Awanen dagiti Sakit ti Nakemko Maipapan iti Hiroshima!
Kas insalaysay ni Taeko Enomoto iti Siudad ti Hiroshima
MAYSA a ganggannaet ti immay iti balaymi nga addaan iti nauram ken narigisrigis a kamiseta nga insuot ti maysa nga eskuela nga ubing a lalaki. Ti laeng nabati isu ti kuello ken ti makingngato a paset ti kamiseta. Ngem nalawag pay laeng a mabasa ti naganna a Miyakawa Shiro iti barukongna. Dayta ti kamiseta ti kabsatko a lalaki.
Idi agsapa iti Agosto 6, 1945, napanak nagtrabaho kas iti gagangay. Kas maysa a gagangay a 19-años nga ubing a babai, naawisak iti patriotiko a kinapasnek a mangtengngel iti pagilian iti dayta a tiempo ket nakikaduaak iti Women’s Volunteer Corps. Ti kabsatko, nga ages-eskuela pay laeng, napan nagtrabaho iti sentro iti siudad. Ni tatangko natay gapu iti pannakigubat idiay Manchuria. Dayta ti nangibati ken nanangko nga agsolsolo iti pagtaengan.
Nasapa pay iti dayta nga agsapa, dagiti eroplano ti kabusor ti nakita iti asideg ti Hiroshima, ket addada panangpakdaar kadagiti paglemmengan. Bayat ti pannakalpasmi iti panagsanaymi iti militaria ket ngangnganikamin sumrek iti patakder, maysa a panagbettak ti nanggunggon iti lugar. Ti isuamin iti sanguanak nagbalin a naan-anay a nalabaga. Ti pudot gapu iti panagbettak ti nangipaay kaniak iti rikna a kasla natnagak iti maysa a napudot nga urno—iti dayta a tiempo naawananak ti puot.
Idi a nakapuotakon, nalagipko ti pamiliak. Nupay nakalawlawag ti aldaw, ti asuk manipud iti bomba ti namagbalin kadagiti bambanag a makariribuk. Di nagbayag, maysa a nangisit a napno iti asuk a tudo ti nagtinnag, ket dayta nagpaut iti agarup dua nga oras. Ti nakitak iti dalanko a nagawid ket nakabutbuteng. Addada tattao nga addaan dara a pumpumsuak kadagiti tengngedda ket dagiti dadduma nakaapput ti im-imada kadagiti matada ket agay-ayus ti dara iti nagbabaetan dagiti ramramayda. Nakitak dagiti adu a ti intero a bagida ti napuoran a nakalablabaga. Dadduma ti addaan kadagiti kudil dagiti im-imma ken takkiagda nga agbitbitin manipud iti ramayda, ket dagiti dadduma ti mangiguyguyod iti kudil a nalaskab kadagiti saksakada. Simgar ti bubuok dagiti tattao gapu iti buteng.
Idi makagtengak iti pagtaengan, nasarakak ti intero a sangakaarrubaan, agraman ti balaymi a narba gapu iti panagbettak. Anian ti ragsakko a nakasarak ken nanangko a sibibiag pay laeng, nupay kasta unay ti pannakasugatna gapu kadagiti naipurruak a buong ti sarming! Ngem aniat’ napasamak iti kabsatko a lalaki? Inkeddengmi ti aguray agingga iti parbangon iti sumaganad nga aldaw sakbay ti ipapanmi iti siudad a mangsapul kenkuana.
Ti Panagsapul iti Kabsatko a Lalaki
Ti pannakakitak iti siudad iti sumaganad nga aldaw ti namagbalin kaniak a nangbigbig a dayta ket saan laeng a maysa nga iraraut manipud iti tangatang. Daytoy ket dakkel a bomba. Ti pannakadadael saan a napakpakadaan.
Iti rangtay nga agturong iti siudad naibunton dagiti nauram a bagbagi dagidiay a napapatay, a mangibati laeng iti bassit a dalan iti tengnga. No dadduma, makangngegak kadagiti asug manipud kadagiti nabunton a bagbagi, ket no dadduma adda ti kellaat a panaggaraw kadakuada. Awan panagpanunot, umasidegak a dagus a mangkita no dayta ti kabsatko. Ngem dagitoy nakaro ti pannakauramna ken bimbimlongen ta narigat nga ilasin no siasinoda. Apaman a nakagtengak kadagiti nadumaduma a sentro a pagibakuitan, aw-awagak a kanayon ti nagan ti kabsatko, ngem awan ti masarakan.
Kalpasan ti dua wenno tallo nga aldaw, dagiti tattao mangrugin a mangipaayda iti listaan dagiti natnatay. Dagiti soldado ti nangurnong kadagiti nauram a bagbagi, bukbukanda ida iti gasolina, ket puoranda ida. Bassit laeng ti maaramidan kadagiti nasugatan ken matmatay. Ikkanda iti danum ken ti inaldaw a rasion a tinepkel nga inapoy. Awan ti suplay a medikal wenno pannakaagasda.
Iti uneg ti sumagmamano nga aldaw, aguroten ti buok dagiti tattao. Dagiti ngilaw ken igges ti makita nga agkarayam kadagiti nakanganga a sugsugat dagidiay a nakapuy unayen a mangdalus kadakuada. Ti angot dagiti mapupuoran a bangkay ken di maag-agasan a sugsugat ti nangpunno iti angin. Di nagbayag, a kasla awan ti pakaigappuan, dagidiay a nasalun-at a mangaywan kadagidiay a nasugatan mangrugin a matayda, a sinaggaysa. Nalawag a natayda gapu iti epekto ti radiasion. Siak, met, nangrugi a nagiblengak, kimmapuy, ken naaddaan iti nerbios.
Kalpasan ti panagsapsapul iti agarup dua a bulan, kamaudiananna naammuak ti napasamak iti kabsatko a lalaki. Ti ganggannaet a dinakamatko sakbayna ti immay simmarungkar kadakami. Inlawlawagna nga isut’ nangted iti danum iti ubing a lalaki a nakaro ti pannakauramna ken nabulsek gapu iti bomba. Idi a ti kabsatko natay kamaudiananna, daytoy a tao ti siaasi a nangikkat iti kamisetana ken nangbirok kadakami tapno iyegna dayta kadakami.
Nakalkaldaang ti epekto amin daytoy kaniak, maysa a 19-años nga ubing a babai. Naawananak iti bileg a mangpanunot iti aniaman a banag. Napukawko met ti isuamin a panagbuteng. Nagsangsangitak a kankanayon. Tunggal agkidemak, makitak dagiti biktima, nakamulengleng, nga agalla-alla ti pampanunotda iti kasipngetan. Anian ti pananggurak iti gubat! Kagurak dagiti Americano gapu iti panangitinnagda iti bomba, ket kagurak dagiti papangulo a Hapones gapu iti panangipalubosda a makagteng ti gubat iti kasta.
Nasarakak ti Banag a Nasaysayaat Pay
Bayat dagiti sumaganad a sangapulo a tawtawen nagasawaak ket kamaudiananna naaddaanak kadagiti tallo nga annak. Ngem ti pusok nagtultuloy nga addaan iti kasta unay a gura. Nupay kasta unay ti panagtarigagayko a mangikkat kadagitoy a rikrikna, pampanunotek no kasano a malipatak amin daytoy.
Pinadasko dagiti nadumaduma a relihiuso a grupo ket nakikaduaak iti Seicho No Ie a relihion, ta agparangda a nakaay-ayat ken managparabur. Ngem saanda a nakaipaay kadagiti makapnek a sungbat kaniak. Idi nga inimtuodko no apay a masapul a matay ti kabsatko, kunaenda laeng: “Dagiti naimbag a tattao masapada a matay. Dayta ti gasatna.”
Kalpasanna immakarkami idiay Tokyo. Maysa nga aldaw, maysa a Saksi ni Jehova ti simmarungkar iti ruanganko. Sinaritana ti maipapan iti Pagarian ti Dios ket binasana kaniak ti maysa a banag manipud iti Biblia maipapan iti panangpitpit dagiti tattao kadagiti kampilanda a pagbalinen a dingding ti arado. (Isaias 2:4) Naawisak iti asina ken ti pannakaammona iti Biblia ket inawatko dagiti dua a magasin manipud kenkuana. Naammuak kalpasanna nga isu, met, napukawna ti pamiliana iti panangbomba iti Hiroshima. Inyurnosna ti maysa a babai a sumarungkar kaniak.
Ti babai immay iti adu a daras, a kankanayon a nakaisem ken addaan kinabara. Ngem marurodak pay laeng ken nalammiis ti pannakilangenko. Nupay nagimdengak iti mensahena manipud iti Biblia, diak mamati nga adda ti aniaman a makaisalakan a pannakabalin iti maysa a relihion manipud iti maysa a pagilian a nangiyeg iti rigat iti dayta nga aldaw idiay Hiroshima. Ngem adda maysa a banag kenkuana a namagbalin kaniak a nagtultuloy a nagimdeng.
“Pagarupem kadi,” inimtuodko kenkuana iti maysa nga aldaw, “a posible para iti maysa a kas kaniak, nga addaan iti puso a napno iti gura, nga agbalin a managayat unay a tao a kas kenka?”
“Wen, posible dayta,” isut’ simmungbat a buyogen iti panagtalek. “Nagbalinak a kastoy kalpasan ti panagadalko iti Biblia,” inlawlawagna.
Gapuna rinugiak ti sistematiko a panagadal iti Biblia nga usaren ti polieto a napauluan “Kitaenyo! Pagbalinec a Baro dagiti Amin a Bambanag.” Manipud iti panagadal naammuak a dagiti tignay dagiti makunkuna a Kristiano a nasnasion saanda a maitunos iti Kinakristiano nga isursuro ti Biblia, ket ti Kakristianuan, met, sangsanguenna ti panangukom ti Dios.
Ti panagreggetko kimmaro bayat ti panagtultuloyko a nagadal. Naawatak no apay a ti Dios pinalubosanna ti kinadakes agingga ita ket ti laeng Pagarian ti Dios ti addaan ti pannakabalin a mangisalakan iti sangatauan manipud panagsagaba. Natignayak a naimbag babaen iti ayat nga impakita ni Jesu-Kristo iti panangitedna iti biagna iti kayo a pagtutuokan a maipaay a pakagunggonaan dagiti isuamin a tattao. Nagin-inot ti mensahe ti Biblia ti nangbalbaliw kadagiti riknak, ket di nagbayag ti pungtotko iti pusok napukawen. Iti lugarna mariknak ti nabara nga ayat kadagiti dadduma ken ti nabileg a tarigagay a mangibaga kadakuada maipapan iti Pagarian ti Dios.
Rinugiak ti nagatender iti gimgimong idiay Kingdom Hall a kankanayon ket nabautisaranak idi Hunio 1964. Bayat iti piton a tawtawen kalpasanna, nabaelak ti nagbalin a payunir (maysa nga amin-tiempo a ministro dagiti Saksi ni Jehova) ket tinagiragsakko ti pribilehio a nangtulong kadagiti 12 a tattao a makaammo iti kakaisuna a pudno a Dios, ni Jehova.
Panangusarko iti Kapadasak
Ti asawak ken siak simmublikamin idiay Hiroshima. Ditoy nasabetko pay laeng dagiti adu a tattao a kas kaniak a makalagip iti bomba. Gaput’ napadasak met dayta a banag a kas kadakuada, mabaelak ti mangtulong kadakuada a mangkita a ti kakaisuna a pudno a namnama a maipaay iti lubong nga awanan iti gubat agpannuray iti mensahe iti Biblia maipapan iti umay a panagturay ti Pagarian babaen ken Kristo Jesus.
Itan idiay Hiroshima dagiti piglat iti pannakabomba ngangngani awanen. Ngem ti ad-adda pay a napatpateg, nabaelak nga inikkat dagiti sakit ti nakem ken gurak iti pusok bayat dagiti adu a tawtawen ket sinukatakon ida iti namnama ken ayat. Itan tarigagayakon ti tiempo inton pagungarento ti Dios dagidiay amin nga inay-ayatna nga adda iti pakalaglagipanna. Ti tarigagayko isu ti panangiraman iti di maparisan a rag-o nga adda itan kaniak kadagiti adu a natay 40 a tawtawenen ti napalabas idiay Hiroshima—agraman ti ingungotek nga agtutubo a kabsatko.
[Blurb iti panid 10]
Ti angot dagiti mapupuoran a bangkay ken di maag-agasan a sugsugat ti nangpunno iti angin
[Blurb iti panid 10]
Tunggal agkidemak, makitak dagiti biktima, a nakamulengleng
[Ladawan iti panid 9]
Ni Taeko a 19-años idi 1945
[Ladawan iti panid 11]
Ni Taeko a kaduana ti anakna a babai