Panangmatmat iti Lubong
Nasaknap a Malnutrision
Sigun iti kaudian a panagadal iti World Bank, ti bilang dagiti pudno a saan a nasayaat ti pannakataraonna a tao ti immadu iti 14 porsiento bayat ti dekada nanipud 1970 agingga iti 1980. Agarup 340 milion a tattao iti 87 a rumangrang-ay a nasnasion iti Africa, Latin America, ken Asia—malaksid ti China gapu iti kinakurang iti impormasion—ti nasarakan a nakaro ti saan a nasayaat a pannakataraonna, nga agbibiag laeng iti taraon a nakaro ti panangdangranna ken panangtiltilna iti panagdakkelda. Ti kanayonan pay a 390 milion a tattao ti agkurang iti taraon tapno maaddaanda iti aktibo a panagbiag. Ti parikut, kuna ti Banko, saan a ti sangalubongan a kinakurang iti taraon, agpangpangato a presio, wenno populasion a manglablab-aw iti panagapit. “Ti irarang-ay ti panangpataud iti taraon naparpartak ngem ti di napakpakadaan a panagadu ti populasion iti napalabas a 40 a tawtawen. Ti presio dagiti bukbukel iti pagtagilakuan ti lubong bumabbaba.” Ngarud apay a dagitoy a pagpagilian ken dagiti tattaona dida makiraman iti daytoy a kinawadwad? Agsipud ta nakapangpanglawda tapno makagatangda iti kasapulan a taraon, ken “gapu iti nasaknap a di umiso a pannakaawat a ti kinakurang ti taraon ti kangrunaan a gapu iti parikut,” kuna ti Banko.
Kapapautan nga Agturay
Ni Emperador Hirohito iti Japan, nga itan ket 85 añosen, isu ti kapapautanen nga agturay ken ti kalalakayanen nga agturay. Itoy a tawen, ti seremonia iti pannakaipasngay naikaduan iti selebrasion a mangtanda iti 60 a tawen iti panagturay ni Hirohito. “Ti kadadaksan a pakalaglagipak iti napalabas a 60 a tawtawen isu dagiti pasapsamak a mainaig iti maikadua a gubat sangalubongan,” kuna ti emperador, isu a sakbay ti gubat naibilang kas maysa a dios. Ti dakkel a bunggoy a napattapatta nga agbilang iti 56,000 ti immay iti paraangan ti Imperial Palace tapno mangkablaaw iti emperador. Nainget ti panagannad iti seguridad, ta ngimmato ti kinaranggas idiay Japan kadagiti nabiit pay a tawtawen.
Endometriosis ken Ehersisio
Ti makabannog nga ehersisio agparang a mangpabassit iti peggad ti pannakagun-od dagiti babbai iti sakit a makapataud iti kinalupes ken ti panagtubo ti tumor—endometriosis. Idiay Estados Unidos ti napattapatta a 10 agingga iti 15 porsiento kadagiti sakbay nga ag-menopause a babbai ti maapektaran iti daytoy a sakit, isu a mangpataud iti di gagangay panagpuskol ti tisyu ti uterine-lining ket daytat’ gagangay a mainaig iti nasakit a panagbetted sakbay ti panagsangaili. Ti makabannog nga ehersisio ti “inrekomendar ti adu a dodoktor,” kuna ni Dr. Cramer iti Harvard Medical School iti The New York Times. “Saan a masapul nga agbalinka a propesional nga atleta tapno magunggonaanka iti dayta, basta ti sumagmamano nga oras iti linawas makaipaay iti makasalaknib nga epekto.”
Panangiplano Babaen iti Satelait
Babaen ti panangusar iti radar manipud kadagiti agrikrikos a satelait, dagiti sientista mangar-aramiddan iti umiso, detaliado a mapa iti tukok ti baybay. Kinapudnona, ti rabaw ti baybay ti marukod. Nupay di maawatan dagiti tattao iti barko, ti rabaw ti baybay saan a patag. Gapu iti grabidad, ti danum ti maguyod kadagiti abut wenno agayus iti rabaw dagiti bambantay ket mabalin nga agduduma ti kaunegda iti 50 pie (15 m) wenno naun-uneg pay. “Ti kaudian a kalkulasion,” kuna ti U.S.News & World Report, “umiso unay ta ti nagdudumaan iti rabaw ti danum a 10 centimetro [4 in.] ti matunton iti espisipiko a kasasaad iti tukok ti baybay.” Mabalin nga ad-adu pay a detalye ti mainanama nga ipaay dagiti masanguanan a satelait. “Manipud iti kasasaad iti tukok ti baybay, gagiti geopisiko mabalin a maadalda no kasano a ti makuna a tectonic plates iti rabaw ti daga agtignay a mangpataud iti ginggined ken dagiti dadduma pay a subteranean a pannakagunggon ti uneg ti daga,” kuna ti artikulo.
Nakita ti Nagdumaan
“Ti teknolohia iti 1986 ti kasla nagsagaba iti makadadael a maysa-dua a danog,” kuna ti The New York Times. “Ti umuna a danog isu ti maipapan iti panagaramid ken panagipatayab ti rocket idi a bimtak ti space shuttle, a sinaruno ti agkallungogan nga ibebettak ti maysa nga Air Force Titan rocket ken ti maysa a Delta a nagawit iti satelait ti panniempo; ti maikadua a danog isu iti nuklear a bileg, bayat ti makadangran a pannakadadael ti power reactor idiay Ukraine.” Kasano ti panagtignay dagiti tattao kadagitoy a pasamak? Ti aksidente iti shuttle naawat a kas maysa kadagiti peggad iti panagbiag iti kagimongan iti moderno a teknolohia. Iti umasping a kasasaad idi napalabas, nakalikaguman ti pannakaaramid ken pannakabalbaliw dagiti bambanag a pagbalinen a nataltalged, ngem saanda a sinapul ti kangrunaan a pannakabalbaliw. “Nupay no makita a di naan-anay, maawat dagiti teknolohia gapu ta dagiti gunggona ringbawanna dagiti peggad,” kuna ti Times. Ngem no maipapan iti pannakadadael ti power reactor idiay Ukraine, “ti tignay ti publiko iti sangalubongan ket naiduma. Ti kinakaro dayta ken ti rikna isingasingna a daytoy a teknolohia ti ad-adda a mapagduaduaan ken pagam-amkan ngem ti pannakaawatna.”
Baro a Pamay-an ti Panangilasin
Ti panangilasin kadagiti napukaw wenno nakidnap nga ubbing, dagiti di makabigbigen a lallakay ken babbaket, nadangran nga indibidual, wenno dagiti natiltil ti mapagbalin a nalaklakan. Ti numero a pakailasinan, kas ti numero ti Social Security, ti maikabil iti bassit a disk a naikabit iti makin-uneg a sangi. Dagiti numero ti maisalansan iti computer registry, agraman dagiti impormasion a pakailasinan ken ti medikal a historia iti indibidual. Ti serbisio ti itukon dagiti innem a nagduduma a kompania ita agdama. “Tapno maliklikan iti pannakariro, ti American Dental Association ar-aramidennan ti naipamaysa a sistema,” kuna ti magasin nga American Health.
Kuarta iti Basura
Maysa a rabii ti Biernes maysa a kahero ti banko nga Aleman idiay Saarlouis ti di makailawlawag iti pannakapukaw iti DM20,000 ($9,000, E.U.). Iti sumaganad a Lunes, maysa a basurero idiay pagibasuraan ti siudad ti nakasarak iti banag a makapabain iti banko. Kadagiti awan nagyanna a lata, basura a papel, ken ukis ti itlog, nakasarak iti sumagmamano a kuarta a papel. Maysa a grupo ti nagsapul kadagiti bunton a basura ket nakasarakda ti nasurok pay a DM7,000. Ania ti napasamak? “Iti panangbalanse ti ngudo-ti-bulan a kuenta idi napalabas a Biernes, Enero 31, okupadokami unay,” kuna ti pannakangiwat ti banko iti Aleman a pagiwarnak a Kölner StadtAnzeiger. “Dagiti reppet ti kuarta ti mabalin a di napupuotan a natnag iti pagibasuraan ti papel manipud iti kahon ti kuarta,” ket naibasura iti kangrunaan a basura manipud iti pagibasuraan ti papel.
Napipigsa a Managawit
Adu a babbai nga Africano ti mangawit kadagiti nadadagsen nga awit, kas ti timba ti danum, rineppet a kayo, sinupot a semento, ken maleta, a susuonenda kadagiti ul-uloda. Sigun iti sientipiko a panagadal a mangsuksukat iti gasto iti bileg, ti Africano a babai a mangawit iti dagsen a 70 porsiento iti bagina paaduenna ti panangipaunegna iti oksihena iti 50 porsiento. Dagiti naayaban iti buyot, nga agawit iti kasta a dagsen kadagiti baklayda, ti mangipauneg iti 100 porsiento nga oksihena. No basbassit ti awit agingga iti 20 porsiento iti dagsen ti bagi, ti Africano a babai awan aduan ti ipaunegna nga enerhia. “Dagiti naayaban iti buyot,” kuna ti pagiwarnak a Nature, “dida kabaelan ti agawit iti nalag-an nga awit a saanda a makasapul iti bileg.” Isingasing dagiti sientista a daytoy a banag ket resulta iti nasapa a pannakasanay ket ramanenna ti postura ken pamay-an ti pannagna. Ti pannagna kasapulanna ti bileg kaaduanna gapu iti sumang-at ken sumalog a panaggaraw ti bagi. “Dagiti Africano a babbai ipaayda ti amin a bilegda iti panagabante,” kuna ti magasin a Discover. “No kaaduan a tattao agabanteda a kas karison kadagiti kasla itlog a dalig, dagiti Africano a babbai aggarawda kas karison kadagiti sirkulo a dalig.”
Awanen
Maawagan ti kadadakkelan nga animal a tumayab, ti dakkel a pterodactyl nabayagen nga awan. Ti natda a tultulang ti maysa kadagitoy ti nasarakan idiay Texas idi 1972 ipakitana ti payakna a 36-pie (11 m), ti mapattapatta a dagsen a 150 libras (68 kg), ken ti mabalin a katayagna a 12 pie (3.7 m). Maysa a plano a mangibangon iti naan-anay a ladawan dayta ti naikkat a pabor iti kagudua laeng ti kadakkelna nga agtayab a modelo nga addaan iti 18-pie (5.5 m) a payak. Babaen iti panangtengngel dagiti kompiuter iti panagpayakpak dagiti payakna, ti $700,000 a modelo nga aktual a tumayab iti ababa laeng a tiempo iti nasapa a paset ti tawen, nga agtignay a bukodna babaen iti agos ti angin. Ti naballigi a panagtayabna ti naipelikula ti Smithsonian Institute a maipaay iti sine iti gagangay ken mekanikal a panagtayab. Ngem ti modelo ti masapul a maipatayab iti angin, ta ti panaggaraw ti saka ti di matulad, ken gapu iti dagsenna, saan a makapangato. Addada pannakaupay ken balligi, ngem iti maudi a pannakaipabuyana, ti pannakaipabuya iti publiko iti asideg ti Washington D.C., dayta ti dagus a natnag iti daga ket nadadael ti ulona. “Itan ammomin no apay nga awanen dagiti pterosaurs,” kuna ti nangibangon, ni Paul MacCready.
“Kadadagsenan iti Lubong”
“Ni Albert Pernitsch, maysa nga umili ti Austria, kunaenna nga isu ti kadagsenan a tao iti lubong,” kuna ti Japan Air Lines Newsletter. “Narawet ken adut’ inumenna, ni Pernitsch ti makuna a manginum iti 80 a mug a beer, nasurok a walo a quatro kantos [7.6 L] nga arak ken 14 a manok iti maminsan laeng a pannangan.” Agdagsen iti 13 libra (5.9 kg) idi naiyanak, 400 libras (180 kg) idi agtawen iti 15, ket itan ti 29-años a lalaki agdagsenen iti 876 (397 kg). Isut’ naipan idiay Japan babaen iti eroplano “tapno ipakita ti kadakkelna idiay Tokyo fair.” Innem a tugaw ti primera klase a kuarto iti 747 nga eroplano ti masapul a maikkat ken ti naisangsangayan a safety belt ti naikabil tapno mailugan, agraman ti napatibkeran a datar ti eroplano ken ti dakdakkel a banio. Isut’ nailugan iti eroplano babaen iti naikkan ti kutson a pagkargaan iti badahe.
Panangpasayaat iti Brooklyn Bridge
Masapul a masukatan dagiti 1,088 a vertical suspender a kable ti Brooklyn Bridge a mangsuportar iti kalsadana ken dagiti 400 a diagonal a patibkerna. “Ti pannakabalbaliw ti suportar ti rangtay ti kangrunaan a paset iti 15-tawen, a $153 milion a panangpasayaat a patien dagiti enheniero a mangipaay ti panagpaut ti rangtay iti maikadua a siglona,” kuna ti The New York Times. Ti rangtay naluktan idi 1883. Ti dati a nangipaay iti barot a tali ti nangipaay iti addaan depekto a barot a di inawat dagiti inspektor iti paktoriana. Nupay kasta, ti rangtay nadisenio tapno marisot ti epekto dayta, ket nagpaut dagiti tali. Maar-aramiden ti pannakasukatda gapu iti kabayagdan. Dua a kable ti napugsat idi 1981, a nangpapatay iti maysa a magmagna iti pagnaan ti tao iti rangtay. Kalpasan ti pannakasukat dagiti kable, baliwan met dagiti enheniero ti kairtengda tapno mapagpapadada. Dagiti uppat a kangrunaan a kable ti rangtay saanda a masukatan.