“Dimo Pulos Liplipatan ti Mangasaba iti Binalaybalay”
Kas insalaysay ni Jacob Neufeld
“Aniaman ti mapasamak, dimo pulos liplipatan ti mangasaba iti binalaybalay.” Bayat a pampanunotek dagita a sasao, nagnagnaak a napan iti kaasitgan a purok a tallo a milia ti kaadayona. Idi nakasangpetak sadiay, diak maitured ti mangasaba iti umuna a balay. Gapu ta marigatanak, napanak iti kabakiran ket sipapasnek a nagkararagak iti Dios tapno ikkannak koma iti tured a mangasaba. Kamaudiananna, nagsubliak a nangasaba iti umuna a balay.
APAY nga agmaymaysaak a mangaskasaba iti dayta a purok iti desierto ti Paraguay? Palubosandak a mangisalaysay manipud iti rugi. Nayanakak idi Nobiembre 1923 iti purok ti Kronstalʹ idiay Ukraine, maysa a kolonia a pagnanaedan dagiti Aleman a Mennonite. Idi arinunos ti maika-18 a siglo, immakar dagiti Mennonite manipud Alemania nga agturong idiay Ukraine ket naikkanda iti adu a pribilehio, a pakairamanan ti wayawaya nga agdayaw (ngem saanda a mabalin ti mangkomberte), mangipasdek iti bukod a gobierno, ken di panagsoldado.
Idi nagturay ti Partido Komunista, naikkat amin dagita a pribilehioda. Idi arinunos ti dekada 1920, adu a talon dagiti Mennonite ti kinontrol ti estado. Napaidaman iti taraon dagiti saan nga agpasakup iti gobierno, ken naparigat ti asinoman nga immalsa. Idi dekada 1930, adu a lallaki ti innala ti KGB (Soviet State Security Committee), masansan iti rabii, agingga a manmano laengen a lallaki ti nabati kadagiti adu a purok. Idi 1938, dayta ti makagapu a diak nakitan wenno awanen damagko maipapan ken tatangko. Agtawenak idi iti 14. Dua a tawen kalpasanna, innalada met ni manongko.
Idi 1941, sinakup ti buyot ni Hitler ti Ukraine. Impagarupmi a daytan ti pannakawayawayami manipud iti Komunista a rehimen. Ngem walo a Judio a pamilia iti purokmi ti kellaat a napukaw. Dagitoy a kapadasan ti nangibati iti adu a saludsod iti isipko. Apay a mapaspasamak dagita a bambanag?
Naispal ti Biagko Gapu iti Kinamapagpiaran
Idi 1943, nagsanud ti buyot dagiti Aleman, ngem innalada ti kaaduan a pamilia nga Aleman, agraman ti nabatbati a kameng ti pamiliami tapno usarenda a makigubat. Iti dayta a tiempo, nadutokanakon nga agserbi iti Aleman nga SS (Schutzstaffel, ti numero uno a guardia ni Hitler) idiay Romania. Maysa a simple a pasamak ti naaddaan iti dakkel nga epekto iti biagko.
Ti kapitan iti grupomi kayatna a suboken ti kinamapagpiarak. Imbilinna nga ipanko ti unipormena iti paglabaan. Nangikabil iti kuarta iti maysa kadagiti bulsana. Nasarakak dayta isu nga insublik kenkuana ngem kunana nga awan kano ti nabatina a kuarta iti unipormena. Impilitko a naalak dayta iti bulsana. Di nagbayag, nadutokanak kas katulonganna ken naitalek kaniak ti panangasikaso kadagiti papeles, panangyurnos kadagiti guardia, ken panangiggem iti kuarta ti grupomi.
Maysa a rabii, ti buyot dagiti Ruso tiniliwda ti intero a grupomi malaksid kaniak; nabatiak iti kampomi gapu ta adda ilepleppasko a trabaho para iti kapitan. No diak agkamali, siak laeng ti saan a natiliw, ket maigapu dayta iti panagbalinko a mapagpiaran isu a nagun-odko dayta nga espesial nga annongen. Ta no saan, natiliwak met koma.
Gapuna, idi 1944, bayat nga ur-urayek ti sumaruno a pannakaayabko iti serbisio, napalubosanak nga agbakasion. Nagawidak ngarud tapno sarungkarak ni nanangko. Sadiay a nagsursuroak iti trabaho a panagbangon kas maysa a mason. Dakkel ti naitulong dayta kaniak idi agangay. Idi Abril 1945, ti buyot dagiti Americano sinakupda ti ilimi iti asideg ti Magdeburg. Makabulan kalpasanna, opisial a nagpatinggan ti gubat. Nakalasatkami. Kasla naraniag ti masakbayanmi.
Maysa nga aldaw idi Hunio, impadamag ti parapablaak iti ilimi, “Pimmanaw ti buyot dagiti Americano idi rabii ket sumangpet ti buyot dagiti Ruso iti 11:00 ita a bigat.” Kasla nagtupak ti langit kadakami yantangay ammomi a maipasidongkami manen iti sabali a Komunista a rehimen. Gapuna, dagus nga implanomi iti kasinsinko ti panaglibasmi. Idi ngalay ti kalgaw, nakaballasiwkami iti teritoria dagiti Americano. Kalpasanna idi Nobiembre, nupay nakarigrigat ken napeggad, simrekkami manen iti teritoria dagiti Ruso ket sililimed nga imballasiwmi dagiti pamiliami iti pagbeddengan.
“Umimdengka a Naimbag ket Idiligmo”
Nagindegkami iti maaw-awagan idi a Makinlaud nga Alemania. Idi agangay, nasursurok nga ipateg ti Biblia. Tunggal Domingo, mapanak iti kakaykayuan tapno basaek ti Biblia, ngem nagrigatko a maawatan ken kasla kadaanan dagiti linaonna. Nagadalak iti katekismo tapno maisaganak ti panagpabautisarko kas Mennonite. Nasdaawak idi mabasak iti libro ti katekismo: “Ti Ama ket Dios, ti Anak ket Dios, ken ti Nasantuan nga Espiritu ket Dios,” sa napasarunuan iti saludsod: “Tallo kadi ti Dios?” Nakaimprenta ti sungbat iti baba: “Saan, dagitoy a tallo ket maymaysa.” Sinaludsodko iti ministro no kasano a posible dayta. Ti sungbatna ket, “Barok, saanmo a seriosuen unay dagitoy a bambanag; adda dagidiay nadadaelen ti utekda gapu iti panangpampanunotda iti dayta.” Iti dayta met la a kanito, inkeddengko a diakon agpabautisar.
Sumagmamano nga aldaw kalpasanna, adda ganggannaet a kasarsarita ti kasinsinko. Natignay ti interesko a makiraman iti saritaan, ket nagsalsaludsodak. Ni Erich Nikolaizig dayta a ganggannaet, maysa a nakalasat iti kampo konsentrasion idiay Wewelsburg. Dinamagna no kayatko a matarusan ti Biblia. Idi immanamongak, impanamnamana a paneknekanna manipud iti bukodko a Biblia ti amin nga isurona kaniak.
Kalpasan ti sumagmamano laeng nga isasarungkar ni Erich, inawisnak iti maysa a kombension dagiti Saksi ni Jehova. Panagkunak, dayta ti maysa kadagiti umuna a nayurnos a kombension kalpasan ti gubat. Nagustuak ti naimatangak ken insuratko ti amin a teksto nga imbasa wenno dinakamat dagiti nagpalawag. Di nagbayag, nabigbigko a ti panagadal iti Biblia adda kakuyogna a responsabilidad isu nga inkeddengko nga isardeng dayta. Maysa pay, kasla diak maakseptar nga adda laeng maymaysa a pudno a relihion. Idi makita ni Erich a desididoak nga agsubli iti nabangonak a relihion, kastoy ti imbalakadna, “Umimdengka a naimbag ket idiligmo.”
Iti namindua laeng a pannakisaritak iti ministromi, nabigbigko a dida ammo ti ibagbagada ken awan kadakuada ti kinapudno. Nagsuratak iti adu a klero tapno agsaludsod mainaig iti Biblia. Simmungbat ti maysa, “Awan ti kalintegam nga agsukimat iti Biblia gapu ta saanka met a bautisado a kameng ti relihionmi.”
Naipasangoak iti maysa a narigat a desision gapu iti balasang nga ar-armek. Isu ket kameng ti maysa a sekta dagiti Mennonite. Gapu iti panangsugsog ti pamiliada a bumusbusor kadagiti Saksi ni Jehova, imbagana kaniak a dimi mabalinen ti agkita no saanko a tallikudan daytoy a baro a relihion. Ngem iti dayta a tiempo, nalawagen kaniak ti kinapudno nga adda laeng maymaysa a maiparbeng nga aramidek—putdekon ti relasionmi.
Di nagbayag, sinarungkarannak ni Erich. Imbagana nga adda nayeskediul a bautismo iti umay a lawas ket dinamagna no kayatko ti agpabautisar. Kombinsidoak a dagiti Saksi ni Jehova ti mangisursuro iti kinapudno ken kayatkon ti agserbi ken Jehova a Dios. Gapuna, immannugotak ket nabautisaranak iti maysa a bathtub idi Mayo 1948.
Di nagbayag kalpasan ti panagpabautisarko, nagdesision ti pamiliami nga umakar idiay Paraguay, iti Abagatan nga America, ket impakaasi ni Nanang a kumuyogak. Nagkedkedak gapu ta kayatko ti kanayonan a panagadal ken panagsanay iti Biblia. Iti panagbisitak iti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay Wiesbaden, naam-ammok ni August Peters. Impalagipna ti responsabilidadko a mangaywan iti pamiliami. Indagadagna pay kaniak: “Aniaman ti mapasamak, dimo pulos liplipatan ti mangasaba iti binalaybalay. Ta no saan, awan ti nakaidumaam kadagiti kameng dagiti relihion ti Kakristianuan.” Agingga ita, napaneknekak a nagpateg dayta a balakad ken no apay a masapul a mangasabaak “iti binalaybalay.”—Aramid 20:20, 21.
“Ulbod a Propeta” Idiay Paraguay
Di nagbayag kalpasan dayta a panagsaritami ken August Peters, naglugankami a sangapamiliaan iti barko nga agturong idiay Abagatan nga America. Simmangladkami idiay Gran Chaco a rehion ti Paraguay, maysa a kolonia dagiti Mennonite. Dua a lawas kalpasan ti idadatengmi, napasamak ti nadakamat iti rugrugi daytoy nga artikulo. Dagus a nagdinamag nga adda simmangpet nga “ulbod a propeta.”
Dita a nausarko ti pannakasanayko iti trabaho a panagbangon. Tunggal pamilia nga imigrante ti agkasapulan iti pagtaengan, a naaramid kadagiti ladrilio nga adobe ken pan-aw nga atep. Iti simmaruno nga innem a bulan, nagadu ti nagpaaramid kaniak isu a naaddaanak iti adu a gundaway a mangasaba iti di pormal. Narespeto dagiti umili, ngem apaman a naibangon ti pagtaenganda, ipariknada a didakon kasapulan.
Kabayatanna, adu pay a Mennonite ti simmangpet manipud Alemania. Maysa kadakuada ni Katerina Schellenberg, agtutubo a balasang a nakasarsarita dagiti Saksi. Dagus a nabigbigna a kinapudno ti isursuroda. Nupay saan pay a bautisado, inyam-ammona ti bagina kas maysa a Saksi ni Jehova bayat a nakalugan iti barko. Gapu iti dayta, saan a napalubosan a sumrek iti kolonia ti Alemania. Gapu ta nabati idiay Asunción, ti kabesera ti Paraguay, simrek a katulong, nagsursuro iti pagsasao nga Espaniol, binirokna dagiti Saksi, ken nagpabautisar. Idi Oktubre 1950, dayta a natured a babai ti nagbalin nga asawak. Isu ket nagserbi a dakkel a saranay ken katakunaynayko kadagiti amin a banag iti panaglabas ti panawen.
Di nagbayag, nakaurnongak iti umdas nga igatangko iti kalesa nga inusarko a nangasaba, bayat a silalagipak iti balakad ni Kabsat Peters. Iti daydi a tiempo, immay timmulong kadakami ti adingko a babai a nagbalin met a Saksi. Masansan nga agriingkami iti 4:00 ti parbangon, agbiahekami iti uppat nga oras, mangasabakami iti dua wenno tallo nga oras, sakamto agawid.
Nabasak kadagiti literaturatayo nga adda dagiti maang-angay a palawag publiko isu a nangyurnosak met iti kasta. Diak pay idi napadasan ti makigimong idiay Alemania, isu a diak ammo no kasano nga angayen dayta. Basta insaritak lattan ti maipapan iti Pagarian ti Dios. Walo a tattao ti timmabuno iti dayta, a namagpungtot kadagiti ministro ti Simbaan ti Mennonite. Nangyurnosda iti kampania tapno alaenda ti amin a literatura ti Biblia nga impaimami kadagiti tattao. Binilinda pay ida a didakami kabkablaawan.
Kalpasanna, naayabanak iti munisipio ti kolonia ket sumagmamano nga oras a pinalutpotnak ti administrador ken ti dua a ministro ti relihion manipud Canada. Kamaudiananna, maysa kadakuada ti nagkuna, “Barok, patiem lattan no ania ti kayatmo a patien, ngem ikarim a dimo isarsarita iti asinoman ti maipapan iti pammatim.” Ngem diak kabaelan nga aramiden dayta. Iti kasta, kiniddawda a panawak ti kolonia gapu ta dida kayat nga adda “ulbod a propeta” iti tengnga dagiti “matalek a kakabsatda.” Idi nagkedkedak, intukonda a bayadanda ti plete ti intero a pamiliak. Ngem tinakderak ti desisionko.
Iti dayta a kalgaw ti 1953, nakikombensionak idiay Asunción. Nakasaritak sadiay ni Nathan Knorr, a naggapu iti sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova idiay Brooklyn, New York. Insingasingna nga umakarak iti kabesera ken makipagtrabahokami iti bassit a grupo dagiti misionero a naibaon sadiay, nangnangruna ta saan met a kasta kabunga ti panangasabami iti dayta a kolonia dagiti Mennonite.
Panangyun-una iti Pagarian
Agarup 35 laeng ti Saksi idiay Paraguay kadagidi a tiempo. Kinasaritak ni baketko, ket nupay saan a magagaran nga umakar iti dakkel a siudad, sidadaan a mangrugikami manen. Idi 1954, nangibangonkami ken Katerina iti maysa a ladrilio a balay. Dakami la a dua ti nangibangon iti dayta bayat dagiti nawaya nga orasmi. Kaskasdi a dikam pulos limmangan kadagiti gimong, ken kanayon nga insaritami ti maipapan iti Biblia kadagiti ngudo ti lawas.
Maysa kadagiti annongek isu ti panangkaduak iti agdaldaliasat a manangaywan tapno agserbi kas managipatarus no bumisita idiay Paraguay, kadagiti sumagmamano a kolonia nga Aleman ti pagsasaoda. Gapu ta bassit laeng ti ammok nga Espaniol, ti damo a panangipatarusko iti palawag nga Espaniol iti pagsasao nga Aleman ti makunak a karigatan a naitalek kaniak nga annongen.
Gapu iti salun-at ni baketko, immakarkami idiay Canada idi 1957. Kalpasanna idi 1963, immakarkami iti Estados Unidos. Sadinoman ti nagnaedanmi, kanayon nga inyun-unami dagiti interes ti Pagarian. (Mateo 6:33) Agyamanak unay ken Jehova a Dios ta nasapa a naammuak ti kinapudno manipud iti Saona, ti Biblia. Ti naespirituan a pannakasanayko ti nakatulong kaniak iti adu a pamay-an iti unos ti panagbiagko!
Naindaklan a pribilehio ti panangtulong kadagiti tattao a mangammo kadagiti agkakaimbag a kinapudno manipud iti Biblia a nangyeg kaniak iti dakkel a liwliwa. Ti kadakkelan a rag-ok ket ti pannakakita iti amin nga annak ken appok a nagunggonaan sipud kinaubingda gapu iti pannakasanayda iti Biblia. An-annurotenda ti nabayagen nga imbalakad kaniak ni Kabsat Peters, “Aniaman ti mapasamak, dimo pulos liplipatan ti mangasaba iti binalaybalay.”
[Blurb iti panid 22]
Ti kadakkelan a rag-ok ket ti pannakakita iti amin nga annak ken appok a nagunggonaan sipud kinaubingda gapu iti pannakasanayda iti Biblia
[Dagiti Ladawan iti panid 20, 21]
Dakami ken Katerina sakbay unay ti kasarmi idi 1950
[Ladawan iti panid 21]
Kaduami ti inauna nga anakmi iti pagtaenganmi idiay Paraguay idi 1952
[Ladawan iti panid 23]
Ti intero a pamiliak ita
[Credit Line]
Rinetrato ni Keith Trammel © 2000
[Picture Credit Line iti panid 19]
Rinetrato ni Keith Trammel © 2000