, posible a nausar ti panagsurat.

Gagangay Idi ti Panagsurat

Idi umuna a siglo, amin a kita ti tattao ket ammoda ti agbasa ken agsurat. Mainaig iti dayta, kastoy ti kinuna ni Alan Millard, propesor ti Hebreo ken dagiti nagkauna a Semitiko a lenguahe: “Nasaknap ti panagsurat iti Griego, Aramaiko, ken Hebreo ken maar-aramid dayta iti amin a kita ti kagimongan.” Innayonna: “Kasta ti kasasaad idi tiempo ni Jesus.”

Maipapan iti ibagbagada a ti Ebanghelio ket “nagtaud iti saan a pulos nakaadal a kagimongan,” kastoy ti insurat ni Propesor Millard: “Saan la ketdi a kasta ti kasasaad yantangay dagiti tattao idi iti sadinoman ket ammoda ti agsurat . . . Gapuna, kadawyanna nga adda la ketdi dagiti tattao a nangisurat iti bambanag a nangngegda tapno adda usarenda wenno tapno adda ipakaammoda iti sabsabali.”

Agparang nga adda dagiti pagsuratan a tapi a nakalupkopan iti allid ken mabalin a nausar a pagsuratan iti impormasion. Ti maysa a pagarigan daytoy ket masarakan iti umuna a kapitulo ti Lucas. Ni Zacarias, a temporario a di makapagsao, nayimtuod kenkuana no ania ti kayatna a maipanagan iti anakna. Kuna ti bersikulo 63: “Dimmawat iti maysa a tapi [nalabit a babaen iti senias] ket insuratna: ‘Juan ti naganna.’” Sigun kadagiti diksionario ti Biblia, ti sao a “tapi” ket mabalin a tumukoy iti pagsuratan a kayo a posible a nakalupkopan iti allid. Mabalin nga adda idi ti maysa a nangitugot iti kayo a nakasagana a pagsuratan ni Zacarias.

Adda pay sabali a pagarigan a mangipakita a gagangayen idi dagiti pagsuratan a kayo ken ti panagusar kadagita. Iti libro nga Aramid, mabasatayo a makisarsarita idi ni Pedro kadagiti tattao iti templo, nga idagdagadagna kadakuada: “Agbabawikayo . . . tapno mapunas dagiti basolyo.” (Aramid 3:11, 19) Ti termino a “mapunas” ket nagtaud iti Griego a sao a kaipapananna ti “nisnisan, buraen.” Inlawlawag ti The New International Dictionary of New Testament Theology: “Ti kababagas ti sao a nausar ditoy ken nalabit iti sadinoman ket ti la ketdi panangpalanas iti pagsuratan a tapi a nakalupkopan iti allid tapno mausar manen dayta.”

Ipakita met dagiti salaysay iti Ebanghelio a dagiti pasurot ni Jesus ken dagiti agdengdengngeg kenkuana ket pakaibilangan dagiti tattao a ti panagsurat ket paset la ketdi ti inaldaw a trabahoda. Kas pagarigan, karaman kadagitoy dagiti agsingsingir iti buis a da Mateo ken Zaqueo (Mateo 9:9; Lucas 19:2); ti maysa nga opisial ti sinagoga (Marcos 5:22); ti maysa nga opisial ti buyot (Mateo 8:5); ni Juana, nga asawa ti nangato nga opisial nga agserserbi ken Herodes Antipas (Lucas 8:3); kasta met dagiti eskriba, Fariseo, Saduceo, ken dagiti miembro ti Sanhedrin. (Mateo 21:23, 45; 22:23; 26:59) Awan duadua nga adu, no saan man nga amin, kadagiti apostol ken adalan ni Jesus ti makaammo nga agsurat.

Agad-adal, Agisursuro, ken Agsursuratda

Tapno agbalin dagiti adalan kas Kristiano a mannursuro, saanda laeng nga ammuen no ania ti kinuna ken inaramid ni Jesus no di ket tarusanda pay no kasano nga agaplikar ken Jesus ti Linteg ken dagiti padto iti Hebreo a Kasuratan. (Aramid 18:5) Makapainteres ta insurat ni Lucas ti maysa a pannakisarita ni Jesus iti dadduma kadagiti adalanna di nagbayag kalpasan ti panagungarna. Ania ti inaramid ni Jesus? “Nangrugi ken Moises ken kadagiti amin a Mammadto imbuksilanna kadakuada ti bambanag maipapan iti bagina kadagiti amin a Kasuratan.” Kalpasanna, kinuna ni Jesus kadagiti adalanna: “‘Dagitoy ti sasaok a sinaok kadakayo bayat nga addaak pay laeng idi kadakayo, a ti amin a bambanag a naisurat maipapan kaniak iti linteg ni Moises ken kadagiti Mammadto ken kadagiti Salmo masapul a matungpal.’ Idin linuktanna a naan-anay ti pampanunotda tapno matarusanda ti kaipapanan dagiti Kasuratan.” (Lucas 24:27, 44, 45) Idi agangay, ‘nalagip’ dagiti adalan ti inlawlawag ni Jesus kadakuada.​—Juan 12:16.

Ipakita dagita a salaysay a dagiti apostol ken adalan ket siaanep a sinukimat ken inadalda la ketdi dagiti Kasuratan tapno naan-anay a maawatanda ti kaipapanan ti nakita ken nangngegda maipapan ken Jesu-Kristo nga Apoda. (Lucas 1:1-4; Aramid 17:11) Maipapan iti dayta, kastoy ti insurat ni Harry Y. Gamble, a propesor iti panangadal kadagiti relihion iti University of Virginia: “Sigurado nga idi rugrugi ti Kristianidad, adda dagiti Kristiano, nalabit nagrupogrupo, a sipapasnek a nangadal ken nangtarus iti Hebreo a Kasuratan. Manipud iti dayta, pinataudda dagiti nainkasuratan a pammaneknek [ebidensia] maipapan kadagiti patpatienda kas Kristiano ken insaganada dagita a kasuratan a mausar iti Nakristianuan a panangasabada.”

Ipakita amin dayta a dagiti nagkauna nga adalan ni Jesus ket saanda laeng nga insawang ti mensaheda no di ket nakaan-anepda met iti panagadal, panagbasa, ken panagsurat. Agad-adal, agisursuro, ken agsursuratda idi. Kangrunaan iti amin, naespirituanda a lallaki a nagpaiwanwan iti nasantuan nga espiritu. Impanamnama kadakuada ni Jesus a “ti espiritu ti kinapudno” ti ‘mangipalagip kadakuada iti amin a bambanag nga imbagana kadakuada.’ (Juan 14:17, 26) Ti espiritu ti Dios ti kangrunaan a timmulong kadakuada a manglagip ken mangisurat kadagiti inaramid ken imbaga ni Jesus, agraman dagiti atiddog a sinaona, a kas iti Sermon iti Bantay. (Mateo, kapitulo 5-7) Ti espiritu ti nangiwanwan met kadagiti mannurat iti Ebanghelio tapno maisuratda dagiti rikna ni Jesus no dadduma ken dagiti nasaona iti kararagna.​—Mateo 4:2; 9:36; Juan 17:1-26.

Isu a nupay dagiti nangisurat iti Ebanghelio ket di pagduaduaan nga inusarda dagiti nangngeg ken nabasada, ti gubuayan dagiti insuratda​—ni Jehova a Dios a mismo​—ket adayo nga ad-adda a mapagtalkan ken isu ti katan-okan. Gapuna, naan-anay a makapagtalektayo nga “amin a Kasuratan impaltiing ti Dios” ket maisuro ken maiwanwandatayo a mangaramid iti bambanag a makaay-ayo kenkuana.​—2 Timoteo 3:16.

[Footnote]

[Blurb iti panid 14]

Dagiti pasurot ni Jesus ket pakaibilangan dagiti tattao a ti panagsurat ket paset la ketdi ti inaldaw a trabahoda

[Blurb iti panid 15]

Tinulongan ti nasantuan nga espiritu ti Dios dagiti nagkauna nga adalan ni Jesus tapno malagip ken maisuratda dagiti inaramid ken imbagana

[Kahon/Ladawan iti panid 15]

Saan Kadi a Pulos a Nakaadal Dagiti Apostol?

Idi a dagiti agtuturay ken dagiti lallakay iti Jerusalem “nakitada ti kinaprangka da Pedro ken Juan, ket natarusanda a tattaoda nga awan adalna ken gagangay, nagsiddaawda.” (Aramid 4:13) Talaga kadi a saan a pulos a nakaadal dagiti apostol? Mainaig iti dayta a naibaga, kuna ti The New Interpreter’s Bible: “Dagita a sasao ket mabalin a saanna a kaipapanan a da Pedro [ken Juan] ket literal a dida nakaadal ken saanda nga ammo ti agsurat ken agbasa. Ipabigbig laeng dagita a sasao ti kinanumo ti sasaaden dagiti apostol iti kagimongan no idilig iti kinatan-ok dagiti manguk-ukom kadakuada.”

[Ladawan iti panid 13]

“Dimmawat iti maysa a tapi ket insuratna: ‘Juan ti naganna’”

[Ladawan iti panid 13]

Tapi nga addaan allid ken dagiti pagsurat nga instrumento manipud idi umuna wenno maikadua a siglo K.P.

[Credit Line]

© British Museum/Art Resource, NY