Dakayo a Tin-edyers​—Kasanoyo a Parang-ayen ti Talna ti Pamilia?

“NAGSURATAK tapno dumawat ti tulong kadakayo,” kasta ti pangrugian ti surat manipud iti maysa nga agtutubo a babai. “Kasla kankanayon a makiap-apaak kadagiti dadakkelko. Mariknak nga agsolsoloak ken masansan a malmaldaang. No saan a dagus a mapasamak ti maysa a banag, ipatinggakon ti biagko. . . . P.S. Dikay koma isingasing a makisaritaak kadagiti dadakkelko. Awan asinoman nga umimdeng kaniak.”

Nupay no saankayo met a kas ti kinaliday daytoy a babai, adu a tin-edyer ti makapadas iti kasta met laeng a panagsusuppiat iti pagtaenganda. Dagiti inaldaw a trabaho iti balay, dagiti curfew, ti panagkawkawes ken panagay-ayos, ti kasasaad iti eskuelaan, panag-“date,” ken ti kababalin ti maysa kadagiti dadduma a miembro ti pamilia​—amin dagitoy ket gagangay a gapu iti panagsuppiat.

Nupay kasta, adu nga agtutubo ti nakasarak a ti balakad ti Biblia, no maiyaplikar, ti pudno a mangparang-ay iti talna. Ket nalawag, addada dagiti pudno a pagimbagan iti pannakikappia kadagiti dadakkelyo. (Kitaenyo ti kahon iti kasungani a panid.) Ania a balakad ti Biblia, nupay kasta, ti tumulong kadakayo a mangaramid iti dayta?

‘Agdayaw ken Agtulnog’

“Agtulnogkayo kadagiti dadakkelyo. . . . Dayawem (raemen ken ipatpateg) ni amam ken ni inam . . . tapno naimbag ti lak-ammo ket atiddog ti biagmo iti rabaw ti daga,” ibilin ti Biblia idiay Efeso 6:1-3. (The Amplified Bible) Saan kadi a rumbeng a dayawenyo dagiti dadakkelyo, a nangipaay kadakayo iti biag, nangtaraon kadakayo kas awan gawayna a maladaga, ken nagsakripisio a mangipaay kadakayo ti pagtaengan, kawes, taraon, ken panangaywan ti salun-at? Ti panagtulnog kaipapananna ti panangaramidyo iti kalikaguman dagiti managbuteng-Dios a nagannak​—uray pay no narigat dayta. Daytoy nalaklaka a sawen ngem aramiden! Ngem, ti panangipangag iti balakad dagiti dadakkelyo, nga addaan iti ad-adu a kapadasan iti panagbiag, ti mamagbalin kadakayo a nasirsirib ket salaknibannakayo manipud kadagiti nasaem a pagsakitan ti nakemyo.

Pudno, daytoy mabalin a kaipapananna ti panangsuroyo nga umawat kadagiti dadduma a bambanag a mariknayo a saan a nasayaat. Ngem daytoy ket nasken a pakasanayan tapno makapagballigi kadagiti rigat iti lubong ti nataengan. Ni Dr. Paul Gabriel, maysa a sikiatrista, nasarakanna a dagiti “agballigi nga ubbing” isuda dagidiay “makaibtur ti pannakaupay.” Masursuroda a tamingen ti pannakapaay a saanda a maldaangan unay ket masursuroda nga awaten dagiti bambanag a di maliklikan. Ti Biblia ipamatmatna met a ti panagballigi iti rigat pabilgenna ti personalidad. Kuna ti Un-unnoy 3:27: “Naimbag iti tao nga awitenna ti sangol iti kinaagtutubona.”

Ngem ania ngay no mariknayo a dagiti dadakkelyo dida ikankano ti panangmatmatyo? Isingasing ti Biblia: (1) Agsaritakayo a sikakalma imbes a berbal a makisuppiatkayo. (Proverbio 29:11) (2) Mangusarkayo kadagiti “nasasam-it” a sasao. Kalikagumanyo ti konsiderasion ken tulong, imbes a dawatenyo ti kasta. (Proverbio 16:21) (3) Agbalin a nainkalintegan. Mangipaay kadagiti natibker a rason iti panangmatmatyo imbes a dagiti awan pakainaiganna a sasao wenno komento, kas iti, “Tunggal maysa aramidenna ti kasta.”​—Kitaenyo ti Filipos 4:5.

Agsao a ‘Prangka Manipud iti Puso’

Idi maysa pay laeng a tin-edyer ni Gregory, mariknana a bassit laeng ti pannakipagrikna ti inana iti emosionna. Ti pananglaplappedna ti kasla di nainkalintegan. Nupay awan pakaibatayanna masansan ti panangpabasolna kenkuana iti panagaramid ti biddut. Ti sakit ti nakem ni Gregory ti nangiturong iti inaldaw a panagsuppiat. Maysa a ministro nga inasitganna a maipaay ti tulong idiay Kingdom Hall dagiti Saksi ni Jehova ti nangparegta kenkuana a makisarita ken nanangna a ‘prangka manipud iti pusona.’​—Job 33:3, The Holy Bible in the Language of Today, ni William Beck.

“Inkagumaak nga impakaammo kenkuana no ania ti pudno a riknak. Kasapulak ti pannakaawatna ken ti pannakipagriknana iti riknak,” kuna ni Gregory. “Isut’ tinulongak a makakita a diak mangar-aramid iti aniaman a dakes ket madi ti riknak a dinak talken. Bueno, nangrugi a maawatanna ti riknak, ket simmayaat ti relasionmi. Kasta met, nagtulnogak kenkuana ket liniklikak ti mangipaay iti aniaman a rason ti dina panagtalek kaniak.” No dagiti emosional a kasapulan ti agtutubo saan a maipaay, masansan a kumaro ti pannakarurod. Ngem ti naimpusuan a pannakisarita kadagiti dadakkel ti mabalin a mangpasayaat iti kasasaad iti pagtaengan.

Ti simmayaat a kasasaad iti pagtaengan ni Gregory mabalin a nasaysayaat pay ti pannakaipatona no dayta ti usigen nga isu ket paset ti umad-adu a kita ti sangakabbalayan nga addaan kadagiti naisangsangayan a parparikut, ti maymaysa a naganak a pamilia.

Ti Maymaysa a Naganak a Pamilia

Ita agdama, maysa iti tunggal lima kadagiti ubbing idiay Estados Unidos ti agbibiag nga addaan iti maymaysa a naganak, ket addada dagiti umasping a kasasaad kadagiti dadduma a dagdaga. Ti agmaymaysa a naganak idiay Peru insalaysayna ti nagdakkelan a rebbengen nga awitenna, kas ti panagtrabaho kadagiti atitiddog nga or-oras ket kalpasanna aywananna ti trabaho iti balay. Ngem kinunana: “Ti ad-adda a mamagbalin a narigat iti panagbiag ket no dagiti annak saanda a raemen dagiti bilbilinko.”

No maysakayo nga anak iti kasta a pamilia, ipakitayo ti asi babaen ti panangparang-ayyo iti awagan ti Biblia a “pannakipagrikna.” (1 Pedro 3:8) Agtulnogkayo. Paneknekanyo a dakayo ti pudpudno nga anak a lalaki wenno babai saan laeng a babaen iti itutulong iti trabaho iti balay no di ket babaen ti panangsuportaryo iti rikrikna ti naganak kadakayo. Pagragsakanyo ta addaankayo ti maysa a mangipateg kadakayo ken determinado a mangaywan a siuumiso kadakayo. Ti sibaballigi a panangsaranget kadagiti mainayon a karit iti maymaysa a naganak a pamilia ti mamagbalinto kadakayo a nasaysayaat a tao.a

Pudno, awan ti naan-anay a pagtaengan. Nupay kasta, isentroyo ti isipyo kadagiti positibo a bambanag iti pagtaenganyo a buyogen ti panangapresiar ket kalpasanna parang-ayenyo ti talna.

[Dagiti Footnote]

[Kahon iti panid 7]

Pateg iti Nasayaat a Relasion ti Naganak-Tin-edyer

“Ti kaaduan a kapanunotan kadagiti [ngangngani 200] a panagadal ti nakarepaso a ti naaramidan iti akademia, panangidaulo, ken ti panunot dagiti ubbing a managpataud ti sipopositibo a mainaig iti nabara, mangawat, mannakaawat . . . a relasion ti naganak-anak.”​—James Walters ken Nick Stinnett iti Journal of Marriage and the Family.

“No ti bumarito/bumalasitang agbalin nga adikto iti droga wenno alkohol, ti nangnangruna a pasetna iti pamilia ti mabalin a ti pannakababalaw iti pannakaadiktona ken ti di nasayaat a pannakatratona.”​—“Drug Abuse: A Family Affair,” ni M. Hager iti The Journal.

“Sigun iti maysa a panagadal, dagiti ad-adda a mapnek a bumarito/bumalasitang isu dagidiay addaan iti komunikasion ken tulong a magun-odan kadagiti dadakkelda, ti nangatngato a panagraem iti bagi met laeng.”​—E. Atwater iti Adolescence.