Ti NU​—Napagkaykaysana Aya dagiti Nasnasion?

“SIASINONTO ti mangipasdek iti agnanayon a talna, ken kaano?” Dagiti Saksi ni Jehova inimtuodda dagidiay a salsaludsod iti polieto a maawagan Peace​—Can It Last? a naipablaak idi 1942. Gapu iti Gubat Sangalubongan II ti Liga de Naciones adda iti kasasaad a saan a pannakagunay, wenno adda iti ‘mangliwengliweng nga abut,’ kas kunaen ti Biblia. (Apocalipsis 17:8) Gapuna ti saludsod nga, Agtalinaedto kadi ti Liga iti abut a mangliwengliweng?, naibangon met.

Uray pay iti dayta a nasapa a petsa, dagiti Saksi nasarakanda ti sungbat iti Biblia. Iti kangitingitan ti Gubat Sangalubongan II, ti polieto a Peace impadtona: “Ti asosasion dagiti nailubongan a nasnasion bumangonto manen.” Pimmayso kadi dayta a padto?

Idi Abril 1945 maysa a kumperensia ti naangay idiay San Francisco tapno manganamong iti maysa a charter a maipaay iti Naciones Unidas. Iti librona a The Great Design, ni Cornelia Meigs dineskribirna ti napasamak idi a ngangngani mangrugi ti gimong: “Adda naaramid a dakkel ken makatignay a serbisio idiay Katedral ti Washington, tapno agkararag a maipaay iti tulong ti Dios iti kabbaro nga aramid. . . . Nakadkadlaw met idiay Kumperensia a mismo no kasano a nagad-adu a kangrunaan a managpalawag, iti panglukat ken pangserra a palpalawag, ti nangdawat iti tulong ti Dios iti aramiden dagiti im-imada.”

Dadduma ti agtarigagay a mangdakamat iti Dios iti Charter. Dadduma ti di mangayat. Dagiti nasnasion saanda nga agkaykaysa, gapuna ti “Dios” saanen a nairaman. Dayta a panagsisina ti kapanunotan ket maysa koman a nasapa a pakdaar iti sumaganad a mapasamak. Nupay kasta, dagiti 51 a nangbuangay a nasnasion ti nangpirma iti Charter ti NU, ket ti napukawen a Liga bimmangonen.

Kasano a ti NU naiduma manipud iti Liga? Ket nabalballigi kadi iti panangibanagna iti talna? Pudno kadi a napagkaykaysana dagiti nasnasion?

Ti Sekretario-Heneral

Ti pakaibatayan a maipaay ti nabilbileg ken ad-adda nga epektibo nga organisasion ti impasdek ni Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill, Joseph Stalin, kan dagiti manangbalakadda. Dagidiay a lallaki irepresentarda ti Big Three​—Ti Estados Unidos, United Kingdom, ken ti Union Soviet​—kadagiti kumperensia a naangay idiay Moscow, Tehran, Yalta, ken Dumbarton Oaks (Washington, D.C.). Kinapudnona, ni Presidente Roosevelt ti nangpili kamaudiananna ti nagan a Naciones Unidas.

Ti General Assembly ti NU inangayna ti damo a sessionna idi Enero 1946. Idi Pebrero 1 ti NU tinudinganna ti umuna a sekretario-heneral, ti taga Norway a ni Trygve Lie. Kasano ti panangmatmatna iti pannakadutokna? “Naipalladawak iti Kina-sekretario-Heneral daytoy kabbaro nga internasional nga organisasion, tapno italimeng ti talna ken pasayaaten ti irarang-ay ti lubong a napasanguan iti riribuk, kinapanglaw, ken dakkel a panagsasalisal iti pannakabalin. Daytat’ maysa a karit a saanko nga inar-arapaap; ngem maysa met dayta a dakes a tagtagainep. . . . Maulit-ulit nga imtuodek ti bagik, Apay a daytoy a nagdakkelan a trabaho naited iti maysa nga abogado dagiti trabahador manipud iti Norway?”

Kas met iti dati a Liga, dati a saan nga adu unay ti mainanama manipud iti sekretario ti organisasion. Sigun iti mannurat a ni Andrew Boyd, dagiti nangbuangay iti NU saanda a nakita nga immuna no kasano kasaknap ti saklawen ti pannakabalin ti sekretario-heneral. Kas kunaen ni Boyd iti librona a Fifteen Men on a Powder Keg: “Dagitoy [dagiti Big Three] pulos a dida minatmatan ti posibilidad a ti kangrunaan nga opisial iti kabbaro nga organisasion iti lubong ti mangimatonto kadagiti internasional a puersa.” Kinunana pay: “Dagitoy ti nakakita kenkuana a kas ti pinarsuada, ket iti dayta maysa a napakumbaba a parsua.”

Ngem ti artikulo 99 iti Charter ti NU nalawag a kunana: “Ti Sekretario-Heneral mabalin nga iyegna iti atension ti Security Council ti aniaman a banag nga iti kapanunotanna mabalin a mamagpeggad iti pannakataginayon ti internasional a talna ken talged.” (Kuami dagiti italiko.) Kas insurat ni Trygve Lie: “Daytoy nga Artikulo ipabaklayna iti Sekretario-Heneral iti Naciones Unidas dagiti napolitikaan a rebbengen iti lubong nga awan ti indibidual, awan pannakabagi iti maysa a nasion, nga addaan iti dayta idi.” Ngarud, isu agbalin a maysa a puersa a masapul a pagsungbatan.

Kinapudnona, ti impluensia ti sekretario-heneral kas manangrisot iti riribuk dimmakkel agingga iti punto a bayat ti riribuk iti Congo idi 1961 ni Dag Hammarskjöld, isu a nangsuno ken Trygve Lie, ti nangibangon iti 20,000 a tropa ken teknisian manipud 18 a pagpagilian tapno tumulong a mangipatingga iti dayta a panagrurupak. Idi 1964 ni U Thant, isu a nangiggem iti saad, ti makinbiang kadagiti tallo a naggigiddan a mangitalimeng iti talna a puersa iti NU.

Ti agdama a sekretario-heneral, ti taga Peru a ni Javier Pérez de Cuéllar, ti mangidaulo met iti puersa iti talna iti NU nga agan-andar pay laeng idiay Cyprus ken idiay Middle East. Isu met ti mangidaulo iti Secretariat nga itan addaanen iti kamkameng nga agarup 7,400 idiay hedkuarter iti NU idiay Nueva York. Agarup 19,000 pay ti agtrabaho iti sidong ti panangidaulo ti NU kadagiti dadduma a pagpagilian. Ngem, babaen kadagitoy amin a natauan a gameng a mabalinna nga usaren, ti kadi NU nagbalin nga epektibo iti pananglappedna kadagiti gubgubat bayat dagiti napalabas a 40 a tawtawen?

Agtaol Ngem Di Makakagat

Ti sungbat iti dayta maudi a saludsod mabalin a wen ken saan. Duapulo a tawtawen kalpasan ti pannakaibangon ti Liga de Naciones idi 1919, dayta nagturongen iti panagrigatna iti ipapatay idi bimtak iti Gubat Sangalubongan II. Uppat a pulo a tawtawen kalpasan ti pannakaibangonna, ti NU nakatakder pay laeng. Ngem nupay no ti maikatlo a gubat sangalubongan saan pay a bimtak, pudno nga adu a nakaam-amak a gubgubat ti napaglalabananen ket minilion a tattao ti nagsagaban kadagiti nagbanaganna. Dagiti gubgubat idiay Korea (1950-53), ti Middle East (1948-49, 1967, ken 1973), ken Indochina/Vietnam (1945-54 ken 1959-75) ti dagdagus a malagiptayo. Nainkalintegan ti saludsod ket, Apay a saan a kabaelan ti NU a lapdan dagitoy a gubgubat?

Ti sungbat nga impaay dagiti opisiales ti NU a ta ti organisasion ti epektibo laeng agingga iti ipalubos dagiti miembrona. Ni Mr. Stefan Olszowski, Polako a Minister for Foreign Affairs, kinunana iti suratna a napetsaan Mayo 9, 1985: “Uray pay dagiti naan-anay a pangngeddeng ti organisasion saan a mangibunga iti namnamaen a praktikal a pagbanagan no saan ken agingga nga adda ti panangitandudo ken panangsuportar iti napolitikaan a pagayatan dagiti Miembro nga Estado. Agtalekak a ti sangatauan agballiginto a mangpasardeng ken mangbaliktad iti dalan nga agturong iti pannakaigarangugong.”

Ngarud, ti NU ket maysa laeng a makaallukoy a puersa, saan a maysa a puersa ti polisia nga addaan iti pannakabalin a mangaresto. Pudno a dayta ket maysa a korte ti lubong, maysa a lugar a pagdedebatean a sadiay dagiti nasnasion iparangda dagiti dida pagkikinnaawatan​—no maitunos iti pagayatanda. Kas insurat ti dati a Sekretario-Heneral a ni Kurt Waldheim: “No saanda a sisasagana a mangiyeg iti parikut iti [Security] Council, ti Naciones Unidas bassit laeng ti maitulongna . . . Ti isisiasida wenno dida panangikankano iti Security Council pagbalinenna nga awan mamaayna ti kinatan-okna ken pakapuyenna ti saadna . . . Ibilangko daytoy kas maysa kadagiti kapepeggadan a pagturongan iti historia ti Naciones Unidas.”

Nupay kasta, no dagiti nasnasion iyegda dagiti parparikutda iti NU, masansan nga iyegda dayta tapno mangpabasol ken mangibales ti pammabasol. Ti NU agbalin a korte a maipaay iti napolitikaan a propaganda. Agsipud ta kasta, mabalin nga imtuodenyo, ‘Kasano a ti NU usarenna ti impluensiana a maipaay iti talna?’

Ti sungbat nga inted dagiti opisiales iti NU a ta ti NU ipablaakna dagiti isyu ket padasenna nga impluensiaan ti kapanunotan ti lubong tapno agtignay dagiti gobgobierno. Ngem iti bukodna, saan a makaala iti naarmasan nga addang tapno agtignay a manglapped wenno mangmedmed iti gubat. Gapu iti dayta, ti ngay bukod ti NU a naarmasan a puersa?

Maysa a publikasion ti NU sumungbat: “Dagitoy a puersa [no ikkan ida ti Security Council wenno General Assembly iti pannakabalin] ti gagangay a tumulong iti pananglapped iti pannakapasamak manen ti panagrurupak, mangisubli ken mangtaginayon iti urnos ken mangaramid iti pannakaisubli ti gagangay a kasasaad. Maigapu iti daytoy, ti puersa a mangtaginayon iti kappia addaanda iti autoridad no kasapulan a mangusar iti pannakitulag a maipaay iti kappia, panangallukoy, panangpaliiw ken panangsapul kadagiti kinapudno. . . . Nupay naarmasanda, mapalubosanda a mangusar kadagiti armas a maipaay laeng iti panangidepensa iti bagi.” (Kuami dagiti italiko.) Gapuna ti panggepda isu ti mangupay kadagiti dadduma a makisuppiat ken liklikan dayta iti ummongda met laeng.

Gapuna, iti kinapudnona, ania ti pagbalinan ti NU? Dayta ti agbalin a mangbantay nga aso a mapalubosan laeng nga agtaol ngem saan a tapno kumagat. Ngem siempre ti agtataol nga aso mangipaay iti pakdaar iti riribuk. Ngem apay ngarud a ti NU agparang a saan nga epektibo?

No Sadino ti Pagtaudan ti Pudno a Pannakabalin

Sigun ken Andrew Boyd, dagiti parparikut iti NU ti imbangon ti Big Three iti Charter. Inlawlawagna: “Imbagada a sipaprangkesa kadagiti babbabassit a kameng a naikeddengdan ti maysa a balabala iti talged iti NU a naan-anay a tenglen dagiti dadakkel a pannakabalin. . . . Adda ti naan-anay a pananganamong ni Roosevelt, Churchill ken Stalin a ti naiplano nga organisasion ti Naciones Unidas ti agbalinto nga instrumento a maipaay iti pannakaibanag dagiti pangngeddeng a sangsangkamaysa nga inaramid ti Big Three (a ti China ken Francia ti nainggundawayan a kakaduada).”

Intuloy a kinuna ni Boyd: “Nalawag, maysa a sistema a binukel dagiti Tallo a mismo ti saan a mangiraman iti panangisukoda iti aniaman a paset ti nagdakkelan a namilitaran a pannakabalinda tapno tenglen ti isuamin a bagi dagiti babbabassit nga estado; wenno ti Sekretario-Heneral iti NU . . . wenno ti Internasional a Korte wenno ti siasinoman.” Gapuna kasano ti panangsalaknibda iti panangbukbukodda iti pannakabalin ken panangtengngel?

Inlawlawag ni Boyd: “Dagiti Tallo dida agtalek iti maysa ken maysa. Ti veto salaknibda iti maysa ken maysa ken kasta met kadagiti babassit nga estado nga agbotos.” Ania ti veto? Dayta ti kalintegan a manglapped iti pangngeddeng babaen iti negatibo a botos. Dayta ti naireserba kadagiti 5 nga agnanayon a miembro (China, Francia, ti Union Soviet, ti United Kingdom ken ti Estados Unidos) iti 15-miembrona a Security Council. Gapuna, maipaay iti pannakaibanag ti kangrunaan a pangngeddeng iti konsilio, dayta masapul nga addaan iti siam a mangpabor a botos agraman ti manganamong a botos dagiti lima. Nupay kasta, ti saan a panagbotos saan a maibilang a maysa a veto.

Gapuna, babaen ti pannakairaman ti veto, ti Charter ti NU “iparangarangna ti maysa a pananginanama a dagiti dadakkel a pannakabalin ti mabalin nga agsusuppiatto.” Babaen iti kastoy a kita ti pangrugian, dagiti “nagkaykaysa” a nasnasion saan a nasayaat ti panangrugida.

Nupay kasta, addatayon iti 1985, ket agingga ita ti Gubat Sangalubongan III naliklikan. Ti NU kaskasdi pay laeng nga aktibo iti rebbengenna kadagiti ar-aramid iti lubong. Ngarud, nainkalintegan kadi ti mamati a ti NU ti kaskasdi pay laeng a pamay-an ti Dios nga agturong iti talna?

[Kahon iti panid 6]

Ti Sekretario-Heneral ti NU ken dagiti Parparikutna

[Ladawan iti panid 4]

Inimtuod ni Trygve Lie, ‘Apay a daytoy a nagdakkelan a trabaho naited kaniak?’

[Credit Line]

Ladawan ti NU

[Ladawan iti panid 5]

Idauluan ni U Thant ti tallo nga aggigiddan a puersa a mangtaginayon iti talna iti NU

[Credit Line]

Ladawan ti NU

[Ladawan iti panid 7]

Nagsurat ni Kurt Waldheim maipapan “ti maysa kadagiti kapepeggadan a pagturongan iti historia iti Naciones Unidas”

[Credit Line]

Ladawan ti NU

[Ladawan iti panid 7]

Indauluan ni Javier Pérez de Cuéllar ti kameng dagiti agarup 26,000

[Credit Line]

Ladawan ti NU