Ti Naciones Unidas—Nasaysayaat a Pamay-an?
TI INTRODUKSION ti Charter (Alagaden) ti Naciones Unidas iyebkasna dagiti natan-ok a panggep: “Dakami a tattao iti Naciones Unidas determinadokami a mangispal kadagiti umay a kaputotan manipud iti saplit iti gubat, isu a namindua iti panagbiagmi nangipaay iti kasta unay a ladingit iti sangatauan, . . . ket gapu iti [tarigagay] a mamagkaykaysa iti bilegmi a mangtaginayon iti internasional a talna ken talged, . . . inkeddengmi a pagtitiponen ti panangikagumaanmi a mangibanag kadagitoy a panggep.”
“Naibanag kadi [ti NU] dagitoy a panggep”? Naawisna kadi dagiti nasion a mamagkaykaysa iti bilegda a mangtaginayon iti talna ken talged? Saan, saan pay, nupay no sipapasnek ti NU a mangpadpadas iti nasaysayaat a pamay-an a panangibanag iti talna ngem ti Liga de Naciones. Nupay kasta, ti kaputotan a nakakita iti pannakaipasdekna idi 1945 nakitana nanipud idin ti saplit ti gubat, rebolusion, panangraut, coups, ken ti pannakaraut kadagiti adu a paspaset iti daga. Ket daytoy a kinaranggas ramanenna dagiti adu a nasion a nangikeddeng a “mangtaginayon iti internasional a talna ken talged.”
Saan a Nasaysayaat a Pamay-an
Dagiti nanglais iti di panagballigi iti Naciones Unidas a manglapped kadagitoy nga ay-ay, nupay kasta, mabalin a nalipatanda ti maysa a napateg a banag—ti bileg ti maysa nga organisasion agpannuray iti pannakabalin ti charterna ken iti obligasion dagiti mangbukel iti dayta a mangibanag iti obligasionda iti sidong ti kasta a charter. Umuna, ti Charter ti Naciones Unidas dina ipasdek ti NU kas maysa a sangalubongan a gobierno nga addaan iti katan-okan a pannakabalin kadagiti amin a miembrona a nasion.
Ti Artikulo 2(7) kunaenna: “Awan ti linaon ti agdama a Charter a mangipalubos iti Naciones Unidas a makibiang kadagiti bambanag a nasken a sakupen laeng ti aniaman nga estado.” Ti UNCIO (United Nations Conference on International Organization), a nagtitipon idiay San Francisco manipud Abril 25 agingga iti Hunio 26, 1945, a mangaramid a pinal iti charter, patienda a nasken a “siguraduenda a ti Naciones Unidas iti sidong ti agsaksaknap a kasasaad ti lubong saan koma a lumbes iti maawat a limitasion wenno lumbes iti rumbeng a limitasionna.”
Nadlawyo kadi dayta manglimitar a sasao, “iti sidong ti agsaksaknap a kasasaad ti lubong”? No dagitoy ket mabalbaliwan, kuna ti UNCIO a daytoy a paglintegan mabalin a maaramid a “kas ti estado ti lubong, ti opinion ti publiko iti lubong, ken ti pudno a pagpannurayan ti maysa ken maysa iti lubong ti mamagbalin iti dayta a nasken ken maitutop.”
Ti alagaden a panggep ti Naciones Unidas a mangtaginayon iti “internasional a talna ken talged” iyebkasna ti matarigagayan unay a kalat iti sangatauan. Pudno a ti lubong ad-adda a natalged no dagiti nasion tungpalenda ti Artikulo 2(4) iti Charter ti NU: “Amin a miembro liklikanda . . . iti pammutbuteng wenno ti panangusar ti puersa a maibusor iti kinabileg ti teritoria wenno napolitikaan a panagwaywayas iti aniaman nga estado.” Ngem ti bukod a pagimbagan dagiti miembro a nasion ti maulit-ulit a nangpakapuy iti panangikagumaan ti NU a mangibanag iti panggepna. Imbes a salimetmetanda ti obligasionda iti NU a “mangrisot iti internasional a panagsusuppiatda babaen iti natalna a pamay-an,” dagiti nasion wenno intero a bloke dagiti nasion masansan nga agtungpalda iti gubat, a kunaenda a ‘dayta a banag nasken nga adda iti sidong ti masakupanda.’—Artikulo 2(3,7).
Saan laeng a di inkankano dagiti nasion ti pamay-an ti NU iti talna no di ket linaisda ken sipapanayag a binusorda dagiti paglinteganna maipaay iti panangrisot kadagiti panagsusuppiat. Ket dagiti estadistada masansan nga insaadda ti entablado ti NU ken nagipalawagda kadagiti atitiddog a palpalawag a padpadasenda nga ikalintegan dagiti ar-aramidda a panangraut. Daytoy a panangikagumaan a mangliklik kadagiti paglintegan a naipaulog a mangtaginayon iti talna ket masansan a nangparalisado iti NU kadagiti narikut a tiempo ket kasta unay ti panangdadaelna iti panagtalek kenkuana. Dagiti opisiales ti NU nga adda kadagita a sesion masansan a mapaayda. Iti pagnguduan, dayta a panagsasarita gagangayen a nasikap laeng a panagrason a mangikagumaan a mangpabassit wenno mangikalintegan iti kinaranggas ken panangibukbok iti dara a maar-aramid. Awan duadua ngarud a kinuna ti Sekretario-Heneral iti NU a ni Javier Pérez de Cuéllar a ti NU “ket maibilang kadagiti dadduma a kagimongan a kas torre iti Babel ket iti kasayaatan a kasasaad maysa a lugar iti masansan nga awan bungana a diplomatiko a panagsasarita.”
Adda pay sabali a rason no apay a marigatan ti NU a mangpaneknek iti bagina a nasaysayaat a pamay-an. Idi nangrugi a nagandar idi Oktubre 24, 1945, “awan ti nalawag a naibaga a pamusposanna iti kappia,” kuna ni Pérez de Cuéllar. No awan daytoy, kasano nga agbalin ti Naciones Unidas a pagpannurayan a puersa maipaay iti panangsapul iti sangalubongan a talna isu a nakairantaanna?
Ania a Kita ti Talna ti Maibanagna?
Sumungbat ni Pérez de Cuéllar: “Ti talna dina iyeg ti panagpatingga ti panagsusuppiat. Tenglenna laeng dagiti panagsusuppiat babaen iti sabali a pamay-an malaksid iti puersa wenno pammutbuteng. . . . Sapulen ti Naciones Unidas a sanayen ti pananginanamatayo iti dayta a panggep.” Gapuna ti maibanag laeng ti NU a talna isut’ panangtengngel iti kinaranggas.
Pudno kadi a talna ken talged daytoy? Pudno, “ti pannakimiembro iti Naciones Unidas silulukat kadagiti amin . . . nga agayat iti talna nga estado.” (Artikulo 4(1) Ngem ti kadi managayat iti talna a nasion no makikadua iti NU agtalinaed a kasta? Agbaliw dagiti gobierno, ket dagiti baro nga agturay mangiyegda kadagiti babbaro a pagalagadan. Ania ngay no ti maysa a miembro agbalin a nakalablabes, nga addaan iti aglablabes a nasionalistiko a panggep ken inaagum a panangsakop iti teritoria? Ket ania ngay no rugianna ti mangarmas iti bagina kadagiti nuklear ken kemikal nga armas? Ti Naciones Unidas addaanen iti agtiktiktik a naorasan a bomba kadagiti im-imana. Kaskasdi, kas ipakita dagiti nabiit pay a paspasamak idiay Makintengnga a Daya, dagita a mapaspasamak isu a mismo ti mangtignay kadagiti nasion a mangipaay iti pannakabalin iti NU a mangikkat iti daytoy a peggad iti kinatalgedda.
Mapagbalin Kadi dagiti Nasion Dayta a Nasaysayaat a Pamay-an?
Kas met laeng idi, pagaammon dagiti nasion ti awagan ti UNCIO a “ti pudno a pagpannurayan ti maysa ken maysa iti lubong.” Awan ti estado a makapagbiag nga agsolsolo. Dagiti nasion miembroda amin iti maymaysa nga internasional a komunidad. Aminda sarsarangtenda dagiti agsasaruno a gagangay a parparikut: ti makadadael nga epekto iti polusion ti ekolohia, kinapanglaw, makapakapuy a saksakit, saan a legal a negosio iti droga iti tunggal kontinente, terorismo, moderno a nuklear nga armas kadagiti pagurnongan iti armas dagiti umad-adu a nasion. Dagitoy a banag ti mangpilit kadagiti nasion a mangsapul iti talna ken talged babaen iti panangiwanwan iti Naciones Unidas wenno mangaramid iti sangalubongan a panagsusaid.
Kuna ti dati a foreign minister iti Soviet a ni Shevardnadze: “Agandar nga epektibo ti Naciones Unidas no addaan iti linteg a nagtaud kadagiti miembrona, no umanamong dagiti estado a boluntario ken temporario a mangipaay iti dayta iti paset ti kalintegan ti turayda ken mangitalek iti dayta a mangaramid kadagiti rebbengen a pagimbagan ti kaaduan.” Kinunana pay: “Ti kastoy laeng a pamay-an a mapawatiwattayo ti panawen ti talna ken di maisin.”
No maaramid daytoy, ngarud ti saklawen ti pagturayan iti NU mabalin nga ipalubosna ti panangbabalawna iti aniaman a nasion a mamagpeggad iti talna ti lubong. Babaen iti kaadda iti pudno a pannakabalinna a mabalinna nga usaren, dayta mabalinna a lapdan a sibibileg ken naparpartak dagita a rumaut. Ngem mangipaayto kadi dagiti miembro a nasion iti NU iti kastoy a linteg, ‘nga ipaayda dagiti puersa armadada, tumulongda ken palakaenda’ ti panangsapul iti talna? (Artikulo 43(1)) Mabalin—no adda krisis a mangpakapuy iti mismo a pamuon a nakaisaadan ti pagturayan ti nasionda. No makita dagiti nasion a ‘ti panagkaykaysa iti bilegda a mangtaginayon iti internasional a talna ken talged’ iti sidong ti panangiwanwan iti NU maikkatna ti kasta a peggad, daytoy mabalin a parang-ayenna ti panagraemda iti dayta.
Mabalin a pampanunotenyo, ‘Ti kadi akem ti NU iti krisis iti Persian Gulf maysa a pangrugian nga agturong iti daytoy?’ Mabalin a kasta. Adu a nasion ti napasanguan iti mabalin a makadidigra a pannakarbek iti ekonomiada. Ket no dagiti agsisinggalot nga ekonomiada marbek, marbek met ti ekonomia ti intero a lubong. Gapuna nagtitipon dagiti nasion iti sidong ti Naciones Unidas. Nangipaulog ti Security Council iti agsasaruno a resolusion ti NU a mangipatingga a sitatalna iti krisis, ket idi di nagballigi daytoy, sinuportaranna ti resolusion ti NU a mangusar iti puersa iti Gulf.
Ti Sekretario ti Estado iti E.U. a ni James Baker, iti panangangayna itoy a resolusion, kinunana: “Inikkannatay manen ti historia ti sabali a gundaway. Gapu iti panagsusuppiat iti likudantayo, addaantay iti gundaway a mangibangon iti maysa a lubong nga inarapaap dagiti nangipasdek . . . ti Naciones Unidas. Addaantay iti gundaway a mamagbalin itoy a Security Council ken daytoy a Naciones Unidas a pudno nga instrumento iti talna ken kinahustisia iti aglawlaw ti globo. . . . Masapul a tungpalentayo ti maymaysa nga arapaaptayo a natalna ken nainkalintegan a lubong kalpasan ti panagsusuppiat.” Ket kunana maipapan iti debate maipapan iti panangusar iti puersa idiay Gulf: “Pagarupek, ipatok dayta a maysa kadagiti kapapatgan iti historia iti Naciones Unidas. Sigurado nga adut’ maaramidanna a mangikeddeng iti masanguanan daytoy a bagi.”
Sititibker a patien dagiti Saksi ni Jehova a ti Naciones Unidas addaanto iti kangrunaan a paset kadagiti paspasamak ti lubong iti asidegen a masanguanan. Awan duadua dagitoy a paspasamak makaparagsakdanto unay. Ket dagiti pagbanaganna addaanto iti napaut nga epekto iti panagbiagyo. Paregtaendakayo nga agimtuod kadagiti Saksi ni Jehova iti sangakaarrubaanyo maipaay iti ad-adu pay a detalye daytoy a banag. Nalawag nga ipinta ti Biblia ti maysa a ladawan a mangipakita a ti Naciones Unidas di agbayag maikkanto iti pannakabalin ken kinaturay. Ngarud ti NU mangaramidto kadagiti nakaskasdaaw a bambanag a mabalin a mangpasiddaaw kadakayo. Ket maragsakankayto a makaammo nga adda pay nasaysayaat a pamay-an nga asidegen a sigurado a mangiyeg iti agnanayon a talna ken talged!
[Ladawan iti panid 9]
Guido de Marco, presidente iti General Assembly ti NU (kannawan), ken Sekretario-Heneral Pérez de Cuéllar idiay maika-45 a sesion iti Assembly
[Credit Line]
Ladawan ti NU 176104/Milton Grant