Panangmatmat iti Lubong
Talna Di Nagun-odan ti NU
Nupay ti Naciones Unidas di pay nabayag a senelebraranna ti maika-40 nga anibersariona a kas maysa nga organisasion a maipaay iti talna, ti 40 tawen a kaaddana ti minantsaan ti dara kadagiti agarup 100 a gubgubat, agarup 40 kadakuada ti dadakkel a panagdadangadang. Napattapatta a ti natnatay kadagitoy a gubgubat linab-awanna ti 30 milion. Iti sasaona iti anibersariona iti General Assembly, ni Presidente Mauno Koivisto iti Finland inyebkasna ti pannakaseknan iti kinapudno a ti organisasion ti NU di nagballigi a nangsabet iti inanamaen dagiti nangaramid kenkuana, a kunkunana: “Agbibiagtayo aya ita iti nasaysayaat a lubong ngem idi 40 a tawenen ti napalabas? Basbassit aya itan ti kinaranggas ken panaggugubat? Basbassit kadi ti panagsagaba ti tao iti lubong? Marikna kadi dagiti nasnasion a nataltalgedda ken agtalek iti masanguananda?” Iti panagkomentona iti adu a naurnong nga armas iti sangalubongan ken ti kabaelanda a mangdadael iti lubong, kinunana pay: “Kasano kaadu ti Umdas?”
Nakalablabes
Kaaduan a pagtaengan a Hapones ti addaan iti adu unay nga alikamen nga elektroniko ta awanen ti pangikabilan iti kabbaro nga alikamen. Malaksid no nagbassitan ti baro nga alikamen, ti gagangay a tao a Hapones masapul nga ikkatenna ti dadduma tapno adda lugar dayta. Dayta, kuna ti New Scientist, ti rikna ni Matsushita iti Japan, ti kadadakkelan a managpataud iti produkto nga elektroniko iti lubong. Sigun iti bise presidente iti kompania, ni Akira Harada, “dagiti pagtaengan a Hapones napuspuseken ta ti laeng lugar a pangikabilan iti baro a banag isu ti rabaw ti refrigerator—wenno iti uneg dayta.” Dayta ket “dakes a damag,” kuna ti magasin, ta dagiti kompania a Hapones “nairuamdan a mangpataud kadagiti produkto a maipaay iti pagtagilakuan nga awanan iti alikamen iti pagtaengan, ket ilakoda dagiti nasasayaat a produkto iti ballasiw taaw.” Ti maipaganetget itan isu ti industrial a produkto.
Pannakiay-ayam iti Di Pay Naipasngay
‘Makiay-ayamkayo iti anakyo babaen iti diding ti tian bayat dagiti umuna a tukad ti panagsikog,’ ibalakad ti Dutch a sientista a ni Frans Veldman. Ti medikal a pagiwarnak nga Aleman a selecta ipadamagna ti maipapan iti kunaen ni Veldman a ti pannakisarita wenno panangkanta iti di pay naipasngay nga ubing pagtignayenna dayta. Kas pangarigan, kuna ni Veldman a ti naayat nga arakup ti ina ken ti awis babaen iti nabannayat a panaggaraw tapno sumungbat dayta ti mamagbalin iti ubing nga aggaraw nga agturong iti im-imana, a ngangngani agtalinaed kadakuada. Iti artikulo, uray ti ama maparegta a makiraman a siaayat iti daytoy a pannakiay-ayam, ket iti kasta pabilgen ti relasionna iti ubing.
Angin Idi Ugma
Ania ti itsura ti angin 4,600 a tawen ti napalabasen? Dayta ti inanamaen a maammuan dagiti sientista no malsokda ti adda iti uneg ti daga a kuarto iti makin-abagatan a laud a sikigan iti Great Pyramid iti Giza. Ti 96-pie kaatiddogna (29 m) a kuarto, a nagaburan iti 4- agingga iti 6-pie-kapuskolna (1.2 agingga iti 1.8 m) a pedaso ti apug, ti maipagarup a nakaikabilan ti maikadua a bilog a nakaitabonan iti “kararua” ni Paraon Cheops. Ti umuna—12 pie laeng (3.7 m) ti kaadayona manipud iti agdama a lugar—ti nasarakan idi 1954. Ti kayo a lugan, 130 pie (40 m) ti kaatiddogna ken nagsayaatan ti pannakaitalimengna, ti maipabuyan iti museo a naibangon a maipaay iti dayta. Dagiti dua nga abut, nga agarup 30 pie (9 m) ti kaunegna ken nagaburan iti 10 pie (3 m) a rebbek, nalasatanna ti panangdadael ti tiempo ken dagiti mannanakaw iti tanem. Mainanama a ti maikadua ti kasla met laeng iti immuna—a naselioan iti semento a gypsum, isu a manglapped iti iruruar ti angin idi ugma. Ti teknolohia iti panawen ti espasio mausarto a manglussok iti kuarto a di mangiserserrek iti angin iti ruar. Daytoy ti mamagbalin kadagiti sientista a mangrukod nangnangruna iti carbon dioxide ken carbon monooxide iti angin iti uneg, idilig ida iti agdama a patasna, ken nalabit makagun-od iti pannakaawat maipapan iti saludsod no ti daga pudno a nabarbara iti ngato kas patien dagiti dadduma a sientista.
Kabassitan a Mamalia
“Ti kaikaisuna a miembro iti kabbaro a nabigbig a maika-18 a pamilia dagiti kurarapnit” isu ti kababassitan a mamalia iti lubong, kuna ti Asiaweek. “Ti pygmy shrew masapul a baybay-annan dayta a dayaw idi 1974 idi a dagiti zoologo a nangsukimat kadagiti kueba ti apug idiay Thailand nasarakanda iti BUMBLEBEE BAT.” Agdagsen iti nakurkurang ngem 0.07 onsa (2 g), dayta ti agarup kagudua iti kadakkel ti tangan ti tao. ‘Mano ti masapul a katupag ti kadakkelan a mamalia iti lubong, ti asul a balyena,’ imtuoden ti magasin? “Sungbat: iti 530 wenno ad-adu pay iti kilo, 85 milion.”
Kadakkelan a Teleskopio
Ti Bantay Mauna Kea, iti isla ti Hawaii, isunto ti lugar ti kadakkelan a teleskopio iti lubong. Ti 13,000-pie (4,000 m) a bantay ti napili gapu iti nakasaysayaat a kasasaad ti panangmatmat iti astronomia. Ti panagkali napasamak idi Setiembre 1985 a maipaay iti $87 milion a proyekto. Ti 33-pie ti diametrona (10 m) a sarming dakdakkel pay ngem ti kadadakkelan nga agdama a teleskopio, nga adda idiay Union Soviet, babaen iti 13 pie (4 m). Agsipud ta ti maymaysa a sarming a kasta ti kadakkelna ket maibilang a saan a praktikal, dayta ti maibangon iti babbabassit a paspaset, a tunggal pedaso ti addaan iti tengngel ken pangtimbengan a pangipuesto iti dayta.
Rimsua ti Kolera
Ti sakit idi ugma a kolera rimsua manen idiay Africa. Dagiti report iti pagiwarnak ipamatmatna a rinibo kadagiti dadduma a pagpagilian ti natayen iti sakit bayat iti 1985. Ngem dadduma a pagpagilian ti madi a mangbigbig a rimsua, a mabalin a maamakda iti pannakapukaw ti sukida a mabalin a mangipagarup a ti kolera ti mabalin nga iyakar dagiti magatang a produkto. Saan a kas kadagiti dadduma nga epedemia, ti matay iti kolera ti mabalinen a mapabassit babaen iti dagus a pannakaagas iti antibiotiko ken pannakasukat ti pluido ti bagi nga ipadalan iti urat. Ti di panangbigbig a rimsua lapdanna ti kasta a pannakaagas ket, pagamkan, nga agbanagto iti ipapatay ti rinibo a tattao a mabalin koma a maisalakan.
Nagbanaganna
“Sakbay ti Gubat Sangalubongan II, dagiti Americano a managusar liklikanda dagiti produkto a Hapones gapu ta awan ti pangtaginayonan iti kualidad kadagiti panagpataudda,” kuna ti Parade Magazine. “Ita, 45 a tawenen ti napalabas, dagiti Hapones kunaenda nga adu kadagiti kakasta a panangbabalaw ti pudno metten kadagiti naaramid iti America a produkto.” Dagiti sobra iti panaglako iti Estados Unidos ket $37 bilion idi napan a tawen. “Itoy a tawen, ti Japan nalakana laeng nga ilako ti nasursurok pay ngem 2.2 milion a kotse idiay E.U., ngem ti pannakailako dagiti Americano a kotse idiay Japan bumaba iti 2000,” kuna ti Parade.
Agsubli dagiti “Airship”
Dagiti dadakkel nga airship ti kasla agsubsubli. Ti abilidadda nga agtalinaed iti naituding a lugar iti adu nga al-aldaw, agraman ti kinaekonomia ti gasolinada, ti banag a baro a paginteresan. Makitkita a dagitoy ti mabalin nga usaren iti mision a panagsapul ken panangalaw, iti panangilasin ken panangsurot kadagiti agipuslit ti droga, ken maipaay iti namilitaran a panangsiput. Dagitoy mabalin met a pagitulod iti taraon kadagiti nasulinek a luglugar a naisina gapu iti gagangay a kalamidad. Gapu ta dida kasapulan ti runways, dagitoy ti mabalin a maigalot iti kable tapno agidissaagda ti karga ken agkargada. Daytoy ti marisot babaen iti temporario a palo a pakaibitinan a mabalin nga awiten ti lugan a mismo ket maibaba iti sikigan. Adun a kompania ti mangar-aramid iti disenio a manginayon iti moderno a teknolohia.
Parikut ti Nigeria iti Populasion
Ti populasion ti Nigeria, nga itan ket nakurkurang a sangagasut a milion, ti mabalin nga umadu iti 148 milion idi 15 a tawen iti agdama a kapartak. Ti maipaspasngay nakaad-adu ta ti The Guardian iti Nigeria iladawanna ti gagangay a taga Nigeria a babai a “masikog . . . nga adda ubing a nairaked iti likudna ken dua wenno ad-adu pay nga ubing a kumkumpet kenkuana.” Daytoy ti nagbanag iti pannakapusek dagiti siudad a ti kaaduan a pampamilia ti adda iti maymaysa laeng ti kuartona nga apartment. Dagiti sangakabbalayan ti Lagos agpromedio iti 3.8 a tao iti tunggal kuarto ket, kadagiti adu a kaso, 5 wenno ad-adu pay. Malaksid iti nalawag a panagrigat iti ekonomia, makita dagiti analista ti direkta a pakainaigan ti napusek a populasion ti siudad ken ti umad-adu a krimen ken dagiti dadduma pay a sosial a parparikut.
Tulong ti Kompiuter Agpaay kadagiti Diabetiko
Dagiti medikal nga espesialista nga Aleman nangaramidda iti maysa a programa ti kompiuter a mamagbalin iti diabetiko a mangikeddeng a dagus iti kasapulanda nga insulin, kuna ti The German Tribune. Kalpasan ti panangtulbekda iti maibulbulsa iti vest a kompiuter no anianto ti kanenda ken no kaano ti pannanganda, irekomendar ti kompiuter no kasano kaadu ti tomarenda nga insulin. Ti kompiuter irekordna met ti tignay ti pasiente iti nairekomendar a kaadu ti tomarenna ket kalpasanna mangaramid iti panagbalbaliw no kasapulan. Dagiti diabetiko ngarud maikkanda ti ad-adu a wayawaya. Kasta met mapabassit ti peggad ti panangtomarda iti nalabes a matomar.
Awan Met ti Bilangda
Nagparang dagiti ruprupada iti telebision, billboards, bag ti groseria, dagiti usaren a pagbayad, ken karton ti gatas iti intero nga Estados Unidos. Dagitoy dagiti mapukpukaw nga ubbing. Ngem no mano ti mapukpukaw isu ti kumarkaro a mapagsusuppiatan a tema. Agarup 95 porsiento iti bilang a 1.5 milion iti tinawen, nga inkabil ti U.S. Department of Health and Human Services idi 1983, ti makuna a pimmanaw—kaaduanna ti agsubli iti pagtaengan kalpasan ti sumagmamano nga aldaw. Ti kaaduan kadagiti dadduma ti inagaw dagiti naisina a nagannak isu a makilablaban iti kalinteganda a mangaywann kadagiti annakda. “Ti laeng bassit a paset ti agtinnag iti kategoria a pagam-amkan dagiti nagannak—ti panangala dagiti ganggannaet—ket uray dayta a bilang ket mapagsusuppiatan,” kuna ti Newsweek a magasin. “Ti FBI nailistana laeng ti 67 porsiento kadagiti kakasta a panangala iti napan a tawen.” Maysa a grupo ti manangbalakad iti Justice Department ti agtartrabaho a mangrusot iti suppiat.
Dakkel ti Peggad kadagiti Assawa a Babbai dagiti Managsigarilio
Dagiti naasawaan a babbai a ti assawada agtabako ad-adda nga agpeggadda iti kanser iti bara ngem dagiti assawa dagiti lallaki a saan nga agsigarilio, ipakita ti nabiit pay a panagadal. Ti The Globe and Mail iti Toronto, Canada, ipadamagna a maysa a panagadal a Hapones a naaramid kadagiti 1,400 a tattao iti nagbaetan ti 1971 ken 1980 ti nagkonklusion a ti peggad ket 50 porsiento a dakdakkel ngem dagiti kakasta a kaso. Sigun ken Dr. Suminori Akiba, maysa nga autor iti panagadal, ti pannakaala iti kanser iti bara kumaro a maitunos iti no kasano kaadu ken kasansan ti panagsigarilio ti asawana. Dagiti nasarakan ni Dr. Akiba ipakitana a dagiti “assawa dagiti lallaki nga agsigarilio iti 30 a sigarilio iti maysa nga aldaw ket mamindua a daras nga ad-adda a makaala iti kanser iti bara ngem dagiti babbai a naasawaan kadagiti saan nga agsigarilio,” kuna ti pagiwarnak.