“Kanser—Ab-abakek Dayta”
NI Rose Marie ket maysa a nakaragragsak unay, alineada a taga Texas nga agtawen kadagiti 60’s. Umuna a nasukalanna nga isut’ addaan tumor idi 1964, agarup idi tiempo ti menopausena. Adtoy a salaysayenna ti makaparegta nga estoriana:
Idi damo a madlawko nga adda bukolko iti susok, maseknanak unay no ania dayta. Gapuna siak ti impan ni lakayko iti ospital nga agpatsek-ap. Dayta ti nakabutbuteng a paset—agtugtugaw ken ur-urayen ti pangngeddeng. Idi a naibaga kaniak met laeng iti kamaudianan a mabalin a maaddaanak iti kanser iti suso, malaglagipko pay laeng a ti riknak ket kasla adda nangkugtar kaniak iti tianko. Kalpasanna nangrugi ti panawen ti panagpangpangadua—ania a kurso ti inkam alaen? Dadduma kadagiti doktor ti mangidagdagadag ti operasion, ket dadduma ti mangirekrekomendar iti sabali a panangagas. Kasanot’ panangikeddengmi?
Ni lakayko nakisarita iti maysa a gayyemna a doktor a nagkuna a nupay kaaduan a bukol iti suso ti saan a dakes adda met ti posibilidad a mabalin a dayta ti makapapatay. Gapuna ti pagpilian ket, rebbeng aya nga alaenmi ti tsansami ket taktaken ti operasion wenno rebbeng a dagdagus a paikkatmi ti sibabasol a bukol? Naikeddengmi a dua nga awatek ti operasion. Naikkat ti bukol ket naibaga a dayta ti di makapapatay. Nabang-aranak pay.
Idi 1965 adda manen nariknak a sabali a bukol iti isu met laeng a suso. Daytoy ti lapped ngem saan a pannakaabak. Dagus a naoperarak, ket dayta a bukol saan met a dakes. Ti kayarigayanna, kasla minedmedak ti panagangesko bayat a naglabas a sisasayaat dagiti isuamin a bambanag iti dua a tawen. Kalpasanna, idi 1967, nagparang ti maikatlo a bukol iti dayta met laeng a suso. Imbilin a dagus dagiti doktor ti naannad a biopsy ket rimmuar a dayta ti makapapatay. Masapul a maikkat ti suso. Gapuna, maysa a bulan kalpasanna naaddaanak ti “simple” mastectomy.
Walo a tawen ti limmabas nga awanen ti kanayonan a parparikut. Mariknak a kasla naparmekkon ti kanser. Ngem idi 1975 nariknak manen ti bukol iti sabali a susok. Gapu iti napalabas a historiak, pinili dagiti doktor ti mastectomy iti dayta a suso. Tapno masigurado a din agsaknap ti kanser, imbilinda manen ti agsasaruno a panangagas iti radiasion. Masapul nga aminek a daytoy a pamay-an ti namutbuteng kaniak. Apay a kasta?
Tunggal agpaagasak, masapul ti panagurayko a kadua dagiti dadduma a tattao nga agpapaagas met iti radiasion. Dagiti ruprupa ken bagbagida ti namarkaan ti nalabaga kas puntiria ti radiasion. Daytat’ mangpakebbayo a buya. Kalpasanna umunegak iti daytoy naisangsangayan a siled ti radiasion a bukbukodko. Kasla nakabutbuteng amin dayta agsipud ta ammok nga adda daytoy di makita a puersa a mangdaddadael kadagiti tisyu, dakes ken naimbag nga agiddan. Nupay kasta, naaddaanak iti 30 a panangagas ti radiasion iti las-ud ti agarup 15 a lawas. Nanipud idin, adda laengen dua a kasapulak a menor nga operasion a maipaay kadagiti di makapapatay a tumor iti likudko ken ulok.
Pigsa a Makalasat
Pudno nga agyamyamanak unay a sibibiagak pay 22 años kalpasan ti umuna a panagparang ti tumor. Aniat’ nakatulong kaniak a makapagtultuloy kabayatan amin daytoy a pannakasuot? Umuna ngem amin, ni lakayko a manangsuportar. Inyurnosna ti panangkuyogna kaniak idiay ospital tunggal mapanak, agraman amin dagiti panangagas ti radiasion. Mariknak a talaga a kasapulanyo ti maysa a naimbag a gayyem wenno kabagian a mangsuportar kadakayo no mapankayo iti ospital. Ngem masapul a daytat’ maysa a nabileg, positibo a tao, saan a maysa a sentimentalista. Nalakaak a makasangsangit, ket diak kasapulan ti maysa a mangparegta kaniak nga agsangit.
Nasarakak met a dagiti doktorko ti dakkel a katulongan. Nagasatkami a maaddaan ken ni Dr. James Thompson, maysa kadagiti kalaingan idi. Isut’ addaan ti naayat a kababalin uray no addaka a mismo idiay siled ti operasion. Isu met ti prangka maipapan iti kasasaadko, nupay no isut’ saan a nauyong ken nasakit nga agsao.
Naadalko met a di pampanunoten ti kasasaadko. Pinunnok a kanayon ti biagko kadagiti intereses ken trabaho. Kaay-ayok unay ti agbasa, ngem masapul a dagiti estoria ti addaan naragsak a tema. Diak kayat ti agpanunot kadagiti nakabutbuteng a tema. Ket diak maibturan dagiti estoria idiay ospital a buyaen iti TV!
Aniat’ nakatulong kaniak no masakitak? Maysa kadagiti bambanag nga inapresiarko unay isu dagidiay amin a get well cards ken sursurat. Pudno a makaparegta a nagadu dagiti agpampanunot ken silalagip kaniak. No masakitkayo, dimo kanayon a kayat ti maaddaan kadagiti bisita, ngem dagiti tarheta nga aggapu kadakuada ti maabrasa unay. Siempre, no umay dagiti bisita, apresiarek dagidiay makapabileg ken positibo ti panagkomentoda. Awan ti mayat a makaammo maipapan kadagiti sumagmamano a kabagian a natay iti kanser tallo a tawen ti napalabasen! Gapuna ti pannakipagrikna iti rikna ti maysa ti maapresiar unay no dagiti bisita umayda sumarungkar iti masakit.
Siempre, kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova, ti pammatik ti nangsustiner unay kaniak iti dakkel. Agingganat’ mabalin, nagbalinak met nga kupado iti Nakristianuan a ministerio. Ti panangaskasaba ken panangisursuro iti namnama ti Biblia maipapan ti baro a sistema ti Dios ken ti panagungar ti nangtulong a nangpabileg iti mismo a pammatik. Itan, iti tawen 1986, maragsakanak ta addaak pay laeng a sibibiag ken mapumpunnok ti panagbiagko kadagiti ar-aramid iti serbisio ni Jehova.—Naipatulod.
Ti idudur-as ti panangagas ti kanser kadagiti nabiit pay a tawtawen ti nakatulong kadagiti dadduma a pasiente a naaddaan laeng iti simple a lumpectomy. Nupay kasta, ti panangpili iti panangagas agpannuray kadagiti adu a bambanag.—Ed.