Krimen—Adda Aya Solusionna?
AGSIPUD ta ti krimen apektarannatayo amin, direkta man wenno saan a direkta, agtalinaed ti saludsod, Adda aya solusionna? Isuhere ni Hues Richard Neely iti Korte Suprema iti Panagapelar iti West Virginia: “Ti pannakagteng iti mismo a makagapu iti krimen kaipapananna ti panangbalbaliw iti urnos ti sosiedad iti kasta unay a sumagmamano ti mayat a mangaramid iti kasta.” (Kuami dagiti italiko.) Ikalinteganna nga “awan ti aniaman a sientipiko a pannakaammo wenno napolitikaan a pagayatan a mangpukawto iti mismo a makagapu iti krimen.”
Apay a kasta? Isut’ agrason a dagiti tattao kaaduanna maapektaran babaen iti krimen, dagidiay a “agnanaed kadagiti ghettos wenno ti nababa-klase a sangakaarrubaan dagiti agtartrabaho,” isuda dagiti addaan iti kabassitan a direkta a napolitikaan a pannakabalin. Kuna ni Hues Neely: “Paliiwen koma, a dagiti biktima iti krimen, ket saanda a maysa a grupo nga addaan organisado nga interes.” Ngarud addaanda iti bassit laeng wenno awan pay ketdi iti napolitikaan nga impluensia. Dagidiay nga addaan iti napolitikaan a pannakabalin agbiagda kangrunaanna iti ruar ti gagangay a kriminal nga ar-aramid—dida mangusar iti transportasion ti publiko wenno agnaed kadagiti kalkalapaw. Ket kadagiti dadduma a kaso, irasonna, ti nakaro a panangipaalagad iti linteg pagpeggadenna ti bukodda a nalalag-an a krimen. Daytoy kangrunaanna ket pudno iti kaaduan a paspaset ti lubong. Gapuna dagiti kaaduan a nababa ti sapulna ti masansan a biktima iti krimen ken napolitikaan a kinamanaginsisingpet.
Ngem sabali pay a nasken a banag ti manglapped iti irarang-ay iti pannakidangadang a maibusor—ti kasasaad a mismo ti tao. “Ti derrep, kinabuklis iti kinabaknang, pannakiringgor, ken panangitan-ok iti bagi ti nainkasigudan a paset iti pannakaparsua dagiti tattao,” kuna ni Hues Neely. Nalawag dayta a kinapudno nanipud pay idi pinapatay ni Cain ti kabsatna a ni Abel.—Genesis 4:3-11.
Nupay kasta, ti dakes iti kasasaad ti tao ket maysa a parikut a di kayat a sanguen ti moderno a sikolohia. Iti maysa a panagsaludsod iti Agriingkayo!, kinuna ni Dr. Samenow: “Kaaduanna, ti adu unay a tattao iti tay-ak ti salun-at iti isip ti pudno a saan a nangsaranget iti parikut iti kinadakes.”
Nupay kasta, adu a kriminal ti di agtarigagay a mangiwalin iti ‘derrepda, kinabuklisda iti kinabaknang, ken pannakiringgorda.’ Ngarud dida awaten ti panagbalbaliw ken dagiti programa iti panagbalbaliw. Idiay California, kas pangarigan, dagiti balud nakidangadangda iti aniaman a pamay-an iti pannakabalbaliw. “Ti panagrason dagiti balud a ta ti pannakabalbaliw ket maysa a panangallilaw gapu iti di umdas a sientipiko a pannakaammo maipapan iti panangparang-ay . . . No apay nga agsardengda [a kriminal], irasonda, dayta ket saan a resulta iti aniaman a panangbalbaliw ti pagbaludan.” Irasonda a “ti panggep ti panagbalud isut’ panangdusa, ababa laeng. Ngarud, tarigagayanda a tunggal balud maammuanna nga eksakto no kasano kabayag ti panagbaludna no sumrek tapno din kasapulan ti pannakipasetna iti Kafkaesque [di nainkalintegan] nga ay-ayam a panagbalbaliw wenno pannakaisubli iti nasayaat a kasasaad.”—Why Courts Don’t Work, ni Hues R. Neely.
Mabalin Kadi nga Agbalbaliw ti Kriminal?
Ngem dadduma kadagiti kriminal saanda a situtulok a makitinnulong kadagiti programa iti reporma. Iti programa ni Drs. Yochelson ken Samenow, maysa a nainget a pamay-an ti nausar. Ipadamagda: “Inaramidmi a nalawag a manipud iti panangmatmatmi awan ti masapul a maitalimeng iti pamay-an ti panagbiag ti kriminal. Ti panangiparabaw iti kabbaro a kawes iti daan ken namantsaanen saan nga umdas; dagiti daan a kawes masapul a maibilang a narugitan ket kalpasanna maibelleng ket madadael. Ti kriminal masapul a baybay-anna ti daan a padron ket agbalin a responsable iti isuamin a pamay-an.”
Kasta met, iti Biblia namalakad ni apostol Pablo: “Uksobenyo ti daan a kinatao agraman dagiti ar-aramidna, ket ikawesyo ti baro a kinatao isu a napabaro gapu iti naan-anay a pannakaammo nga umasping iti Daydiay namarsua.”—Colosas 3:9, 10.
Ti kinapudno a ti panagbalbaliw mabalin a maaramid ti mapaneknekan iti komento met laeng ni Pablo kalpasan ti panangilistana kadagiti kita dagiti tattao a saan nga agtawid iti Pagarian ti Dios—mannakiabig, mannakakaw, naagum, ken dadduma pay. Kunaenna: “Ket kakasta idi dagiti dadduma kadakayo. Ngem nadalusankayo . . . babaen iti nagan ni Apo Jesu-Kristo ken iti espiritu ti Diostayo.” (1 Corinto 6:9-11) Ita addada ngangngani tallo a milion nga aktibo a Saksi ni Jehova, kaaduan kadakuada ti masapul a mangaramid iti panagbalbaliw iti pamay-an ti panagpampanunotda. Dadduma ti nagbiag a kriminal agingga a nangaramidda iti panagbalbaliw.
Maysa a kaso isu ti dati a mannakakaw iti diamante a ti estoriana ti nagparang iti Agriingkayo! a ruar iti Abril 8, 1984. Isut’ maysa a napeklan a kriminal idiay Londres, Inglatera. Idi kamaudiananna inawatna ti panagadal iti Biblia ket inkawesna “ti baro a kinatao,” insukona ti bagina met laeng iti polis ket impudnona dagiti krimen nga inaramidna. Kalpasan ti panagbaludna iti lima a tawen, isut’ rimmuar tapno agbiag iti nabalbaliwan a panagbiag. Nalaka kadi kenkuana dayta? Isut’ sumungbat:
“Ti panagbalbaliw iti panangmatmatko iti biag saan a nalaka nga aramiden. Malaksid iti pannakidangadang, ti karirigatan a pisikal a trabaho nga inaramidko isu ti panangugas iti kotsek. Itan masapul nga agtrabahoakon iti walo nga oras iti inaldaw . . . Pulos a diak idi nagriruan ti maulit-ulit a kasasaad iti panagbiag. Itan napategen ti maysa a naurnos a pamay-an iti panagbiag. Kankanayon idi a laisek ti aniaman a kita iti disiplina. Itan nasken nga awatek iti kinapudno a ti pamay-ak saan a kanayon nga umiso.”—Idiligyo iti “Kasasaad ti Napeklanen a Kriminal,” panid 9.
Ngem isut’ nangaramid iti panagbalbaliw. Nagbunga kadi ti panangikagumaanna? “Diak agpammarang a nalaka dayta,” insungbatna. “Ngem pudno a nakagunggona dayta.”
Ngem apay a masapul a tarigagayan ti maysa ti agbalbaliw iti panagbiagna tapno itunos kadagiti prinsipio iti Biblia? Agsipud ta adda nabileg a pakatignayan—ti gundaway a maipaay iti agnanayon a biag iti maysa a paraiso a daga. Dayta ti kari ni Jesus iti kriminal a matmatayen iti sibayna idi a kinunana: “Pudno kunak kenka ita nga aldaw, Makipagiankanto kaniak idiay Paraiso.” (Lucas 23:43) Siempre, ti managdakdakes saan a makapagtalinaed iti naindagaan a Paraiso kas kriminal no di ket kas maysa laeng a nagbabawi, nabalbaliwan a tao.
Ngem kasano man kaballigi ti programa ti reporma, ti daan a pagsasao pudno pay laeng: “Mabalinmo nga iturong ti kabayo iti danum, ngem dika mapainum dayta.” Ti kaaduan a napeklanen a kriminal saanda nga interesado nga agbalbaliw. Ngarud awan kadin ti sungbat kadagiti amin a parikut iti krimen iti lubong? Adda solusion—maysa a naranggas s solusion.
Kasano nga Agpatingganto ti Krimen
Ipamatmat ti Biblia a dumtengto iti tiempo inton umadunto dagiti didigra iti natauan a rasa. Kadagiti kakasta, inraman ni Jesus ti “iyaadu ti kinadakes.” (Mateo 24:12) Ni apostol Pablo impadtona a “kadagiti maudi nga al-aldaw umaydanto dagiti al-aldaw a napeggad. Ta dagiti tattao agayatdanto kadagiti bagbagida, managayat iti pirak, . . . nasukir kadagiti dadakkelda, . . . saanda a nasingpet, awananda iti ayat a nakayanakan, . . . saanda a managparbeng, nauyongda, gumurgurada kadagiti naimbag.”—2 Timoteo 3:1-5.
Nupay ti sangatauan kankanayon a nasaplit iti krimen ken kinadakes iti dakkel wenno bassit a pamay-an, nanipud laeng iti napateg a petsa iti 1914 a dagiti padpadto iti Biblia a mainaig iti panungpalan iti dakes a sistema dagiti bambanag iti lubong dumtengda iti nakaskasdaaw a kaitungpalanda. (Idiligyo iti Mateo 24, Lucas 21, Marcos 13, ken Apocalipsis 6:1-8.) Ngarud, asidegen ti tiempo a maipaay iti nalinteg a gobierno ti Pagarian ti Dios nga agtignay a maibusor kadagiti kabkabusorna ditoy daga. Dagitoy iramanna dagiti kriminal a sipapakinakem a mangpili iti krimen kas pamay-an iti panagbiag, ta “dagiti nakillo saandanto a tawiden ti pagarian ti Dios.”—1 Corinto 6:9.
Gapuna no ti maysa a tao saan a situtulok nga agbalbaliw, ania ti pamusposan? Sumungbat ti Biblia: “Ta dagiti agaramid ti dakes magessatdanto . . . Ta bassit pay a darikmat ket ti nadangkes maawanton.” Wen, din agbayag ti daga madalusanton kadagiti amin a kriminal—relihiuso man, napolitikaan wenno sosial. Ti mangdalus a gubat ti Dios nga Armagedon ibatinanto a sibibiag ditoy daga “dagidiay [laeng] manginanama ken Jehova . . . dagidiay a mangtawidto iti daga. . . . Ket pudno a maay-ayatandanto iti kinaruay ti talna.”—Salmo 37:9-11; Apocalipsis 16:14, 16.
Daytoy laeng ti kakaisuna a pamay-an, ta kunaen ti Biblia: “Ti kaasi maiparang koma iti nadangkes, nupay kasta saan a makasursuro iti kinalinteg. Iti daga ti kinalinteg agaramidto a silalaaw unay.” (Isaias 26:10) Ti “baro a langlangit ken maysa a baro a daga” ti Dios isu a “pagtaenganto ti kinalinteg” isu laeng ti agkurri a sungbat kadagiti parparikut ti sangatauan maipapan iti krimen ken basol—ket iti dayta a sistema dagidiay laeng mangpili iti kinalinteg ti agtaengto iti dayta.—2 Pedro 3:13.
[Blurb iti panid 10]
“Ti pannakagteng iti mismo a makagapu iti krimen kaipapananna ti panangbalbaliw iti urnos ti sosiedad iti kasta unay a sumagmamano ti mayat a mangaramid iti kasta”
[Blurb iti panid 11]
“Ti adu unay a tattao iti tay-ak iti salun-at iti isip ti pudno a saan a nangsaranget iti parikut iti kinadakes”
[Blurb iti panid 11]
‘Awan iti pamay-an ti panagbaig ti kriminal ti masapul nga italimeng. Masapul a baybay-anna ti daan a padron ket agbalin a responsable iti isuamin a pamay-an’