“Awanton Dagiti Hiroshimas!”

NUPAY naragsakan dagiti Hapones iti panagballigida iti Pearl Harbor ket malaglagipda dayta idi mangab-abakda, nalipatanen ti petsa kalpasan ti pannakaabakda. Idi ti gobierno a Hapones napagsaludsodan di pay nabayag maipapan iti dina panagpakawan iti panangrautna, simmungbat ti hepe a sekretario ti gabinete: “Iti estratehia ken iti kaaduan a panagsao, mariknak a maysa a banag a mapadayawan ti panangraut iti Pearl Harbor. Nupay kasta, dagiti bambanag maipapan iti gubat iti nagbaetan ti Estados Unidos ken ti Japan ket rinisoten ti San Francisco Peace Treaty.”

Dagiti sasaona ipasimudaagna ti rikrikna ti dadduma a Hapones maipapan iti kellaat a panangraut a nangirugi iti gubat iti Pacifico. Nupay no nasurok a maysa a milion a Hapones ti bumisita iti Hawaii iti tinawen, ipadamag ti diario a Mainichi Shimbun, bassit laeng ti bumisita iti U.S.S. Arizona Memorial, a naibangon a mangipalagip iti panangraut iti Pearl Harbor.

Nupay no ti pagsasao a “Laglagipenyo ti Pearl Harbor!” ipalagipna dagiti nasaem a pakalaglagipan kadagiti dadduma nga Americano, malaglagip dagiti Hapones dagiti panagsagabada babaen iti ikkis nga “Awanton dagiti Hiroshimas.” Dagiti bomba atomika a bimtak kadagiti siudad iti Hiroshima ken Nagasaki idi Agosto 1945 addaan iti makapakigtot nga epekto saan laeng a kadagiti direkta a biktima no di ket iti intero a nasion.

Ti pannakangngeg kadagiti kapadasan a mismo dagiti nakalasat tulongannatayo a mangawat kadagiti rikriknada. Alaenyon, kas pangarigan, ni Itoko, a kagragraduarna pay laeng ken nagbalin a sekretaria idiay institusion ti Navy idiay Hiroshima. Uray pay no isut’ adda iti uneg ti patakder a pagtartrabahuanna, nariknana ti kilap ti bomba atomika, a kasla isut’ ulawen ti lawag a mismo. “Nagtrabahoak a kadua dagiti soldado a nangdalus iti siudad kadagiti bangkay,” inlawlawag ni Itoko. “Iti maysa a karayan, ginuyod dagiti soldado ti maysa nga iket manipud iti maysa a bilog ket nakaalada iti nasurok a 50 a bagi iti tunggal guyodenda ti iket. Insang-atmi dagiti bagi ket tinuontuonmi a saglilima ket pinuoranmi ida. Kaaduan kadakuada ti lamolamo. Diak mailasin dagiti lallaki ken babbai, ket limtegen dagiti bibigda a kakasla sippit ti pato.” Saan a malipatan dagiti Hapones dagiti pagam-amkan nga inyeg dagiti dua a bomba atomika.

Apay a Nausar ti Armas a Pangdadael iti Riniwriw

Ni Propesor Shigetoshi Iwamatsu iti Nagasaki University, a maysa met a biktima a mismo iti bomba atomika, nagsurat iti Makinlaud a diario nasurok a 20 a tawenen a napalabas a mangipakaammo kadakuada iti kasasaad dagiti biktima. “Isut’ nakellaat kadagiti sungbat,” kuna ti Asahi Evening News. “Kagudua kadagiti sungbat ket dagiti bomba atomika ti nangpasardeng iti panangraut ti Hapones ket karkarna no agapelar dagiti biktima maipaay iti kappia.”

Iti panangilawlawagna ti gapu iti panangusar iti armas a pangdadael iti riniwriw, kunaen ti The Encyclopedia Americana: “Inkeddeng ni [Harry S. Truman] ti mangusar iti bomba atomika a maibusor iti Japan, ta patienna a dagdagus a maipatinggada ti gubat ket maisalakan dagiti biag.” Nupay maseknan iti rikrikna dagiti biktima iti bomba atomika, ni Kenkichi Tomioka, maysa a mannurat a Hapones a nagipadamag kadagiti kasasaad kalpasan ti gubat, inaminna: “No sublianan a panunoten ti tiempo idi nagbaetan ti Marso/Abril ken Agosto 1945, idi nakagtengen iti kangitingitan dagiti panagtignay a mangipatingga iti gubat isu a mangikabil iti peggad ti pagtungpalan ti nasion, dikam mailaksid ti paset dagiti dua a bomba atomika, a nairanta a manglapped iti nadarasudos a kababalin, a naipaay kadagiti militarista nga agtartarigagay iti pannakirupak a mangidepensa iti pagilianda. Ti pannakirupak kaipapananna ti gyokusai (rumaut agingga a matay imbes a sumuko) ti 100 milion a populasion.”

Nupay kasta, saan a masapsapuan dagiti sasao a mangikalintegan iti pannakaitinnag iti pikadon, wenno “kilap ken panagbettak,” kas pangawag dagiti nakalasat iti bomba atomika, ti rigat dagidiay a nakapukaw kadagiti inay-ayatda iti bomba atomika ken dagidiay a nagsagaba iti sakit a pinataud ti radiasion. Nupay nabayagen a nakitada ti bagbagida a kas awan basolna a biktima, dadduma a nakalasat iti bomba atomika mabigbigdan a kas Hapones, masapul a bigbigenda, kas kunaen ni Propesor Iwamatsu, “dagiti krimen nga inaramidda iti panangrautda kadagiti dadduma a pagilian iti lugar ti Asia-Pacifico.” Idi 1990 maysa a biktima iti bomba ti nagpakawan gapu kadagiti krimen ti Japan iti gubat iti sanguanan dagiti gangannaet a delegado idiay tinawen a demonstrasion a maibusor iti bomba idiay Hiroshima.

Adda Kadi Kalinteganda a Mamapatay?

Adda nabileg a naimpusuan a pananggura iti gubat kadagidiay nakalasat ken nakasaksi iti Pearl Harbor, Hiroshima, ken Nagasaki. No sublian a panunoten, daddumat’ agimtuod no addaan wenno awanan ti nainkalintegan a rason ti pagilianda a mangkalikagum ti panangipaayda iti biag ti inay-ayatda a makidangadang maipaay iti pagilianda.

Tapno gargarien ti panagregget a makigubat ken ikalintegan ti panangpapatay, nangiyebkas met dagiti dua a dasig kadagiti nasakit a sasao. Dagiti Americano inawaganna dagiti Hapones a “traidor a Hapon” ket dayta nalakana laeng a rinubruban ti gura ken panangibales kadagiti sasao a “Laglagipenyo ti Pearl Harbor!” Idiay Japan maisuro dagiti tao a dagiti Anglo-Americano ket kichiku, a kaipapananna “animal a demonio.” Adu kadagiti taga Okinawa ti naiturong pay nga agbekkel imbes a matnagda iti im-ima dagiti “animal.” Umasping iti dayta, kalpasan ti isusuko ti Hapones, idi dagiti mangraut a puersa ti Americano simmangladda iti asideg a puerto, ni agtutubo nga Itoko, a nadakamat a nasaksakbay, inyawatan ti komanderna iti mamindua a tomaren a makasabidong a potassium cyanide. “Dika agbalin nga alikamen dagiti gangannaet a soldado,” imbilinna.

Nupay kasta, babaen kadagiti gagayyemna a Hapones-Hawaiiano, nagin-inot a pinalawa ni Itoko dagiti panangmatmatna ket nabigbigna nga agpadpada dagiti Americano ken dagiti Briton mabalin a nainggayyemanda, naasi, naanus. Nasabetna ni George, maysa nga Irish a lalaki a naipasngay idiay Singapore, a ti tatangna pinatay dagiti Hapones. Nagam-ammoda ket nagasawada. Dagitoy ket maysa laeng kadagiti adu nga ulidan a nakasarak a dagiti dati a “kabusorda,” ket mannakikappia a tattao. No dagiti amin nakitada koma dagiti “kabusor,” saan a babaen iti panangmatmat dagidiay mananggargari iti gubat, no di ket babaen iti awan idaddadumana a panangmatmat, mabalin nga inayatda koma ida imbes a binombada ida a kellaat.

Wen, ti kappia iti nagbaetan dagiti indibidual a naibatay iti panagkinnaawatan ket nasken maipaay iti natalna a lubong. Ngem gapu kadagiti pinulpullon a gubat a napaglalabanan nanipud idi 1945, nalawag a dagiti tao dida nasursuro daytoy a kangrunaan a leksion manipud iti Pearl Harbor ken Hiroshima. Nupay kasta, uray pay ti talna iti nagbabaetan dagiti indibidual saan nga umdas a mangiyeg iti sangalubongan a talna. Ania ngarud ti kasapulan? Ti sumaganad nga artikulo lawlawaganna dayta.

[Blurb iti panid 7]

Nupay no ti pagsasao a “Laglagipenyo ti Pearl Harbor!” ipalagipna dagiti nasasaem a pakalaglagipan kadagiti dadduma nga Americano, malaglagip dagiti Hapones dagiti panagsagabada babaen iti ikkis nga “Awanen dagiti Hiroshimas!”

[Blurb iti panid  8]

Nasken ti kappia iti nagbabaetan dagiti indibidual a naibatay iti panagkinnaawatan maipaay iti sangalubongan a talna

[Ladawan iti panid 7]

Da Lloyd Barry ken Adrian Thompson, dagiti misionero ti Watch Tower Society, iti sango ti Hiroshima’s Peace Memorial idi 1950

[Ladawan iti panid 8]

Ti narbek a Hiroshima kalpasan ti ibebettak ti bomba atomika

[Credit Line]

U.S. Army/Pammadayaw iti The Japan Peace Museum