Agimtuod dagiti Agtutubo . . .

Apay Awan ni Nanang No Sumangpetak iti Pagtaengan?

ITI agarup alas 3:30 t.m. iti tunggal aldaw ti panageskuela, sumangpet ni Bruce. Ni nanangna, nupay kasta, awan sadiay a mangkablaaw kenkuana. Isut’ addaan iti trabaho idiay pinansial a distrito ti Siudad ti Nueva York; ket awan met sadiay ni tatangna a mangimtuod kenkuana kadagiti paspasamak iti aldaw. Isut’ addaan ti amin-tiempo a tabaho iti maysa a pagiwarnakan. “Addaanak ti bukodko a tulbek,” kuna ni Bruce, “ket paunegek ti bagik met laeng ket rugiakon ti homeworkko.”

Ni Bruce ket maysa a “latchkey child,” maysa a termino nga us-usaren ti Estados Unidos a mangdeskribir iti ubing a mapampanawan nga agbukbukod a mangaywan iti bagina agingga a sumangpet dagiti dadakkelna. Nagasat ni Bruce, ta ti panagsolsolona ket apagbiit laeng. Di agbayag sumangpeten ti lolana a kadua ti in-inaudi a kabsatna a babai. Ket ti maysa a nainggayyeman a kaarruba ti adda sadiay no adda tumaud nga emerhensia.

Idi, dagiti “latchkey” nga ubbing ket patauden iti kinapanglaw. Itan masarakandan, a dagiti tulbek nakaukkor kadagiti tengngedda agpadpada kadagiti napnot-kriminal a purok ken kadagiti sangakaarrubaan a babaknang. Dadduma pattapattaenda nga addada agarup dua agingga iti uppat a milion a “latchkey” nga annak, nga agtawen iti 7 agingga iti 13, idiay Estados Unidos laeng! Ti makagapu? Umad-adun dagiti babbai nga addaan ti sekular a trabaho. Masansan basta dida laeng kabaelan ti maaddaan iti nasayaat wenno kabaelanda a suelduan a mangaywan iti ubing.

Agbukbukod nga Ubbing

Kuna ni ruce: “No dadduma kayatko ti agbukbukod. Naul-ulimek ti balay.” Nupay kasta, saan nga amin nga ubbing maragsakan iti awan taona a pagtaengan. Ipadamag ti The Denver Post ti nasarakan ti maysa a sikologo a ni Lynette Long. Kalpasan ti panangsaludsodna iti 38 nga agtutubo a “latchkey” nga ubbing, inawagan ni Dr. Long dagiti nasarakanna ti “makaaburido, nakalkaldaang ken, no dadduma, makapakigtot.” Ti makagapu? Dagiti ubbing agsagsagabada iti nakaro a kinaliday. “Addada iti sidong ti nainget a bilin a saan a rumrummuar ken dida agpaspastrek iti siasinoman,” inlawlawag ni Long. Mainayon pay, “agarup kakatlo ti nakaro ti panagamakna . . . a mainaig kadagiti manangloob.”

Ti sangapulo ket dua ti tawenna a ni Gerald impalgakna ti sabali pay a gagangay a pagbutbutngan. Idi napagsaludsodan no ania ti pagarupenna maipapan iti isasangpetna iti awan taona a pagtaengan, kinunana: “O, pagarupko, saan met a dakes unay. Naulimek. Lukatak ti TV. Dayta ti kaduak.” Ngem idi napagsaludsodan no mailiw ken nanang ken tatangna, kinunana: “Pagarupek a kasta. Wen, mailiwak kadakuada. . . . Kasla nakakatkatawa no mapanka iti balay ti sabali ket adda ni nanangna sadiay. Ket kasla agpampanunotka no ni nanangmo ipatpategnaka. Ngem siguradoak nga ipatpategnak.”

Maysa a tin-edyer a managan Tonya ti nangiyebkas iti kasta met laeng a panagdanag: “Ni Nanang kankanayon nga adda sadiay a maipaay kaniak idi ubingak pay. Sumangpetak manipud eskuelaan ket addaankami kadagiti cookies ken gatas ket agsaritakami maipapan iti aldawmi. Nanipud idi nangrugin a nagtrabaho, sumangpetakon nga addaan iti cookies ken gatas iti awan taona a balay. No sumangpeten manipud trabaho, okupado unayen a maaddaan iti panawen kaniak. Ket kalpasanen ti pangrabii nabannogto unayen.”

No maysaka a natataengan, nalabit mapagtalkan a tin-edyer, mabalin a dikay kayat ti panagtrabaho ni nanangyo gapu iti naiduma a rason: ti kanayonan a rebbengen a naituding kadakayo. Mabalin a karurodyo ti panangaywan kadagiti ub-ubbing a kakabsatyo a lallaki wenno babbai no tarigagayanyo ti makikadua kadagiti gagayyemyo, wenno agluto imbes nga agay-ayam iti bola.

‘Apay nga awan ni Nanang iti pagtaengan no sumangpetak manipud eskuelaan?’ mabalin a panunotenyo.

Apay nga Agtrabaho

Ni Diane ket agsolsolo a naganak nga addaan ti sekular a pagtrabahuan nanipud pay idi agtawen ti dua ti anakna a lalaki. Ti panangsurot ti karera a panagbalin a “nawayawayaan” a babai ket saan nga isu ti motibona iti iseserrekna iti trabaho, wenno inaramidna dayta gapu ta dina inay-ayat ti anakna a lalaki. Ti rasonna? “Tapno makaanay ti gastosenna,” inlawlawag ni Diane. Wen, tapno maaywananna ti anakna a lalaki, kuna ni Diane a masansan nga awatenna dagiti trabaho a nababa laeng ti sueldo a pudno a kagurana.

Kaaduanna, dagiti inna a manggun-od iti sekular a trabaho ti agtrabaho gapu iti ekonomiko a rason. Ta kinapudnona, dagiti nagannak naikkanda ti inted-Dios nga obligasion a mangipaay ti kasapulan dagiti annakda. (1 Timoteo 5:8) Ket uray idi panawen ti Biblia, ti “natalunggadingan a babai” mangaramid kadagiti kakasta nga ar-aramid tapno mangyeg iti kasapulan a gastosen. (Proverbio 31:10, 24) Pudno, idi, ti panagtrabaho naipamaysa iti aglikmut iti pagtaengan, ket iti kasta nalaklaka para kadagiti nagannak ti aggiddan nga agtrabaho ken mangaywan kadagiti annakda.

Nupay kasta, dagiti agtutubo saanda a kanayon a maawatan ti kasta unay a pammarigat ti ekonomia a marikrikna dagiti nagannak ita. Iti narang-ay nga Estados Unidos, kas pangarigan, dagiti agtutubo kankanayon a kalikagumanda dagiti nangingina a sapatos a pagtarayda, dagiti personal kompiuter, ken ti alikamen nga stereo a kasla dagitoy ti kalinteganda a naipasngay, a kasla dagiti nagannak ti makinkukua iti banko. Ngem agsipud ta agbibiagtayo kadagiti “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan,” ti panangipaay laeng kadagiti kasapulan iti biag ti masansan a kasta unay ti pannangikagumaan dagiti nagannak a sapulen.​—2 Timoteo 3:1.

Idiay Estados Unidos, iti nagbaetan dagiti tawtawen 1970 ken 1983 ti gatad iti kawes ti ngangngani nagdoble. Ti gatad iti taraon, pagtaengan, ken ti transportasion ti pudno a ngimmato ti namitlo a daras! (Statistical Abstract of the United States 1984) Adu nga amma ti basta di makasapul iti umdas a kuarta tapno makiaddang iti agpangpangato a gastos. Ti resulta? Adu a bilang dagiti babbai ti nanggun-od iti sekular a trabaho. Maysa a report ti maysa nga organisasion iti panagsirarak a maawagan Worldwatch Institute kunana nga, iti sangalubongan, ti bilang dagiti babbai a nairaman iti sekular a trabaho “ngimmato manipud 344 milion agingga iti 576 milion iti nagbaetan ti 1950 ken 1975”!

Gapuna no agtartrabaho ni nanangyo, ti kinapudnona a ta mariknana nga awanen ti pagpilianna. Awan ti rason a kunaen a ti panagayatna kadakayo ket limmamiisen. Kinapudnona, ti kinapudno a ta ibatinakayo nga agsolsolo​—wenno italekna kadakayo ti panangaywan kadagiti in-inaudi a kakabsatyo​—ti mabalin a mangipamatmat no kasano ti panagtalek dagiti dadakkelyo kadakayo.

Agbalin a Manangsuportar

Siempre, ti panangawat no apay nga agtrabaho ni nanangyo dina kaipapanan a pagay-ayatyo dayta. Awan duadua a ti kaadda ti trabahona ti mangipaay kadakayo iti sumagmamano a parikut: naladaw a pannangan, sagpaminsan a panagliday, panagdanag. Nakalaklaka a pagbalinenyo ti bagiyo a nakakaasi babaen ti kankanayon a panangpampanunotyo kadagiti kakasta a pakarigatan. Iti kasumbangirna, kuna ti Biblia: “Naragragsak ti mangted ngem ti umawat.” (Aramid 20:35) Wen, ti sigurado a panagballigi iti pannakaseknan iti bagiyo isu ti panangsuportaryo kadagiti nagannak kadakayo ken panangtulongyo kadakuada.

Kas pangarigan, usigenyo ti kinuna ti maysa a pagiwarnak iti Nigeria a maawagan Sunday Sketch: “Ti estadistika iti NU ipalgakna a dagiti babbai aramidenda ti dua a kakatlo ti trabaho ditoy lubong ket dagiti lallaki aramidenda ti kakatlo. . . . Napagnunumuan a . . . dagiti babbai addada iti manayon a pannakabannog ken pannakaibus ti pigsa gapu iti sobra a trabaho isu a mangapektar iti salun-atda.” Nupay mabalin a nangnangruna a pudno kadagiti Rumangrang-ay a pagpagilian, dagiti babbai iti narang-ay a Laud ti masansan a mabambannogan met babaen ti panangpadasda a panangakem agpadpada ti manangipaay iti pamilia ken ina.

Mannakipagriknakayo kadi iti daytoy a kinapudno? Mangipaaykayo kadi ti pammaregta ken panangapresiar no mapaliiwyo a ni nanangyo ket nabannog manipud iti agmalmalem a panagtrabaho? (Proverbio 25:11) Pinadasyo kadin ti nangitukon iti itutulong iti aglawlaw iti balay? Wenno aramidenyo dagiti trabaho a buyogen ti panagdayamudom? (Idiligyo ti 2 Corinto 9:7.) Kuna ti maysa nga agtartrabaho nga ina: “No saan a makitunos ti anakko a lalaki, daytoy ti mangupay kaniak. Ket no sumangpetak ket saan pay a naaramid dagiti bambanag, maup-upayak ti kasta unay. Daytat’ mangikkat iti rag-ok kadagiti bambanag a kayatko nga aramiden, kas ti panagluto iti naimas a taraon para kenkuana.”

Ti libro a Working Couples napaliiwna pay: “Kaaduan nga agtartrabaho a nagannak ti masabet, apaman a lukatandan ti makinsango a ruangan, kadagiti adu a salsaludsod, kalikagum, ken pannakasapul dagiti annakda iti atension. . . . Dayta a nabalitokan nga oras iti ngudo ti aldaw ti masansan a panawen ti pannakabannog, panagap-apura, ken nakapuy a pangngeddeng.” No ngay no medmedanyo iti salsaludsodyo wenno kalikagumyo iti napaut bassit tapno palubosanyo ni nanangyo wenno tatangyo a maaddaan iti sumagmamano a maikari unay kadakuada a minutos tapno makainanat’ bassit?

Ipapantayon, ti isasangpet iti maysa nga awanan tao a balay ket saan a nasayaat. Ngem no ‘matmatanyo, saan a ti personal a pagimbaganyo, no di ket ti personal a pagimbagan dagiti dadakkelyo,’ mapasayaatyo ti kasasaad. Maysa nga artikulo iti masanguanan ti mangipakitanto no kasano a dagiti dadduma nga agtutubo inaramidda daytoy.​—Filipos 2:4.

[Blurb iti panid 18]

No agtartrabaho ni nanangyo, mabalin a mariknana nga awan ti pagpilianna