Agpatingganto Kadi ti Krimen?

“Ipakita dagiti panagadal a kaaduan kadagiti kriminal, uray pay kalpasan ti pannakaibaludda, itultuloyda ti mangbiktima kadagiti tattao, ken nagdakkel a perhuisio ti iyegda.”​—Inside the Criminal Mind, ni Dr. Stanton E. Samenow.

SADINOMAN ti pagnanaedantayo ditoy lubong, inaldaw a mapasamak dagiti nakaam-ames a krimen. Ngarud, nainkalintegan nga imtuodentayo: Epektibo kadi dagiti agdama a panglapped iti krimen​—nainget a dusa, pannakaibalud, ken dadduma pay? Talaga kadi a nagbalbaliw dagiti naibalud a kriminal? Ken napatpateg pay, ikagkagumaan kadi dagiti tattao a paruten ti ramut ti krimen?

Insurat ni Dr. Stanton E. Samenow maipapan kadagiti agdama a panglapped iti krimen: “Kalpasan a maibalud, [ti kriminal] nalabit agbalin a nasirsirib ken naan-annad, ngem itultuloyna ti dakes a panagbiagna ken agaramid iti ad-adu a krimen. Ti laeng ipakita ti estadistika ket no nagbalin ti kriminal a naan-annad nga agaramid [manen] iti krimen.” Isu a no ar-arigen, dagiti pagbaludan ti masansan nga agbalin a pagsanayan dagiti kriminal, nga ad-adda a mangisuro kadakuada nga agbalin a nalalaing a kriminal.​—Kitaenyo ti kahon a “‘Pagsursuruan Kadagiti Krimen’?” iti panid 7.

Maysa pay, adu a kriminal ti di madusa, isu a pagarupen dagitoy nga awan ti sungsungbatanda no bilang man ta agaramidda iti krimen. Daytoy a pagarup ti ad-adda a mangpatured ken mamagbalin kadakuada a determinado nga agaramid iti krimen. Insurat ti maysa a masirib nga agturay: “Agsipud ta ti sentensia a maibusor iti dakes nga aramid saan a naipakat a sipapardas, dayta ti makagapu a ti puso ti annak ti tattao naan-anay a naitampok kadakuada tapno aramidenda ti dakes.”​—Eclesiastes 8:11.

Napilitan Wenno Pinilida ti Agbalin a Kriminal

Ti kadi panagaramid iti krimen ti kakaisuna a pagsapulan ti dadduma a tattao? “Nakitak a ti krimen ti gagangay ita a pagpambar kas solusion iti nakaro a kinapanglaw, kinaawan talged, ken pannakapaay a nasaknap a mapaspasaran [dagiti kriminal],” kinuna ni Samenow. Ngem kalpasan ti adu a panagsirarak, nagbaliw ti panangmatmatna. “Pilien dagiti kriminal ti agaramid iti krimen,” kinunana. “Ti krimen . . . ket ‘maigapu’ iti panunot [ti tao], saan a maigapu iti aglawlawna.” Kinuna pay ni Samenow: “Ti kababalin ket kaaduanna a resulta ti panunot. Ti aniaman nga aramidentayo ket resulta ti pampanunotentayo sakbay, bayat, ken kalpasanna.” Imbes ngarud nga ibilangtayo dagiti kriminal a kas biktima, kinunana a “dagitoy dagiti mangbikbiktima ken pinilida dayta a wagas ti biagda.”a

Ti tulbek a sao ket ‘pinili.’ Kinapudnona, ti nabiit pay a paulo ti maysa a periodiko iti Britania kinunana: “Ti Krimen ket Maysa a Karera a Pinili Dagiti Agnanaed iti Siudad nga Agtutubo a Lallaki nga Agtarigagay Kadagiti Nasaysayaat a Bambanag.” Adda wayawaya ti tattao isu a mabalinda a pilien ti dalan a surotenda, uray pay iti sidong dagiti narigat a kasasaad. Kinapudnona, minilion a tattao ti makapaspasar iti inaldaw a pannakailupitlupit ken kinapanglaw, wenno mabalin a nasinasina ti pamiliada; ngem saanda a nagbalin a kriminal. “Dagiti kriminal ti mangpataud iti krimen,” kuna ni Samenow, “saan a ti dakes a sangakaarrubaan, saan a mapagwadan a nagannak, . . . wenno kinaawan iti trabaho. Ti krimen ket saan a maigapu iti kasasaad ti panagbiag dagiti tattao. Imbes ketdi, tarigagayanda nga aramiden dayta.”

Mangrugi ti Krimen iti Panunot

Ipatuldo ti Biblia a saan a ti kasasaad no di ket ti kinatao ti maysa ti pangrugian ti basol. Kuna ti Santiago 1:14, 15: “Tunggal maysa masuot babaen ti pananggargari ken panangsulbog ti bukodna a derrep. Kalpasanna ti derrep, inton nayinawen, mangipasngay iti basol.” No agpanunot ti maysa a tao iti dakes, patanorenna dagiti dakes a tarigagay. Dagitoy ti mangituggod kadagiti dakes nga ar-aramid. Kas pagarigan, ti sagpaminsan a panaginteres iti pornograpia ti nalabit agbalin a panaggartem iti sekso ket inton agangay, manggutugot kenkuana nga agaramid iti dakes.

Ti sabali pay a banag nga usigen ket ti panangipamaysa ti lubong iti bagi, kuarta, ragragsak, ken dagus a panangpennek iti tarigagay. Impadto ti Biblia maipapan iti panawentayo: “Kadagiti maudi nga aldaw . . . , dagiti tattao managayatdanto iti bagbagida, managayat iti kuarta, . . . narungsot, awanan panagayat iti kinaimbag, [ken] managayat iti ragragsak imbes a managayat iti Dios.” (2 Timoteo 3:1-5) Nakalkaldaang ta babaen kadagiti sine, video game, literatura, ken dagiti dakes a pagtuladan, iparparegta ti lubong dagita nga ugali isu nga umadu laeng ti krimen.b Ngem saan koma a tuladen ti tunggal indibidual dagita nga aramid. Kinapudnona, dadduma a nagaramid iti krimen ti naan-anay a nangbalbaliw iti panangmatmat ken wagas ti panagbiagda.

Makapagbalbaliw Dagiti Tattao!

Mabalin nga agbalbaliw ti maysa a kriminal. Ti libro nga Inside the Criminal Mind kinunana a no kasano a pinili ti maysa a tao ti agbalin a kriminal, kasta met “mabalin a pilienna ti baro a wagas ti biag ken agbalin a nalinteg.”

Ipakita dagiti kapadasan a makapagbalbaliw dagiti tattao aniaman ti kasasaadda iti biag.c Ti kasapulan ket situtulok ti maysa a mangbalbaliw iti kababalin, pakatignayan, ken panagpampanunotna tapno maitunos dagitoy iti di agbalbaliw a pagalagadan ti Namarsua kadatayo, saan a kadagiti nalukay a prinsipio ti tao. Saan kadi a ti Dios ti ad-adda a makaammo iti pannakabukeltayo ken addaan iti kalintegan a mangikeddeng no ania ti naimbag ken dakes para iti tao? Gapuna, pinaltiinganna ti agarup 40 a tattao a managbuteng kenkuana tapno isuratda ti pagaammotayo ita a Nasantuan a Biblia​—maysa a nakaskasdaaw a libro a siuumiso a maibilang kas ti libro a mangiwanwan iti tao tapno agbalin a naragsak ken makagunggona ti panagbiagna.​—2 Timoteo 3:16, 17.

Nalabit narigat ti mangaramid iti panagbalbaliw tapno agbalin a makaay-ayo iti Dios, yantangay masapul a pengdantayo dagiti pagannayasan nga agaramid iti basol. Kinapudnona, inladawan ti maysa a mannurat ti Biblia daytoy a pannakidangadang iti bagi kas maysa a ‘gubat’! (Roma 7:21-25) Nangabak iti dangadang dayta a mannurat iti Biblia ta saan a nagtalek iti bukodna a pigsa no di ket iti Dios, a ti naipaltiing a Saona ket “nabiag ken adda bilegna.”​—Hebreo 4:12.

Ti Bileg ti Nasustansia a “Taraon”

Tapno nasalun-at ti bagi, masapul ti nasustansia a taraon. Kasta met, masapul a ngalngalen a naimbag ken runawen ti taraon, nga agkasapulan iti panawen ken pigsa. Umasping iti dayta, tapno nasalun-attayo iti naespirituan, masapul a “ngalngalentayo” ti sasao ti Dios tapno agsepen ti isip ken pusotayo. (Mateo 4:4) Kuna ti Biblia: “Aniaman a bambanag a napudno, aniaman a bambanag a serioso a pakaseknan, aniaman a bambanag a nalinteg, aniaman a bambanag a nadalus, aniaman a bambanag a maay-ayat, aniaman a bambanag a naimbag ti pakasarsaritaanda, aniaman ti adda a kinasingpet ken aniaman ti adda a banag a nadayaw, itultuloyyo nga utoben dagitoy a banag . . . , ket ti Dios ti talna addanto kadakayo.”​—Filipos 4:8, 9.

Paliiwenyo a masapul nga ‘itultuloytayo nga utoben’ dagiti pampanunot ti Dios no kayattayo a masukatan iti baro a personalidad ti daan a personalidadtayo. Masapul nga agan-anustayo yantangay saan a kaskarina ti naespirituan a panagrang-ay.​—Colosas 1:9, 10; 3:8-10.

Usigenyo ti maysa a babai a narames idi ubing pay; nagdroga, nagin-inum, ken nagsigarilio; ken nasentensiaan iti tungpal-biag a pannakaibalud gapu iti inaramidna nga adu a krimen. Nakipagadal iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova bayat a naibalud, ket impapusona dagiti kinapudno a naadalna. Ania ti resultana? In-inut a nasukatan ti daan a personalidadna iti kas Kristo a baro a personalidad. Ita, saanen nga adipen ti makadangran a panagpampanunot ken bisio. Maysa kadagiti paboritona a teksto ti Biblia ket ti 2 Corinto 3:17, a kunana: “Ita ni Jehova isu ti Espiritu; ket no sadino ti ayan ti espiritu ni Jehova, adda wayawaya.” Wen, nupay nakabalud, sagsagrapennan ti awan kaaspingna a wayawaya.

Naasi ti Dios

Iti panangmatmat ni Jehova a Dios, adda namnama ti asinoman a makapagbalbaliw.d Kinuna ti Anak ti Dios, ni Jesu-Kristo: “Immayak agayab, saan a kadagiti nalinteg a tattao, no di ket kadagiti managbasol tapno agturongda iti panagbabawi.” (Lucas 5:32) Agpayso a mabalin a karit ti panangannurot iti pagalagadan ti Biblia. Ngem agballigi dagiti naanus ken mangaprobetsar iti tulong nga ipapaay ti Dios, agraman ti naayat a tulong dagiti nataengan iti naespirituan a Kristiano. (Lucas 11:9-13; Galacia 5:22, 23) Gapuna, dagiti Saksi ni Jehova kanayon a sumarungkarda kadagiti pagbaludan iti intero a lubong tapno mangikonduktada kadagiti libre a panagadal iti Biblia kadagiti lallaki ken babbai a nakaaramid iti aniaman a kita ti krimen.e Iti adu a pagbaludan, mangang-angay met dagiti Saksi kadagiti Nakristianuan a gimong.​—Hebreo 10:24, 25.

Nupay nagbalbaliw ti dadduma nga agar-aramid iti dakes ken nagbalindan a pudno a Kristiano, sipaprangka a dakamaten ti Biblia ti “iyaadu ti kinakillo.” (Mateo 24:12) Kas makitatayo iti sumaganad nga artikulo, dayta a padto ket paset ti dakdakkel a padto a naglaon kadagiti agkakaimbag a damag.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 5]

Minilion a napanglaw ti saan nga agar-aramid iti krimen

[Kahon/Ladawan iti panid 6, 7]

“NAIBALUD MANEN ITI LAS-UD LAENG TI DUA A TAWEN”

Iti sidong dayta a paulo, impadamag ti periodiko a The Times iti London, England, nga idiay Britania nasurok a 70 porsiento kadagidiay nasentensiaan iti panangserrek ken panagtakaw ti naibalud manen kalpasan laeng ti dua a tawen gapu iti isu met laeng a krimen. Kaaduan kadagiti agar-aramid iti krimen ket dagiti adikto iti droga, a mangikagkagumaan a manggun-od iti kuarta a pagbayadda iti nangina, makadangran a bisioda.

[Kahon iti panid 7]

“PAGSURSURUAN KADAGITI KRIMEN”?

“Dagiti pagbaludan ket pagsursuruan kadagiti krimen,” insurat ni Propesor John Braithwaite iti UCLA Law Review. Iti librona nga Inside the Criminal Mind, kinuna ni Dr. Stanton E. Samenow a “kaaduan kadagiti kriminal makasursuroda babaen iti kapadasan,” ngem saan a ti kayat ti kagimongan a masursuroda. “Iti pagbaludan,” kinunana, “adu ti tiempo ti maysa a tao nga agsursuro nga agbalin a nalalaing pay a kriminal. . . . Iti kinapudnona, dadduma ti agbalin pay a nalalaing a kriminal, a naan-anay a maigamerda iti krimen ngem nasigoda a mangliklik iti pannakatiliw.”

Iti naud-udi a kapitulo, kinuna ni Samenow: “Ti pannakaibalud dina balbaliwan ti personalidad ti kriminal. Nakabalud man wenno saan, adda dagiti makalangenna, masursurona dagiti baro a pamay-an ti panagtakaw, ket isurona iti dadduma ti sumagmamano a pamay-an.” Kinuna ti maysa nga agtutubo a kriminal: “Ti pannakaibalud insuronak nga agbalin a manangsanay iti panagaramid iti krimen.”