Teknolohia​—No Kasano nga Apektarannatayo

ITI sarsarita ni Goethe maipapan kadagiti duende a The Sorcerer’s Apprentice, isu a pinagbalin a nalatak ti musika ni Paul Dukas ken ti sine ni Walt Disney a Fantasia, pinanunot ti agsansanay ti panangusarna iti saan a gagangay a pannakabalin ti apona a mangpalag-an iti trabahona. Insaadna ti walis nga agsakdo a maipaay kenkuana. Gaput’ dina ammo ti mangtimbeng iti dayta, di nagbayag nasarakanna a ti natulnog ngem awan panunotna nga adipen ti nangawiten ti adu unay a danum iti balay ta naglayusen. Ti estoria, siempre, naragsak ti nagpatinggaanna​—ti apo ti immay a nangisalakan.

Kas met iti walis ti agsansanay, ti teknolohia kangrunaanna ket maysa a nabileg nga alikamen. Daytat’ mabalin nga usaren a mangpalaka iti trabahotayo, mangaramid nga ad-adu ti maaramidantayo, ken nalabit agbalin pay nga ad-adda a matagiragsak. Ngem no di umiso ti pannakatengngelna wenno di umiso ti pannakausarna, dayta, met, mabalin nga agbalin a maysa a puersa nga addaan iti napeggad, makapapatay pay, a pagbanagan.

Ti kangrunaan nga ulidan iti daytoy isu ti kotse. Di pagduaduaan a ti kotse nangiyeg iti adu a pagimbagan ken pakagunggonaan ti kaaduan iti sosiedad. Ngem, siasino ti mangilibak kadagiti makadangran nga epektona, kas ti pannakarugit ti angin ken ti kasta unay nga ungor, ken dagiti ipapatay ken pannakadangran gapu kadagiti aksidente ken ti saan a naannad a panagmaneho? Daytoy a teknolohikal a rinang-ayan iti kasayaatannan ket maysa nga aglalaok a bendision.

Ngem saan laeng a dayta ti epekto ti teknolohia. Nasaknapen ti teknolohia iti moderno a lubongtayo ta dayta balbaliwannan saan laeng a ti pamay-an ti panagtrabahotayo ken panagbiagtayo no di ket dagiti panangipategtayo, ti panangmatmattayo iti bagbagitayo ken ti isuamin a kagimongan. Tumaud ti saludsod: Nainsiriban kadi ti panangusartayo iti teknolohia a maipaay a pakagunggonaantayo, wenno ti kadi teknolohia ti nangituray wenno nangdominar iti pamay-an ti panagbiagtayo a maipaay a pakadangrantayo?

Di pagduaduaan, iti maysa wenno sabali a pamay-an kaaduan a tattao nga agbibiag ita nagunggonaanda manipud iti irarang-ay iti siensia ken ti teknolohia. Kadagiti narang-ayen ken kadagiti rumangrang-ay pay laeng a pagpagilian nga agpadpada, ti teknolohia nakaiyegen kadagiti di mabilang a namaterialan a gunggona iti ngangngani isuamin a paset iti panagbiag. Umuna ken kangrunaan, ti panangusar kadagiti makmakina, abuno, pestisidio, ken dagiti napasayaat a bukbukel pinaaduna ti suplay a taraon ken ti nutrision dagiti adu a populasion iti lubong. Dagiti irarang-ay iti medikal a siensia nagbanag iti nasaysayaat a salun-at ken at-atiddog a kawatiwat ti panagbiag dagiti adu. Ti kotse ken ti eroplano, agraman dagiti rinang-ayan iti electronics, kompiuter, ken dagiti satelait, ti namagbalin a posible iti panagbiahe ken pannakikomunikar dagiti tattao kadagiti dadduma iti agliklikmut ti lubong a nakalaklaka. Iti personal a pamay-an, ti teknolohia inikkatnan ti adu a makabannog a panagtrabaho agpadpada iti pagtrabahuan ken iti pagtaengan.

Nupay dadduma a tattao kadagiti narang-ayen iti teknolohia a pagpagilian pagay-ayatda pay laeng ti panangsarsarita kadagiti ‘nasasayaat nga immun-una nga al-aldaw,’ sumagmamano laeng ti sisasagana a mangidian kadagiti adu a mangekonomia iti panawen ken panagtrabaho nga al-alikamen a dida unay ikankano wenno nakairuamandan iti inaldaw a panagbiagda. Pudno unay a ti teknolohia nagbalinen a kasapulan unay nga adipen, a mamagbalin a posible, kas kuna ti maysa a managpaliiw, iti gagangay a tao ita nga agbiag iti panagbiag a “pulos a di linak-am dagiti ar-ari idi immuna a tiempo.”

Ti ladawan, nupay kasta, saan nga interamente a naraniag. “Nupay no ti kasta unay a pannakaiserrek ti teknolohia iti sosiedad bayat dagiti napalabas a punulpullo a tawtawen ti nangiyeg iti adu unay a gunggona,” insurat ni Colin Norman, maysa a managsirarak iti Worldwatch Institute, “adda umad-adu a pammaneknek a dadduma a teknolohikal a rinang-ayan ti mabalin a mangpakaro, imbes a mangrisot, kadagiti nakaron a sosial a parparikut ken parparikut iti aglawlaw.”

Usigenyo, nga umuna, ti epekto ti teknolohia iti aglawlaw. Babaen iti panangawagna iti dayta a “naulimek a krisis,” ti dati a Sekretario iti Interior a ni Stewart Udall dineskribirna ti kasasaad idiay Estados Unidos:

“Daytoy a nasion ti mangidadaulo iti lubong iti kinabaknang ken pannakabalin, ngem isu met ti mangidadaulo iti pannakaipababa ti kasasaad ti pagtaengan ti tao. Datayo ti kaaduan iti kotse ken ti kadadaksan a pagbasuraan. Datayo ti managakar unay a tattao ditoy daga ket ibturantayo ti kadadaksan a pannakapusek. Datayo ti mangpataud iti kaaduan nga enerhia ket addaantayo ti karugitan nga angin. Dagiti paktoriatayo mangipaayda kadagiti kaaduan a produkto ket dagiti karkarayantayo ti addaan ti kaaduan a rugit. Addaantayo ti kaaduan a bambanag nga ilako ken kaaduan a naalas a pakaammo a mangipakaammo iti pategda.”

Gapuna dagiti opisiales ken ti publiko mangrugrugin a madlawda ti nangina a pagbayadtayo iti napartak a teknolohikal nga irarang-ay isu a situtulok nga inanamongantayo. Dagiti gobgobierno, nupay kasta, mabalin a malapdanda ti ad-adda pay a pannakadadael ti aglawlaw babaen laeng iti panagtignay a maibusor kadagiti manangrugit, no tarigagayanda. Ngem dagiti industria ken negosio mangipaayda iti pagtrabahuan kadagiti tattao, kinarang-ay a maipaay iti komunidad, ken dagiti sapul a maipaay kadagiti gobgobierno. Nangnangruna a pudno daytoy kadagiti rumangrang-ay a nasnasion. Gapuna, maikalintegan, a dagiti namaterialan a gunggona a pinataud ti teknolohia napatpateg ngem ti gatad nga ibayad a maisukat iti nadalus nga angin, danum, ken daga.

Ti sabali pay a pangikalintegan iti teknolohia a ta din agbayag wenno kalpasanna dayta maaddaanto iti solusion a mangaywan kadagiti parparikut. Ti kinapudno dayta a ta addan teknolohikal a pannakaammo a mangpasardeng wenno mangbaliktad pay iti adu a pannakadangran a naaramidanna. Ngem ti panangaramid iti trabaho kasapulanna ti kuarta, ket dakkel unay ti gatadna. Kas pangarigan, ti basta panangdalus laeng iti 786 a pagbasuraan iti makasabidong a basura nga intuding ti gobierno ti E.U. a makadangran sapulenna ti panangipaay iti $7.5 bilion agingga iti $10 bilion​—maysa a gatad a saan a sisasagana a bayadan ti siasinoman.

Ti epekto ti teknolohia iti trabaho ken ti pagtrabahuan ti nakaro a pagdedebatean a tema nanipud pay idi pangrugian. Kankanayon ti panagamak a dagiti kabbaro a makmakina ti mangikkat kadagiti tattao iti trabaho. Nasapa pay idi Industrial a Rebolusion, dagiti trabahador iti pagaramidan ti tela idiay Nottingham, Inglatera, ti nagamak unay ta, gaput’ panangidaulo ni Ned Ludd, dinadaelda dagiti ginasgasut a kabbaro a naiyam-ammo a makmakina iti nakadakdakes unay a derraaw nga indauluan ni Ludd idi 1811-12.

Ti panagballigi ti Industrial a Rebolusion ti mamagbalin kadagiti amin a kakasta a tigtignay a nakakatkatawa ita. Ngem, ti pannakaiyam-ammo ti pannakausar dagiti kompiuter kadagiti makmakina ken dagiti robot kadagiti opisina ken paktoria ti mangsinsinde manen iti panagamak kadagiti dadduma a paspaset ti daga. Dadduma, nupay kasta, ti mangiwalin kadagiti kakasta a panagamak babaen ti panangitudoda a ti teknolohia ti kompiuter ti mangpataud kadagiti bukodna a trabaho​—dagiti trabaho a makasapul iti narang-ay a teknolohia a kas kadagiti operator ti kompiuter, managdisenio, manangiprograma, ken dadduma pay​—isu a makasapul kadagiti naikkat a trabahador kalpasan ti pannakasanayda manen. Ngem dagiti dadduma, a mangiwagwagayway iti sangalubongan nga estadistika iti kinaawan ti trabaho, ti agrason a ti narang-ay a teknolohia saan a nagtalinaed kadagiti karkarina a maipaay iti daytoy a banag.

Dagiti nabiit pay a panagsirarak idiay Stanford University nasarakanda a “saan laeng nga ikkaten ti pannakabalbaliw ti teknolohia dagiti trabahador, no di ket ti industria a mismo ti mangiyempleo kadagiti sumagmamano laeng a tattao.” Intudo dagiti managsirarak a dagiti tattao ti masansan a maawis no mangngegda dagiti adu a kabbaro a trabaho a maluktan babaen iti industria ti kompiuter. Ngem iti kinapudnona, daytoy ket maysa laeng a bassit a paset iti interamente a kasapulan a trabaho. Kas pangarigan, ti Bureau of Labor Statistics pattapattaenna nga agarup 600,000 a trabaho a makasapul iti narang-ay a teknolohia ti napataud idiay Estados Unidos nanipud idi 1972 agingga iti 1982. Ngem, dagitoy buklenda laeng ti agarup 5 porsiento ti inaduan ti trabaho iti dayta a panawen. Iti sabali a pannao, iti promedio, maysa laeng kadagiti 20 a tattao a makasapul ti trabaho ti maawat kadagiti industria a narang-ay ti teknolohiana.

No ti abilidad ti teknolohia a mangipaay iti trabaho ket makapaupay, dadduma ti makarikna a ti saanna a panagballigi a mangpasayaat iti kasasaad ti trabaho ti ad-adda pay a kasta. Kaaduan a tattao inar-arapaapda ti kinamoderno dagiti trabaho a narang-ay iti teknolohia. Ngem maysa nga eksperto iti trabaho ti nakapaliiw a nupay dadduma kadagiti kakasta a trabaho ti “makaparagsak ken mamagpanunot,” kaaduan ti “di nakapapati a mangpakapuy ti panunot, mangtiltil ti panunot.” Imbes nga ikkatenna ti pannakabannog, kaaduan a trabaho kadagiti narang-ay iti teknolohia nga industria ti maulit-ulit, masipsiputan a naimbag, ket bassit laeng ti kasapulanna a teknikal a paglaingan. Saan a kas ti gagangay a trabaho a sinukatanda, adu kadakuada ti masuelduan iti nababbaba pay ngem promedio a sueldo.

Kadagiti amin a bambanag a makuna a naaramidan ti teknolohia, nalabit ti naaramidanna kadatayo a tattao ti ad-adda a pakaseknantayo. Maysa a gagangay a reklamo a ta ti adu unay a pamay-an a napataud ken dagiti adu unay a makmakina a paandaren ti kompiuter ti mangpababa iti kinapateg ti kinatao ti trabahador, ti panggeddengna, dagiti kapadasanna. Daytoy a panangmatmat ti inyebkas ni Karen Nussbaum, direktor iti asosasion dagiti trabahador, isu a mangikalintegan a maigapu iti adu a magapuanan “dagiti trabaho ti maaywanan ken ad-adda a maipamaysa​—a kaipapananna a bumassit a bumassit ti aramiden dagiti trabahador iti dakkel a trabaho. Dagiti tattao mausarda kas katuloyan dagiti makina. Daytoy mangikkat iti kinataoda.”

Ti banagna isut’ pannakarikna iti pannakaisina, wenno ti kinakurang iti panggep ken ti maaramidan. Kaaduan a tattao masarakanda a narigat ti mangpataud iti aniaman a pudno a panaginteres iti trabahoda no agtrabahoda, iti inaldaw, kadagiti dadakkel nga institusion, a mangaramid iti maulit-ulit a trabaho. Mammano a makitada ti nalpas a produkto iti panagtrabahoda, wenno makiraman iti gunggona, malaksid iti sueldoda. Daytoy, iti kapanunotan ni Murray Turoff, maysa a propesor idiay New Jersey Institute of Technology, ti mangpataudto ti “maysa a kaputotan dagiti empleado a saan a makarikna iti kinasungdo iti kompania ken kasta met, kaaduanna, saan a mannakipagrikna.”

Uray pay dagidiay saan nga agtrabaho iti teknolohikal nga aglawlaw saanda a di maapektaran kadagiti impluensiana. Kadagiti adu a luglugar, ti teknolohia nagbalinen a nakasaksaknap iti inaldaw a panagbiag dagiti tattao​—dagiti aplayans, transportasion, panaglinglingay, ken dadduma pay​—ta adu ti mabalin a marigatan nga agbiag iti saan a narang-ay ti teknolohiana a sosiedad. Kinapudnona, ni Jacques Ellul, iti librona a La Technique, kunaenna a “ti kapanunotan ti moderno a tao ti naan-anay a dominaran ti teknikal a panangipateg ket dagiti kalatna ti maiparangarang laeng babaen ti kasta nga irarang-ay ken kinaragsak isu a maibanag babaen kadagiti pamay-anna.” Iti kapanunotan ni Propesor Clark, isu a naadaw a nasaksakbay, bayat ti “panaggarasugastayo a mangabrasa iti teknolohia, awatentayo ti saan nga agpaut a sistema: Maysa a hedonistiko a sosiedad wenno panagragsak laeng iti agdama a biag a di mangikankano iti masanguanan.”

Adun ti naibaga maipapan iti peggad iti naan-anay a pannakadadael a sangsanguen ti sangatauan ita. Ngem awan ti makailibak nga adu iti daytoy ti inyeg ti irarang-ay ti teknolohia isu a nangpataud kadagiti nakaam-amak nga armas iti gubat​—manipud iti crossbow agingga iti laser nga armas iti law-ang. Ti kinatan-ok dayta a rinang-ayan, di pagduaduaan, ta iti uneg laeng iti tallo a tawen, nanipud Hunio 1942 agingga iti Hulio 1945, dagiti sientista ken teknisian nakapatauddan iti umuna a bomba atomika.

Ngem ania ti naaramidan daytoy awan kapadana a paglaingan iti teknolohia? Dayta ti nangirugi ken nangrubrob iti panagsasalisal iti armas, isu a nangpataud iti nakalkaldaan a kasasaad a napanaganan MAD​—Mutual Assured Destruction. Nalabit ti ad-adda pay a pakaseknan isu ti kinapudno nga umad-adu a nasnasion ti makagunggun-oden ti teknolohia a mangpataud kadagiti nuklear nga alikamen.

“Nalawag nga adda dakes a napasamak kadagiti napalabas a pinulpullon a tawtawen,” kuna ti mabigbigbig a sientista ken manangaywan iti aglawlaw a ni René Dubos. “Ti ad-adda a panangtengngel iti naturalesa saan a mangipapaay iti kinatalged ken talna iti panunot; ti kinarang-ay ti ekonomia dina pagbalinen a nasalsalun-at wenno naragragsak dagiti tattao; dagiti rinang-ayan ti teknolohia pataudenda dagiti bukodda a parparikut, isu a kankanayon a makasapul iti panangpataud iti kabbaro a mangkontra a teknolohia.” Kinunana pay: “Nagsaknap ti pannakarikna a dagiti sientista saanda pay a nasursuro ti mangiturong iti atensionda iti makaparigat a paset iti moderno a lubong a timmaud iti sientipiko a teknolohia.”

Gapuna, saan a kas iti estoria iti agsansanay iti managsalamangka, iti pudno a panagbiag ditay mabalin ti agpannuray iti “apo”​—dagiti sientista ken teknologo​—a mangisalakan kadatayo. Iti daytoy a kaso, dagitoy marirriribukanda met iti taaw dagiti parparikut a pinataud ti di pannakaammo iti pagbanagan ti di umiso a panangusar iti teknolohia. Nalawag, ti ad-adda a kasapulan saan a ti ad-adu a teknolohia no di ket maysa nga ahensia, maysa a gobierno, maysa a superpower a makaikkat kadagiti amin a mamagsisina nga elemento isu a mangisalakan iti tao.

Kuna ti Biblia maipapan iti kasta a gobierno: “Ti Dios ti langit mangibangonto ti maysa a pagarian a dinto madadael. Ket ti panagturayna dinto maited iti sabali nga ili. Ngem burakennanto ken ibusennanto amin dagitoy a pagpagarian [nga adda ita], ket isunto ti agtalinaed iti agnanayon.” (Daniel 2:44) Dayta a Pagarian isu awan sabali ti Mesianiko a Pagarian ti Dios iti im-ima ni Jesu-Kristo.

Iti sidong ti natalna a panagturay ti Pagarian ti Dios, ti inanamaen laeng a maibanag ti moderno a teknolohia matungpalto. Dagiti disierto ken namaga a daga agbalindanto a nabunga. Addanto ti makagunggona ken makaparagsak a trabaho nga aramiden dagiti isuamin. Ti bulsek, pilay, tuleng, ken umel maagasandanton kadagiti an-anayenda. Ket uray ni patay maparmekton.​—Kitaenyo ti Isaias 35:1, 5-7; 65:21-23.

[Blurb iti panid 6]

“Dagiti tattao mausarda kas katuloyan dagiti makmakina. Daytoy mangikkat iti kinataoda”

[Blurb iti panid 8]

“Nalawag nga adda dakes a napasamak kadagiti napalabas a pinulpullon a tawtawen”

[Dagiti ladawan iti panid 5]

Dagiti kadi namaterialan a gunggona ringbawanda ti gatad a maibayad iti nadalus nga angin, danum, daga​—ken ti salun-atyo?

[Credit Line]

WHO photos

[Ladawan iti panid 7]

Kaaduan a trabaho a narang-ay iti teknolohia ti “di nakapapati a mangpakapuy iti panunot, mangpakapsut iti panunot”

[Ladawan iti panid 8]

Dagiti sientista dida narisot dagiti parparikut nga inyeg ti teknolohiada. Siasino ti mangrisot?

[Credit Line]

U.S. Air Force photo