Dagiti Reperensia iti Workbook iti Gimong a Panagbiag ken Ministerio
OKTUBRE 1-7
GAMENG MANIPUD ITI SAO TI DIOS | JUAN 9-10
“Ay-aywanan ni Jesus Dagiti Karnerona”
(Juan 10:1-3) “Pudno unay kunak kadakayo, Ti saan a sumrek iti pakayaponan ti karnero babaen iti ruangan no di ket kumalay-at iti sabali a lugar, dayta ket mannanakaw ken managsamsam. 2 Ngem ti sumrek babaen iti ruangan ket pastor dagiti karnero. 3 Ti agay-aywan iti ruangan ilukatanna daytoy, ket dagiti karnero imdenganda ti timekna, ken ayabanna nga inaganan dagiti bukodna a karnero ken iturongna nga iruar ida.
(Juan 10:11) Siak ti nasayaat a pastor; ti nasayaat a pastor isukona ti kararuana maigapu kadagiti karnero.
(Juan 10:14) Siak ti nasayaat a pastor, ket am-ammok dagiti karnerok ket dagiti karnerok am-ammodak,
nwtsty media
Pakayaponan Dagiti Karnero
Ti pakayaponan dagiti karnero ket maysa a nakubong a disso a mangprotektar kadagiti karnero manipud kadagiti agtatakaw ken narungsot nga animal. Iti rabii, ipan dagiti pastor dagiti karnero iti pakayaponanda. Idi tiempo ti Biblia, awan ti linong dagitoy ken agduduma ti sukog ken kadakkelda, a masansan a bato ti didingda ken maysa laeng ti ruanganda. (Nu 32:16; 1Sm 24:3; Sof 2:6) Dinakamat ni Juan ti maipapan iti iseserrek iti pagaponan “babaen iti ruangan,” a bambantayan ti “agay-aywan iti ruangan.” (Jn 10:1, 3) Kadagiti dadakkel a pagaponan, saan la a maymaysa nga arban ti agkakadua iti agpatnag, ken ti agay-aywan iti ruangan ti mangbantay ken mangprotektar kadagiti karnero. Iti agsapa, ti agay-aywan iti ruangan ilukatanna dagiti pastor tapno makastrekda. Ummongen dagiti pastor ti arbanda babaen ti panangawagda kadagitoy. Mailasin dagiti karnero ti timek dagiti pastorda ket sumurotda. (Jn 10:3-5) Inusar ni Jesus daytoy nga ilustrasion tapno ipaawatna no kasano ti panangaywanna kadagiti adalanna.—Jn 10:7-14.
Dakayo a Kristiano a Pamilia—‘Agtalinaedkayo a Siririing’
5 Ti relasion ti pastor ken ti karnero ket naibatay iti pannakaammo ken panagtalek. Ammo ti pastor ti amin a banag maipapan iti karnerona. Ti karnero am-ammona met ti pastorna ken agtalek kenkuana. Mailasin ken agtulnog ti karnero iti timek ti pastor. “Am-ammok dagiti karnerok ket dagiti karnerok am-ammodak,” kuna ni Jesus. Saan laeng a narabaw ti pannakaammona iti kongregasion. Ti Griego a sao a naipatarus kas “am-ammo” ipasimudaagna ti “personal, nauneg a pannakaammo.” Wen, ti Nasayaat a Pastor am-ammona ti mismo a karnerona. Ammona ti kasapulan, pagkapuyan, ken paglaingan ti tunggal maysa kadakuada. Makitana ti amin a mapaspasamak iti karnerona. Ken ti karnero am-ammona a naimbag ti pastor ken agtalek iti panangidaulona.
(Juan 10:4, 5) No mairuarna aminen a kukuana, mapan iti sanguananda, ket sumurot kenkuana dagiti karnero, agsipud ta ammoda ti timekna. 5 Saandanto a pulos suroten ti ganggannaet no di ket itarayanda, agsipud ta saanda nga ammo ti timek dagiti ganggannaet.”
“No Awan Pangngarig Saan nga Agsao Kadakuada”
17 Maibatay iti personal a kapaliiwanna, insurat ni George A. Smith iti librona a The Historical Geography of the Holy Land: “No dadduma iti tengnga ti aldaw, aginanakami iti asideg ti maysa kadagiti bubon ti Judea, a pangipanan ti tallo wenno uppat a pastor iti arbanda. Aglalaok dagiti arban, isu a pampanunotenmi no kasano a dagiti karnero ket urnongento manen dagiti pastor. Ngem no nakainum ken nakapaglilinnang-ayen dagiti karnero, saggaysa nga agturong dagiti pastor iti nadumaduma a direksion ti tanap, ket tunggal maysa ayabanna dagiti karnerona; agsisina dagiti karnero nga agturong iti bukodda a pastor, ket kas iti idadatengda, siuurnos a pumanaw dagiti arban.” Awanen ti nasaysayaat pay nga ilustrasion a mabalin nga usaren ni Jesus a mangipaganetget iti puntona a no ammo ken tungpalentayo dagiti sursurona ken agpaidalantayo kenkuana, aywanannatayo ti “nasayaat a pastor.”
(Juan 10:16) “Ket addaanak iti sabsabali a karnero, nga awan iti daytoy a pagyaponan; masapul met nga iyegko dagidiay, ket imdengandanto ti timekko, ket agbalindanto a maymaysa nga arban, maymaysa a pastor.
nwtsty study note iti Jn 10:16
iyegko: Wenno “iturongko.” Ti Griego a sao ditoy nga aʹgo ket mabalin a kaipapananna “iyeg” wenno “iturong,” depende iti konteksto. Iti maysa a Griego a manuskrito a napetsaan iti agarup 200 C.E., nausar ti umasping a Griego a sao (sy·naʹgo) a masansan a maipatarus kas “ummongen.” Ni Jesus, kas Nasayaat a Pastor, ummongen, idalan, protektaran, ken pakanenna dagiti karnero nga adda iti daytoy a pagyaponan (a nadakamat met kas “bassit nga ipastoran” iti Lu 12:32) ken ti sabsabali a karnero. Nagbalin dagitoy a maymaysa nga arban nga adda iti aywan ti maymaysa a pastor. Daytoy a panangiladawan ipaganetgetna ti panagkaykaysa a tagiragsaken dagiti pasurot ni Jesus.
Panagkali iti Naespirituan a Gameng
(Juan 9:38) Idin kinunana: “Addaanak iti pammati kenkuana, Apo.” Ket nagruknoy kenkuana.
nwtsty study note iti Jn 9:38
nagruknoy kenkuana: Wenno “nagkurno kenkuana; nagrukbab kenkuana; nagdayaw kenkuana.” No mausar ti Griego a sao a pro·sky·neʹo a tumukoy iti panagdaydayaw iti dios wenno didiosen, naipatarus dayta kas “idaydayaw.” (Mt 4:10; Lu 4:8) Ngem iti daytoy a konteksto, ti napaimbag a lalaki, a nayanak a bulsek, binigbigna ni Jesus kas pannakabagi ti Dios isu a nagruknoy kenkuana. Saanna nga imbilang kas Dios wenno didiosen, no di ket kas iti daydiay naipakpakauna nga “Anak ti tao,” ti Mesias nga inikkan ti Dios iti autoridad. (Jn 9:35) Idi nagkurno ken Jesus, mabalin nga inaramidna dayta iti pamay-an a kas iti ar-aramiden dagiti tattao a nadakamat iti Hebreo a Kasuratan. Agruknoyda no adda masabatda a propeta, ari, wenno dadduma pay a pannakabagi ti Dios. (1Sm 25:23, 24; 2Sm 14:4-7; 1Ar 1:16; 2Ar 4:36, 37) Iti adu a kasasaad, ti panagruknoy ken Jesus ket ebkas ti panagyaman kalpasan ti pannakakita iti pannakabalin ti Dios wenno pammaneknek iti anamong ti Dios.—Kitaen ti study note iti Mt 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
(Juan 10:22) Iti dayta a tiempo naangay idiay Jerusalem ti piesta ti dedikasion. Panawen idi ti lam-ek,
nwtsty study note iti Jn 10:22
ti piesta ti dedikasion: Ti awag iti daytoy a piesta iti Hebreo ket Hanukkah (chanuk·kahʹ), kayatna a sawen “Inagurasion; Dedikasion.” Maangay daytoy iti walo nga aldaw, mangrugi iti maika-25 nga aldaw ti bulan ti Kislev, nga asideg iti agtapos ti Disiembre, (kitaen ti study note iti wintertime iti daytoy a bersikulo iti nwtsty-E ken ti sgd, seksion 19) kas panglaglagip iti pannakaidedikar manen ti templo iti Jerusalem idi 165 B.C.E. Impakita ti ari ti Siria a ni Antiochus IV Epiphanes ti gurana ken Jehova, ti Dios dagiti Judio, babaen ti panangtabbaawna iti templona. Kas pagarigan, nangaramid iti maysa nga altar iti ngatuen ti dakkel nga altar, a dati a pakaidatdatagan dagiti daton a mapuoran iti inaldaw. Idi Kislev 25, 168 B.C.E., tapno naan-anay a matulawan ti templo ni Jehova, nangidaton ni Antiochus iti baboy iti altar ket impaiwarsina ti nagpaburkan iti intero a templo. Pinuoranna dagiti pagserkan ti templo, rinebbana dagiti siled ti papadi, ken innalana ti balitok nga altar, ti lamisaan ti pamarang a tinapay, ken ti balitok a kandelero. Kalpasanna, indedikarna manen ti templo ni Jehova iti pagano a dios a ni Zeus ti Olympus. Kalpasan ti dua a tawen, sinakup met ni Judas Macabeo ti siudad ken ti templo. Idi nadalusanen ti templo, naaramid ti pannakaidedikar manen idi Kislev 25, 165 B.C.E., eksakto a tallo a tawen manipud idi nagdaton ni Antiochus iti makarimon a banag iti altar para ken Zeus. Sipud idi, naisubli manen ti inaldaw a pannakaidatag dagiti daton a mapuoran ken Jehova. Awan ti direkta nga ibaga ti naipaltiing a Kasuratan a mangipakita a ni Jehova ti nangtulong ken nangbilin ken Judas Macabeo nga isublina ti panagdaydayaw iti templo. Nupay kasta, nagusar ni Jehova kadagiti tattao manipud iti sabali a nasion, kas ken Ciro ti Persia, a mangitungpal kadagiti panggepna mainaig iti panagdaydayaw Kenkuana. (Isa 45:1) Nainkalintegan ngarud a panunoten a mabalin nga usaren ni Jehova ti maysa a tao manipud iti dedikado nga ilina tapno maitungpal ti pagayatanna. Ipakita ti Kasuratan a masapul a nakatakder ken agtultuloy a mausar ti templo tapno matungpal dagiti padto maipapan iti Mesias, ti ministeriona, ken ti sakripisiona. Kasta met, masapul nga agtultuloy ti panagdaton dagiti Levita agingga iti idadateng ti Mesias a mangidatag iti dakdakkel a sakripisio, ti biagna agpaay iti sangatauan. (Da 9:27; Jn 2:17; Heb 9:11-14) Saan a naibilin kadagiti pasurot ni Kristo a selebraranda ti Piesta ti Dedikasion. (Col 2:16, 17) Ngem awan ti nairekord a kinondenar ni Jesus wenno dagiti adalanna ti panangselebrar iti daytoy a piesta.
Panagbasa iti Biblia
(Juan 9:1-17) Ita bayat nga isu lumablabas nakitana ti maysa a lalaki a bulsek nanipud pannakayanakna. 2 Ket inimtuod kenkuana dagiti adalanna: “Rabbi, siasino ti nagbasol, daytoy a lalaki wenno dagiti nagannakna, iti kasta isu nayanak a bulsek?” 3 Simmungbat ni Jesus: “Saan a nagbasol daytoy a lalaki wenno uray dagiti nagannakna, no di ket tapno maiparangarang dagiti aramid ti Dios iti kasasaadna. 4 Masapul nga aramidentayo dagiti trabaho daydiay nangibaon kaniak bayat nga aldaw pay; um-umayen ti rabii inton awanen ti tao a makapagtrabaho. 5 Agingga nga addaak iti lubong, siak ti silaw ti lubong.” 6 Kalpasan a naisaona dagitoy a banag, timmupra iti daga ket nangaramid iti pitak babaen iti katay, ket inkabilna ti pitakna kadagiti mata ti lalaki 7 ket kinunana kenkuana: “Mapanka agdiram-os idiay ban-aw ti Siloam” (a naipatarus a ‘Naibaon’). Ket iti kasta napan ken nagdiram-os, ket nagsubli a makakitan. 8 Gapuna dagiti kaarruba ken dagidiay sigud a makakitkita nga isu agpalpalama rinugianda a kunaen: “Saan kadi a daytoy daydi lalaki nga agtugtugaw ken makilimlimos?” 9 Ti sumagmamano kunada: “Isu daytoy.” Ti dadduma kunada: “Saan a pulos, no di ket kaaspingna.” Kuna ti lalaki: “Siak daydi.” 10 Iti kasta rinugianda a kunaen kenkuana: “Kasano, ngarud, a naluktan dagita matam?” 11 Simmungbat: “Ti lalaki a naawagan Jesus nangaramid iti pitak ket impulagidna kadagiti matak ket kinunana kaniak, ‘Mapanka idiay Siloam ket agdiram-oska.’ Napanak ngarud ket nagdiram-osak ket naaddaanak iti panagkita.” 12 Gapu itoy kinunada kenkuana: “Sadino ti ayan dayta a lalaki?” Kinunana: “Diak ammo.” 13 Impanda kadagiti Fariseo ti mismo a lalaki a sigud a bulsek. 14 Nairanrana a Sabbath iti daydi aldaw nga inaramid ni Jesus ti pitak ken linuktanna dagiti matana. 15 Iti daytoy a tiempo, ngarud, nagim-imtuod met dagiti Fariseo no kasano a naaddaan iti panagkita. Kinunana kadakuada: “Nangikabil iti pitak kadagiti matak, ket nagdiram-osak ket naaddaanak ti panagkita.” 16 Gapuna rinugian a kunaen ti sumagmamano kadagiti Fariseo: “Daytoy ket saan a tao a naggapu iti Dios, agsipud ta saanna a ngilinen ti Sabbath.” Rinugian a kunaen ti dadduma: “Kasano a ti tao a managbasol makaaramid kadagiti kasta a kita ti pagilasinan?” Gapuna adda panagsusupadi iti nagbabaetanda. 17 Gapuna kinunada manen iti daydi bulsek a lalaki: “Ania ti makunam maipapan kenkuana, yantangay linuktanna dagita matam?” Kinuna ti lalaki: “Isu maysa a mammadto.”
OKTUBRE 8-14
GAMENG MANIPUD ITI SAO TI DIOS | JUAN 11-12
“Tuladen ti Asi ni Jesus”
(Juan 11:23-26) Kinuna kenkuana ni Jesus: “Bumangonto ni kabsatmo.” 24 Kinuna kenkuana ni Marta: “Ammok a bumangonto inton panagungar iti kamaudianan nga aldaw.” 25 Kinuna kenkuana ni Jesus: “Siak ti panagungar ken ti biag. Ti mangwatwat iti pammati kaniak, uray no matay, agbiagto; 26 ket tunggal maysa a sibibiag ken mangwatwat iti pammati kaniak saanto a pulos matay. Patiem kadi daytoy?”
nwtsty study note iti Jn 11:24, 25
Ammok a bumangonto: Impagarup ni Marta a ti ibagbaga ni Jesus ket maipapan iti panagungar iti masanguanan, iti kamaudianan nga aldaw. (Kitaen ti study note iti Jn 6:39.) Nagpaiduma ti pammatina iti dayta a pannursuro. Dadduma a lider ti relihion idi kaaldawanna, a maawagan iti Saduceo, ti saan a mamati nga adda panagungar, nupay dayta ket nalawag a pannursuro iti naipaltiing a Kasuratan. (Da 12:13; Mr 12:18) Iti sabali a bangir, mamati dagiti Fariseo iti immortal a kararua. Ngem ammo ni Marta nga insuro ni Jesus ti namnama a panagungar ken nangpagungar pay ketdi, nupay awan pay ti napagungar a kas ken Lazaro ti kapautna a natay.
Siak ti panagungar ken ti biag: Ti ipapatay ken panagungar ni Jesus linuktanna ti gundaway tapno mapagungar dagiti natay. Idi napagungar ni Jesus, inikkan ni Jehova iti pannakabalin a mangpagungar kadagiti natay ken mangipaay iti biag nga agnanayon. (Kitaen ti study note iti Jn 5:26.) Iti Apo 1:18, inawagan ni Jesus ti bagina iti “daydiay sibibiag,” nga adda kenkuana “dagiti tulbek ni patay ken ti Hades.” Gapuna, ni Jesus ti namnama dagiti sibibiag ken dagiti natay. Inkarina a luktanna dagiti tanem ken pagungarenna dagiti natay, idiay man langit kas kaduana nga agturay wenno iti baro a daga nga iturayan ti nailangitan a gobiernona.—Jn 5:28, 29; 2Pe 3:13.
(Juan 11:33-35) Ni Jesus, ngarud, idi nakitana nga isu agsangsangit ket dagiti Judio nga immay a nakikuyog kenkuana agsangsangitda, nagsennaay iti espirituna ket nariribukan; 34 ket kinunana: “Sadino ti nangikabilanyo kenkuana?” Kinunada kenkuana: “Apo, umayka ket kitaem.” 35 Nagarubos dagiti lua ni Jesus.
nwtsty study note iti Jn 11:33-35
agsangsangit: Ti Griego a sao para iti “agsangsangit” masansan a tumukoy iti mangngeg a panagsangit. Nausar dayta a sao a mangiladawan iti inaramid ni Jesus idi impakaunana ti pannakadadael ti Jerusalem.—Lu 19:41.
nagsennaay . . . ket nariribukan: Iti orihinal a lengguahe, ti kombinasion dagitoy a dua a sasao iladawanda ti nakaro a rikna ni Jesus iti daytoy a kasasaad. Ti Griego a sao a naipatarus kas “nagsennaay” (em·bri·maʹo·mai) ket gagangay nga ipasimudaagna ti nakaro a rikna, ngem iti daytoy a konteksto ipakitana a natukay unay ti rikna ni Jesus isu a nagsennaay. Ti Griego a sao para iti “nariribukan” (ta·rasʹso) literal a kaipapananna, maburiboran. Sigun iti maysa nga eskolar, ti kaipapananna iti daytoy a konteksto ket “mangriribuk iti kaunggan ti maysa; mangyeg iti nakaro a saem wenno ladingit.” Nausar met la dayta a sao iti Jn 13:21 a mangiladawan iti reaksion ni Jesus idi mapanunotna nga isu ket traidoren ni Judas.—Kitaen ti study note iti Jn 11:35.
iti espirituna: Ti Griego a sao a pneuʹma ket mabalin a nausar ditoy iti pamay-an a ti nabileg a puersa manipud iti piguratibo a puso ti maysa a persona ti mangtignay kenkuana nga agsao ken agaramid iti bambanag a kayatna.—Kitaen ti Glossary iti nwt-E, “Spirit.”
Nagarubos dagiti lua: Ti sao a nausar ditoy (da·kryʹo) ket iti porma a tignay (verb) ti Griego a pangnagan (noun) para iti “lua” kas iti pannakausarna iti dadduma a teksto kas iti Lu 7:38; Ara 20:19, 31; Heb 5:7; Apo 7:17; 21:4. Agparang nga ad-adda a naipamaysa daytoy iti panagarubos ti lua imbes a ti mangngeg a panagsangit. Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ditoy laeng a nausar daytoy a Griego a sao, ken naiduma daytoy iti nausar iti Jn 11:33 (kitaen ti study note) a mangiladawan iti panagsangit ni Maria ken dagiti Judio. Ammo ni Jesus a pagungarenna ni Lazaro, ngem maladingitan unay iti pannakakitana kadagiti natayan a patpatgenna a gagayyem. Gapu iti nauneg nga ayat ken asina kadagiti gagayyemna, saanna a linapdan ti panagarubos dagiti luana. Nalawag nga ipakita daytoy a salaysay a makipagrikna ni Jesus kadagidiay natayan iti patpatgen iti biag gapu iti ipapatay a resulta ti basol ni Adan.
(Juan 11:43, 44) Ket idi naisaonan dagitoy a banag, nagpukkaw iti natbag a timek: “Lazaro, rummuarka!” 44 Ti tao a natayen rimmuar a dagiti saka ken im-imana sipapatapat kadagiti bedbed, ket ti rupana napatapatan iti lupot. Kinuna kadakuada ni Jesus: “Warwaranyo ket bay-anyo a mapan.”
Panagkali iti Naespirituan a Gameng
(Juan 11:49) Ngem ti maysa kadakuada, ni Caifas, a nangato a padi iti dayta a tawen, kinunana kadakuada: “Awan a pulos ti aniaman nga ammoyo,
nwtsty study note iti Jn 11:49
nangato a padi: Idi simmina ti Israel kas maysa a nasion, saan a masuktan ti nangato a padi agingga iti ipapatayna. (Nu 35:25) Ngem idi adda ti Israel iti babaen ti Roma, dagiti agturay a dinutokan ti Roma ti addaan iti autoridad a mangdutok ken mangikkat iti nangato a padi. (Kitaen ti Glossary iti nwt-E, “High priest.”) Ni Caifas, a dinutokan ti Roma, ket nalaing a diplomatiko ken napapaut ti panagakemna ngem kadagiti immun-una kenkuana. Nadutokan idi agarup 18 C.E. ken nagtalinaed iti akemna agingga idi agarup 36 C.E. Idi imbaga ni Juan a ni Caifas ti nangato a padi iti dayta a tawen, idi 33 C.E., ipaspasimudaagna a ti panagakem ni Caifas kas nangato a padi saklawenna ti nagpateg a tawen a napapatay ni Jesus.—Kitaen ti sgd, seksion 19 para iti posible a lokasion ti balay ni Caifas.
(Juan 12:42) Nupay kasta, iti kinapudnona adu uray pay kadagiti agtuturay ti naaddaan iti pammati kenkuana, ngem gapu kadagiti Fariseo isu saanda nga ipudno, tapno saanda a maparuar manipud iti sinagoga;
nwtsty study note iti Jn 12:42
kadagiti agtuturay: Ti Griego a sao ditoy para iti “agtuturay” mabalin a tumukoy kadagiti miembro ti nangato a korte dagiti Judio, ti Sanhedrin. Nausar daytoy a termino iti Jn 3:1 idi nadakamat ti maipapan ken Nicodemo, a maysa a miembro iti dayta a korte.—Kitaen ti study note iti Jn 3:1.
maparuar manipud iti sinagoga: Wenno “maikkat; saan a mapalubosan a sumrek iti sinagoga.” Ti Griego a sao nga a·po·sy·naʹgo·gos ket nausar laeng iti Jn 9:22; 12:42; ken 16:2. Ti maparuar a tao manipud iti sinagoga ket mailaksid ken malalais iti publiko. Ti pannakaputed ti pannakilangen dagita a tattao iti dadduma a Judio ket dakkel ti epektona iti pinansial a kasasaad ti pamiliada. Dagiti sinagoga, a kangrunaan a nausar para iti panagadal, ket nausar met para kadagiti lokal a korte nga addaan iti autoridad a mangyetnag iti sentensia a pannakasaplit ken pannakaikkat.—Kitaen ti study note iti Mt 10:17.
Panagbasa iti Biblia
(Juan 12:35-50) Ngarud kinuna kadakuada ni Jesus: “Ti silaw agyanto iti tengngayo iti bassit pay a kanito. Magnakayo bayat nga adda kadakayo ti silaw, tapno saannakay a maringbawan ti sipnget; ket ti magna iti sipnget saanna nga ammo no sadino ti papananna. 36 Bayat nga adda kadakayo ti silaw, watwatenyo ti pammati iti silaw, tapno agbalinkayo nga annak ti lawag.” Sinao ni Jesus dagitoy a banag ket pimmanaw ket naglemmeng manipud kadakuada. 37 Ngem nupay nakaaramid iti nakaad-adu a pagilasinan iti sanguananda, saanda a naaddaan iti pammati kenkuana, 38 iti kasta natungpal ti sao ni Isaias a mammadto a kinunana: “Jehova, siasino ti naaddaan iti pammati iti banag a nangngegan babaen kadakami? Ket no maipapan ti takiag ni Jehova, iti siasino ti nakaipanayaganna?” 39 Ti rason no apay a saanda a nabalinan ti mamati isu daydiay kinuna manen ni Isaias: 40 “Binulsekna dagiti matada ken pinatangkenna dagiti pusoda, tapno saanda a makakita kadagiti matada ken maawatan ti kaipapananna kadagiti pusoda ket agbaw-ingda ket paimbagek ida.” 41 Kinuna ni Isaias dagitoy a banag agsipud ta nakitana ti dayagna, ken nagsao maipapan kenkuana. 42 Nupay kasta, iti kinapudnona adu uray pay kadagiti agtuturay ti naaddaan iti pammati kenkuana, ngem gapu kadagiti Fariseo isu saanda nga ipudno, tapno saanda a maparuar manipud iti sinagoga; 43 ta inayatda ti dayag dagiti tattao nga ad-adda pay ngem iti dayag ti Dios. 44 Nupay kasta, nagpukkaw ni Jesus ket kinunana: “Ti addaan iti pammati kaniak addaan iti pammati, saan a kaniak laeng, no di ket iti daydiay met a nangibaon kaniak; 45 ket ti makakita kaniak makitana met daydiay nangibaon kaniak. 46 Immayak kas maysa a silaw iti lubong, tapno tunggal maysa nga addaan iti pammati kaniak saan nga agtalinaed iti sipnget. 47 Ngem no ti asinoman dumngeg iti sasaok ket saanna a salimetmetan ida, isu diak ukomen; ta immayak, saan a tapno ukomek ti lubong, no di ket tapno isalakanko ti lubong. 48 Ti di mangikankano kaniak ken saanna nga awaten ti sasaok adda maysa a mangukom kenkuana. Ti sao a sinaok isunto ti mangukom kenkuana iti kamaudianan nga aldaw; 49 agsipud ta saanak a nagsao iti bukodko a pannakatignay, no di ket ti met laeng Ama a nangibaon kaniak inikkannak iti bilin maipapan iti ibagak ken iti sawek. 50 Kasta met, ammok a ti bilinna kaipapananna ti agnanayon a biag. Gapuna ti bambanag a sawek, kas iti Ama imbagana ida kaniak, kasta met a sawek ida.”
OKTUBRE 15-21
GAMENG MANIPUD ITI SAO TI DIOS | JUAN 13-14
“Impasdekko ti Pagtuladan Maipaay Kadakayo”
(Juan 13:5) Kalpasan dayta isu nangikabil iti danum iti maysa a palanggana ket rinugianna a bugguan ti saksaka dagiti adalan ken pamagaan ida babaen iti tualia a naibarikes kenkuana.
nwtsty study note iti Jn 13:5
bugguan ti saksaka dagiti adalan: Iti nagkauna nga Israel, gagangay a maus-usar ti sandalias. Addaan dagitoy iti naingpis laeng a tali a maigalut iti saka ken lipaylipay isu a ti saksaka dagiti agdaldaliasat ket nalaka a matapokan wenno mapitakan iti kalsada wenno talon. Gapuna, kaugalian idi nga ikkaten ti maysa a tao ti sandaliasna sakbay a sumrek iti balay, ken siguraduen ti managpadagus a bumalay a mabugguan ti saksaka dagiti sangailina. Namin-adu a dinakamat ti Biblia daytoy a kaugalian. (Ge 18:4, 5; 24:32; 1Sm 25:41; Lu 7:37, 38, 44) Idi binugguan ni Jesus ti saksaka dagiti adalanna, inusarna daytoy a kaugalian a mangisuro iti kinapakumbaba ken panagserbi iti sabsabali.
(Juan 13:12-14) Itan, idi nabugguannan dagiti sakada ket naikawesnan dagiti makinruar a kawesna ket nagsadag manen iti panganan, kinunana kadakuada: “Ammoyo kadi no ania ti inaramidko kadakayo? 13 Awagandak iti, ‘Mannursuro,’ ken, ‘Apo,’ ket umiso ti panagsaoyo, ta kastaak. 14 Ngarud, no siak, nupay Apo ken Mannursuro, binugguak dagiti sakayo, rebbengyo met a bugguan dagiti saka ti maysa ken maysa.
nwtsty study note iti Jn 13:12-14
rebbengyo: Wenno “obligasionyo.” Ti Griego a sao a nausar ditoy ket masansan a naaramat para iti pinansial, a gagangay a kaipapananna “nakautang iti maysa a tao.” (Mt 18:28, 30, 34; Lu 16:5, 7) Ditoy ken iti dadduma a konteksto, nausar daytoy iti nalawlawa a kaipapanan a pannakarikna iti obligasion wenno obligado a mangaramid iti maysa a banag.—1Jn 3:16; 4:11; 3Jn 8.
(Juan 13:15) Ta impasdekko ti pagtuladan maipaay kadakayo, tapno, kas iti inaramidko kadakayo, rebbeng nga aramidenyo met.
Sipapakumbaba a Nagserbi ti Katan-okan a Tao
Babaen ti panangbuggona kadagiti saka dagiti adalanna, nangted ni Jesus iti nabileg a leksion maipapan iti kinapakumbaba. Saan koma a panunoten dagiti Kristiano nga importanteda unay ket rebbeng a kanayon a pagserbian ida dagiti dadduma. Saanda met koma nga agtarigagay kadagiti saad a pakaitan-okan ken pakaidayawanda. Rebbeng ketdi a surotenda ti padron nga impasdek ni Jesus, nga “immay, saan a tapno pagserbian, no di ket tapno agserbi ken tapno itedna ti kararuana a subbot a kasukat dagiti adu.” (Mateo 20:28) Wen, rebbeng a madadaan dagiti pasurot ni Jesus a mangaramid iti kanunumuan a serbisio iti maysa ken maysa.
Panagkali iti Naespirituan a Gameng
(Juan 14:6) Kinuna kenkuana ni Jesus: “Siak ti dalan ken ti kinapudno ken ti biag. Awan ti umay iti Ama malaksid no baeten kaniak.
nwtsty study note iti Jn 14:6
Siak ti dalan ken ti kinapudno ken ti biag: Ni Jesus ti dalan gapu ta babaen laeng kenkuana nga agbalin a posible ti umasideg iti Dios babaen ti kararag. Kasta met, isu “ti dalan” tapno maikappia dagiti tattao iti Dios. (Jn 16:23; Ro 5:8) Ni Jesus ti kinapudno ta nagsao ken nagbiag maitunos iti kinapudno. Tinungpalna met ti adu a padto a mangipakita iti kangrunaan nga akemna iti pannakaitungpal ti panggep ti Dios. (Jn 1:14; Apo 19:10) Dagitoy a padto ket nagbalin a “Wen [wenno natungpal] babaen kenkuana.” (2Co 1:20) Ni Jesus ti biag gapu ta babaen ti subbot, pinagbalinna a posible a maaddaan ti sangatauan iti “pudpudno a biag,” kayatna a sawen, “agnanayon a biag.” (1Ti 6:12, 19; Efe 1:7; 1Jn 1:7) Paneknekannanto met nga isu “ti biag” para iti minilion a mapagungar nga addaan iti namnama nga agbiag nga agnanayon iti Paraiso.—Jn 5:28, 29.
(Juan 14:12) Pudno unay kunak kadakayo, Ti mangwatwat iti pammati kaniak, aramidento met dayta dagiti trabaho nga aramidek; ket aramidennanto dagiti trabaho a dakdakkel ngem dagitoy, agsipud ta mapanak iti Ama.
nwtsty study note iti Jn 14:12
dagiti trabaho a dakdakkel ngem dagitoy: Saan nga ibagbaga ni Jesus a dagiti milagro nga aramiden dagiti adalanna ket dakdakkel wenno natantan-ok ngem kadagiti milagro nga inaramidna. Imbes ketdi, sipapakumbaba a binigbigna a ti maaramidanda iti panangasaba ken panangisuro ket natantan-ok ngem iti inaramidna. Nalawlawa ti masaknapan dagiti pasurotna a teritoria, ad-adu a tattao ti makasaritada, ken napapaut ti panangasabada ngem kenkuana. Nalawag nga ipakita dagiti imbaga ni Jesus a namnamaenna nga itultuloy dagiti pasurotna ti trabahona.
Panagbasa iti Biblia
(Juan 13:1-17) Ita, agsipud ta ammona sakbay ti piesta ti paskua a ti orasna dimtengen maipaay kenkuana tapno pumanaw iti daytoy a lubong nga agturong iti Ama, ni Jesus, yantangay inayatna ti kukuana nga adda iti lubong, inayatna ida agingga iti panungpalan. 2 Gapuna, bayat a madama idi ti panangrabii, yantangay ti Diablo naikabilnan dayta iti puso ni Judas Iscariote, ti anak ni Simon, a liputanna, 3 isu, yantangay ammona a ti Ama intedna ti amin a bambanag kadagiti imana ket isu naggapu iti Dios ken mapan iti Dios, 4 timmakder manipud iti pangrabii ket impaknina dagiti makinruar a kawesna iti igid. Ket, idi nangala iti tualia, binariksanna ti bagina. 5 Kalpasan dayta isu nangikabil iti danum iti maysa a palanggana ket rinugianna a bugguan ti saksaka dagiti adalan ken pamagaan ida babaen iti tualia a naibarikes kenkuana. 6 Ket idin dimteng ken Simon Pedro. Kinunana kenkuana: “Apo, bugguam kadi dagiti sakak?” 7 Kas sungbat kinuna kenkuana ni Jesus: “Ti ar-aramidek saanmo a maawatan iti agdama, ngem maawatamto kalpasan dagitoy a banag.” 8 Kinuna kenkuana ni Pedro: “Pudno unay saanmonto a pulos bugguan dagiti sakak.” Simmungbat kenkuana ni Jesus: “Malaksid no bugguanka, awan ti pasetmo kaniak.” 9 Kinuna kenkuana ni Simon Pedro: “Apo, saan laeng a dagiti sakak, no di ket kasta met dagiti imak ken ti ulok.” 10 Kinuna kenkuana ni Jesus: “Ti nagdigusen saanna a kasapulan ti ad-adda pay ngem iti mabugguan dagiti sakana, ngem isu naan-anay a nadalus. Ket nadaluskayon, ngem saan nga amin.” 11 Kinapudnona, ammona ti tao a mangliput kenkuana. Daytoy ti makagapu a kinunana: “Saankayo a nadalus amin.” 12 Itan, idi nabugguannan dagiti sakada ket naikawesnan dagiti makinruar a kawesna ket nagsadag manen iti panganan, kinunana kadakuada: “Ammoyo kadi no ania ti inaramidko kadakayo? 13 Awagandak iti, ‘Mannursuro,’ ken, ‘Apo,’ ket umiso ti panagsaoyo, ta kastaak. 14 Ngarud, no siak, nupay Apo ken Mannursuro, binugguak dagiti sakayo, rebbengyo met a bugguan dagiti saka ti maysa ken maysa. 15 Ta impasdekko ti pagtuladan maipaay kadakayo, tapno, kas iti inaramidko kadakayo, rebbeng nga aramidenyo met. 16 Pudno unay kunak kadakayo, Ti adipen saan a dakdakkel ngem iti apona, saan met a dakdakkel daydiay naibaon ngem iti daydiay nangibaon kenkuana. 17 No ammoyo dagitoy a banag, naragsakkayo no aramidenyo ida.
OKTUBRE 22-28
GAMENG MANIPUD ITI SAO TI DIOS | JUAN 15-17
“Saankayo a Paset ti Lubong”
(Juan 15:19) No pasetnakayo koma ti lubong, ti lubong maayatan iti kukuana. Ita agsipud ta saankayo a paset ti lubong, no di ket pinilikayo manipud iti lubong, gapu iti daytoy guraennakayo ti lubong.
nwtsty study note iti Jn 15:19
lubong: Iti daytoy a konteksto, ti Griego a sao a koʹsmos ket tumukoy iti sangatauan a naisina kadagiti adipen ti Dios, ti nakillo a kagimongan dagiti tattao a naisina iti Dios. Kadagiti mannurat iti Ebanghelio, ni laeng Juan ti nangkotar iti imbaga ni Jesus a dagiti pasurotna ket saan a paset ti lubong wenno saanda a karaman iti lubong. Dayta a kapanunotan ket namindua pay a nadakamat iti maudi a kararag ni Jesus a kadua dagiti matalek nga apostolna.—Jn 17:14, 16.
(Juan 15:21) Ngem aramidendanto amin dagitoy a banag maibusor kadakayo maigapu iti naganko, agsipud ta saanda nga am-ammo daydiay nangibaon kaniak.
nwtsty study note iti Jn 15:21
maigapu iti naganko: Iti Biblia, ti termino a “nagan” irepresentarna no dadduma ti makinnagan iti dayta, ti reputasionna, ken amin nga irepresentar dayta nga indibidual. (Kitaen ti study note iti Mt 6:9.) No maipapan iti nagan ni Jesus, irepresentar met dayta ti autoridad ken posisionna nga inted ni Amana. (Mt 28:18; Fil 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Inlawlawag ditoy ni Jesus no apay nga agaramid dagiti tattao iti lubong kadagiti bambanag a maibusor kadagiti pasurotna: gapu ta saanda nga am-ammo Daydiay nangibaon kenkuana. No am-ammoda ti Dios, matarusan ken mabigbigda ti irepresentar ti nagan ni Jesus. (Ara 4:12) Ramanen daytoy ti posision ni Jesus kas dinutokan ti Dios nga Agturay, ti Ari ti ar-ari, a pagruknoyan ti amin a tattao tapno maaddaanda iti biag.—Jn 17:3; Apo 19:11-16; idilig ti Sal 2:7-12.
(Juan 16:33) Sinaok kadakayo dagitoy a banag tapno babaen kaniak maaddaankayo koma iti talna. Iti lubong addaankayo iti rigat, ngem bumilegkayo! Pinarmekko ti lubong.”
it-2 1363
Tured, Bileg
Kasapulan ti maysa a Kristiano ti bileg wenno tured tapno makapagtalinaed a di mamulitan kadagiti kababalin ken tigtignay ti lubong a makibimbinnusor ken Jehova a Dios ken tapno makapagtalinaed a matalek Kenkuana uray pay no kasapulan a sanguenna ti pananggura ti lubong. Kinuna ni Jesu-Kristo kadagiti adalanna: “Iti lubong addaankayo iti rigat, ngem bumilegkayo! Pinarmekko ti lubong.” (Jn 16:33) Ti Anak ti Dios saan a pulos timmulok iti impluensia ti lubong, no di ket nagballigi maibusor iti lubong babaen iti saanna a panagbalin a kas iti dayta iti aniaman a pamay-an. Ti nagpaiduma nga ulidan ni Jesu-Kristo kas manangparmek ken ti imbunga ti awan pakapilawanna a danana mabalinna la ketdi a punnuen ti maysa a tao iti kasapulan a bileg wenno tured tapno tuladenna ni Jesus iti panagtalinaed a naisina ken di natulawan iti lubong.—Jn 17:16.
Panagkali iti Naespirituan a Gameng
(Juan 17:21-23) tapno maymaysada koma amin, a kas kenka, Ama, naikaykaysaka kaniak ket naikaykaysaak kenka, tapno isuda met maikaykaysada koma kadata, tapno patien ti lubong a sika imbaonnak. 22 Kasta met, intedko kadakuada ti dayag nga intedmo kaniak, tapno maymaysada koma a kas kadata a maymaysa. 23 Siak a naikaykaysa kadakuada ken sika a naikaykaysa kaniak, tapno maan-anayda koma iti panagmaymaysa, tapno ti lubong maaddaan iti pannakaammo a sika imbaonnak ken inayatmo ida kas iti panagayatmo kaniak.
nwtsty study note iti Jn 17:21-23
maymaysada: Wenno “agkaykaysada.” Inkararag ni Jesus a ‘maymaysa’ koma dagiti pudno a pasurotna, nga agkaykaysada para iti maymaysa a panggep, no kasano a ‘maymaysada’ ken Amana, a mangipakita iti panagtinnulong ken panagmaymaysada iti panunot. (Jn 17:22) Iti 1Co 3:6-9, inladawan ni Pablo daytoy a kita ti panagkaykaysa kadagiti Kristiano a ministro bayat a makipagtrabtrabahoda iti maysa ken maysa ken iti Dios.—Kitaen ti 1Co 3:8 ken ti study note iti Jn 10:30; 17:11.
maan-anayda koma iti panagmaymaysa: Wenno “naan-anay nga agkaykaysada.” Iti daytoy a bersikulo, innaig ni Jesus ti naan-anay a panagkaykaysa iti panagayat ti Ama. Maitunos daytoy iti Col 3:14, a kunana: Ti “ayat . . . ket naan-anay a singgalut ti panagkaykaysa.” Relatibo daytoy a naan-anay a panagkaykaysa. Dina kayat a sawen nga agpapada ti amin a personalidad, kas iti abilidad, ugali, ken konsiensia ti tunggal maysa. Imbes ketdi, dagiti pasurot ni Jesus ket agkaykaysa iti aramid, patpatien, ken pannursuro.—Ro 15:5, 6; 1Co 1:10; Efe 4:3; Fil 1:27.
(Juan 17:24) Ama, no maipapan iti intedmo kaniak, tarigagayak a, no sadino ti ayanko, addada met koma a makikadua kaniak, tapno makitada ti dayagko nga intedmo kaniak, agsipud ta inayatnak sakbay ti pannakabangon ti lubong.
nwtsty study note iti Jn 17:24
pannakabangon ti lubong: Ti Griego a sao para iti “pannakabangon” ket naipatarus kas “mangyinaw” iti Heb 11:11, nga adda kakuyogna a “bin-i.” Ditoy, ti pannakausar daytoy kas “pannakabangon ti lubong,” mabalin a tumukoy iti pannakaipasngay dagiti annak da Adan ken Eva. Innaig ni Jesus “ti pannakabangon ti lubong” ken Abel, ti umuna a tao a mabalin a masubbot ken ti umuna a tao a ti naganna ket “naisurat iti lukot ti biag manipud pannakabangon ti lubong.” (Lu 11:50, 51; Apo 17:8) Dagitoy a sasao ni Jesus iti kararagna ken Amana pasingkedanda met nga iti nabayagen a tiempo—sakbay pay a naaddaan da Adan ken Eva iti annak—inayaten ti Dios ti bugbugtong nga Anakna.
Panagbasa iti Biblia
(Juan 17:1-14) Sinao ni Jesus dagitoy a banag, ket, idi intangadna dagiti matana sadi langit, kinunana: “Ama, dimtengen ti oras; padayagem ti anakmo, tapno ti anakmo padayagennaka koma, 2 maitunos iti panangitedmo kenkuana ti autoridad iti isuamin a lasag, tapno, no maipapan iti intero a bilang nga intedmo kenkuana, ikkanna koma ida iti agnanayon a biag. 3 Daytoy kaipapananna ti agnanayon a biag, ti pananggun-odda iti pannakaammo maipapan kenka, ti maymaysa a pudno a Dios, ken iti daydiay imbaonmo, ni Jesu-Kristo. 4 Pinadayagka ditoy daga, yantangay naturposko ti trabaho nga intedmo kaniak nga aramidek. 5 Gapuna ita sika, Ama, padayagennak iti sibaymo iti dayag nga adda kaniak idi iti sibaymo sakbay a naadda ti lubong. 6 “Imparangarangko ti naganmo kadagiti tattao nga intedmo kaniak manipud iti lubong. Kukuam idi ida, ket intedmo ida kaniak, ket tinungpalda ti saom. 7 Naammuanda itan nga amin a bambanag nga intedmo kaniak naggapuda kenka; 8 agsipud ta ti sasao nga intedmo kaniak intedko kadakuada, ket inawatda ida ket pudno unay a naammuanda nga immayak kas pannakabagim, ket namatida nga imbaonnak. 9 Agkiddawak maipapan kadakuada; agkiddawak, saan a maipapan iti lubong, no di ket maipapan kadagidiay intedmo kaniak; agsipud ta kukuam ida, 10 ken kukuam ti amin a bambanagko ket kukuak dagiti kukuam, ket naipadayagak kadakuada. 11 “Kasta met, awanakon iti lubong, ngem isuda addada iti lubong ket um-umayakon kenka. Nasantuan nga Ama, aywanam ida maigapu iti bukodmo a nagan nga intedmo kaniak, tapno maymaysada koma a kas kadata. 12 Idi addaak kadakuada inay-aywanak ida maigapu iti bukodmo a nagan nga intedmo kaniak; ket sinaluadak ida, ket awan kadakuada ti nadadael malaksid iti anak ti pannakadadael, tapno matungpal koma ti kasuratan. 13 Ngem ita um-umayakon kenka, ket sasawek dagitoy a banag iti lubong tapno naan-anay a maadda kadakuada ti rag-ok. 14 Intedko kadakuada ti saom, ngem ginura ida ti lubong, agsipud ta saanda a paset ti lubong, a kas kaniak a saan a paset ti lubong.
OKTUBRE 29–NOBIEMBRE 4
GAMENG MANIPUD ITI SAO TI DIOS | JUAN 18-19
“Sinaksian ni Jesus ti Kinapudno”
(Juan 18:36) Simmungbat ni Jesus: “Ti pagariak saan a paset daytoy a lubong. No koma ti pagariak paset daytoy a lubong, nakibakal koma dagiti agserserbi kaniak tapno saanak a mayawat kadagiti Judio. Ngem, iti kinaagpaysuanna, ti pagariak saan a manipud itoy a gubuayan.”
(Juan 18:37) Gapuna kinuna kenkuana ni Pilato: “Ala ket, ngarud, maysaka kadi nga ari?” Simmungbat ni Jesus: “Sika ti agkunkuna a maysaak nga ari. Maigapu itoy a nayanakak, ken maigapu itoy nga immayak iti lubong, tapno saksiak ti kinapudno. Tunggal maysa nga adda iti dasig ti kinapudno imdenganna ti timekko.”
nwtsty study note iti Jn 18:37
tapno saksiak ti: Kas iti pannakausarna iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti Griego a sasao a naipatarus kas “mangsaksi” (mar·ty·reʹo) ken “saksi” (mar·ty·riʹa; marʹtys) ket nalawa ti kaipapananda. Agpada a nausar dagitoy a termino a tumukoy iti panangsaksi iti kinapudno, personal man a nasaksian dayta wenno naammuan, ngem ramanen met daytoy ti maipapan iti “panangipakaammo; panangpasingked; panagsao iti naimbag.” Saan laeng a sinaksian ken impakaammo ni Jesus dagiti kinapudno a patpatienna unay no di ket nagbiag pay iti pamay-an a maitandudona ti kinapudno maipapan iti naimpadtuan a sao ken karkari ti Amana. (2Co 1:20) Detalyado a naipakpakauna ti panggep ti Dios mainaig iti Pagarian ken iti Mesianiko nga Agturay. Ti intero a panagbiag ni Jesus ditoy daga, a nagngudo idi insakripisiona ti biagna, ipakitana a natungpal ti amin a padto maipapan kenkuana, karaman ti anniniwan, wenno pagtuladan, nga adda iti Linteg ti tulag. (Col 2:16, 17; Heb 10:1) Isu a babaen iti sao ken aramid, maibaga ngarud a ‘sinaksian ni Jesus ti kinapudno.’
ti kinapudno: Saan a ti gagangay a kinapudno ti tuktukoyen ni Jesus ditoy, no di ket ti kinapudno maipapan kadagiti panggep ti Dios. Ti kangrunaan a paset ti panggep ti Dios ket ti panagserbi ni Jesus, nga “anak ni David,” kas Nangato a Padi ken kas Agturay iti Pagarian ti Dios. (Mt 1:1) Inlawlawag ni Jesus a ti kangrunaan a rason ti iyaayna ditoy lubong, ti panagbiagna ditoy daga, ken ti ministeriona ket tapno maipakaammo ti kinapudno maipapan iti Pagarian. Impakaammo met laeng dagiti anghel ti isu met laeng a mensahe sakbay ken idi mayanak ni Jesus idiay Betlehem iti Judea, ti siudad a nakayanakan ni David.—Lu 1:32, 33; 2:10-14.
(Juan 18:38a) Kinuna kenkuana ni Pilato: “Ania ti kinapudno?”
nwtsty study note iti Jn 18:38a
Ania ti kinapudno?: Mabalin a maipapan iti gagangay a kinapudno ti saludsod ni Pilato, saan a “ti kinapudno” a kaibagbaga laeng ni Jesus. (Jn 18:37) No koma napasnek ti panagsaludsodna, sigurado a sinungbatan ni Jesus. Ngem mabalin a saan a napasnek ti panagsaludsod ni Pilato, a kas man la ibagbagana, “Kinapudno? Ania dayta? Awan ti kasta!” Kinapudnona, saan man la nga inuray ni Pilato a masungbatan ti saludsodna sakbay a pimmanaw ken napan kadagiti Judio nga adda iti ruar.
Panagkali iti Naespirituan a Gameng
(Juan 19:30) Itan, idi naawatnan ti naalsem nga arak, kinuna ni Jesus: “Naitungpalen!” ket, idi indumogna ti ulona, inyawatnan ti espirituna.
nwtsty study note iti Jn 19:30
inyawatnan ti espirituna: Wenno “natayen; nagsardengen nga aganges.” Ti termino nga “espiritu” ditoy (iti Griego, pneuʹma) ket mabalin a tumukoy iti “anges” wenno “puersa ti biag.” Suportaran daytoy ti pannakausar ti Griego a sao nga ek·pneʹo (lit., “ipug-aw ti anges”) kadagiti kapadana a salaysay iti Mr 15:37 ken Lu 23:46 (a ti pannakaipatarusna kadagitoy ket “nauyos ti biagna” wenno, kas iti sabali a pannakaipatarusna a nadakamat iti study note kadagitoy a bersikulo, “nagsaten ti angesna”). Ibaga ti dadduma a ti pannakausar ti Griego a termino nga “inyawatnan” kaipapananna nga intulok lattan ni Jesus nga isu ket matay, ta natungpalen ti amin a bambanag. Situtulok nga “imparukpokna ti kararuana agingga iti mismo nga ipapatay.”—Isa 53:12; Jn 10:11.
(Juan 19:31) Idin dagiti Judio, yantangay Panagsagana idi, tapno saan koma nga agtalinaed dagiti bagi kadagiti kayo a pagtutuokan iti Sabbath, (ta ti aldaw dayta a Sabbath ket naindaklan,) kiniddawda ken Pilato a matukkol dagiti sakada ken maikkat dagiti bagi.
nwtsty study note iti Jn 19:31
dayta a Sabbath ket naindaklan: Ti Nisan 15, ti aldaw kalpasan ti Paskua, ket kanayon a sabbath, aniaman nga aldaw ti pagtinnaganna. (Le 23:5-7) No daytoy a naisangsangayan a Sabbath ket mairana iti gagangay a Sabbath (ti maikapito nga aldaw ti lawas dagiti Judio, a mangrugi iti ilelennek ti init iti Biernes agingga iti ilelennek ti init iti Sabado), dayta ket “naindaklan” a Sabbath. Napasamak ti kasta a sabbath iti aldaw kalpasan ti ipapatay ni Jesus, iti Biernes. Iti nagbaetan ti 31 agingga iti 33 C.E., ti laeng tawen a naitumpong ti Nisan 14 iti Biernes ket idi 33 C.E. Paneknekan daytoy a natay la ketdi ni Jesus idi Nisan 14, 33 C.E.
Panagbasa iti Biblia
(Juan 18:1-14) Idi naisaonan dagitoy a banag, napan ni Jesus agraman dagiti adalanna iti ballasiw ti ayus ti Kidron iti kalam-ekna a sadiay adda maysa a minuyongan, ket isu ken dagiti adalanna simrekda iti dayta. 2 Ita ni Judas, a mangliput kenkuana, ammona met ti lugar, agsipud ta adu a daras a ni Jesus nakitaripnong sadiay kadagiti adalanna. 3 Gapuna innala ni Judas ti bunggoy dagiti soldado ken dagiti opisial ti panguluen a papadi ken dagiti Fariseo ket dimtengda sadiay nga addaan kadagiti aluten ken kadagiti pagsilawan ken ig-igam. 4 Ni Jesus, ngarud, yantangay ammona ti amin a bambanag a mapagteng kenkuana, rimmuar ket kinunana kadakuada: “Siasino ti sapsapulenyo?” 5 Simmungbatda kenkuana: “Ni Jesus a Nazareno.” Kinunana kadakuada: “Siak dayta.” Itan ni Judas, a mangliput kenkuana, agtaktakder met idi a kaduada. 6 Nupay kasta, idi kinunana kadakuada: “Siak dayta,” nagsanudda ket natumbada iti daga. 7 Gapuna inimtuodna manen kadakuada: “Siasino ti sapsapulenyo?” Kinunada: “Ni Jesus a Nazareno.” 8 Simmungbat ni Jesus: “Imbagak kadakayo a siak dayta. Ngarud, no siak ti sapsapulenyo, bay-anyo dagitoy a mapan”; 9 tapno matungpal ti sao a kinunana: “Kadagidiay nga intedmo kaniak awan ti napukawko nga uray maysa.” 10 Idin ni Simon Pedro, ta adda kampilanna, inasutna dayta ket kinabilna ti adipen ti nangato a padi ket piningasanna ti makannawan a lapayagna. Ti nagan ti adipen ket Malco. 11 Ni Jesus, nupay kasta, kinunana ken Pedro: “Ikabilmo ti kampilan iti kalubanna. Ti kopa nga inted kaniak ti Ama, saan aya a maiparbeng unay nga inumek dayta?” 12 Idin ti bunggoy dagiti soldado ken ti komandante ti militar ken dagiti opisial dagiti Judio kinemmegda ni Jesus ket pinarautanda, 13 ket impanda nga umuna ken Anas; ta isu katugangan ni Caifas, a nangato a padi iti dayta a tawen. 14 Iti kinapudnona, ni Caifas daydiay nangpatigmaan kadagiti Judio a pagimbaganda a ti maysa a tao matay maigapu kadagiti umili.