“Waldsterben”​—Parikutyo Met Aya Dayta!

NALAINGKAYO aya kadagiti burburtia? Padasenyo daytoy. Laklakayak iti adu a siglo ngem dakayo ngem itan agpegpeggadakon iti nasapa nga ipapatay. Nupay no maysaak, adukami ta, nakaladladingit a kunaen, a bumasbassitkamin. Ket nupay naberdeak, maawaganak iti nangisit. Asinoak?

No ti sungbatyo isu ti “Black Forest of Germany,” umisokayo. Anian a nakalkaldaang a ti nasudi a kaykayo a fir ken spruce nga iti naminsan inabbungotanna ti sikigan dagiti bambantay a nakapuspuskol ken isu a nangipaay iti naganna ti tumbaenen ti naulimek a manangpapatay. Ngem aguray! Saan laeng a dayta.

“Manipud iti Italia agingga iti Denmark, wen, iti isuamin nga Europa, dagiti kabakiran matmataydan,” kuna ti maysa nga eksperto iti kabakiran iti University of Munich a ni Propesor Peter Schütt idi 1983. Nanipud idin, iti lawag dagiti di agbiddut a pammaneknek a kimmaro pay daytoy a parikut agingga iti amianan a sumrek iti Scandinavia, dagiti sasaona ti ad-adda pay ti kinaganatna.

Ti Norte America, nangnangruna ti Canada, addaan met ti parikut, ngem saan a nakagteng iti kasta unay a nakaam-amak a kasaknap a kas iti Europa. Ket yantangay dagiti kabakiran addaanda iti nakapatpateg a paset iti historia ken iti mitolohia ti Alemania, a sinaknapanda ti 29 porsiento iti dagana, kasla mainugot a ti sao nga Aleman a​—Waldsterben​—ti nasaknap a nausar a mangdeskribir iti daytoy a parikut iti “matmatayen a kabakiran.”

No Kasano nga Apektarannakayo dagiti Matmatayen a Kabakiran

Tagtagiragsakenyo kadi ti sagpaminsan a panagpasiar kadagiti kakaykayuan? Maragsakan kadi ti pusoyo a makakita kadagiti ubbing a maragsakan a makakita iti ugsa ken dadduma pay nga atap nga animal iti gagangay a pagtaenganda? Laglagipenyo, a no awan dagiti kabakiran, awanen ti panagpasiar, awanen dagiti atap nga animal, awanen ti makabang-ar nga angin iti kabakiran.

Ket no agtultuloy a matay dagiti kabakiran, panunotenyo ti dakes nga epektona iti ekonomia dagiti pagpagilian nga agpatpataud kadagiti tabla kas iti Canada ken Sweden. Kinapudnona, ti ekonomia iti intero a lubong mabalin nga agsagaba. Pattapattaenyo, no kabaelanyo, kasanonto kangina ti pagbalinan dagiti kaykayo ken dagiti produkto ti kayo, agraman ti papel.

Malaksid pay iti dayta, ti kinakurang ti kayo a mangsaknap kadagiti luglugar a kabambantayan ti mangawis iti didigra. Maysa a nabiit pay a panagadal a naipablaak idiay Munich kunaenna, a kagudua kadagiti barbario iti sakaanan ti turturod iti Alpine iti Bavaria ti agpegpeggad babaen kadagiti “agtinnag a batbato, panagreggaay, ken laylayus” a mamagbalin kadagiti “kalkalsada iti nagbabaetan dagiti barbario a saan a mabalin a pagdaliasatan.” Umasping met ti kasasaad kadagiti dadduma a luglugar iti Alpine.

Ngem ti kadadakkelan a peggad iti amin isu ti kinapudno a no awan ti maaramid iti kabiitan a tiempo, kas impakdaar ni Propesor Schütt, “ti ecosystems iti kabakirantayo madadaelen iti uneg ti sumaganad a sangapulo wenno duapulo a tawtawen.” Ti kasta a pannakadadael ti mabalin nga agturong iti ibabassit ti bilang dagiti mulmula ken kita ti an-animal. Mabalin nga impluensianna ti klima, a baliwanna ti temperatura ti lubong. Balbaliwanna met ti padron ti panagtudona, a mamagpeggad iti reserbatayo a danum ken kadagiti mulmula.

Ket ti met ngay salun-at? Mainanamatayo kadi dagiti tattao a makataginayon iti nasayaat a salun-at no ang-angsenda ti isu met laeng a narugitan nga angin a nalawag a mangpatpatay iti kaykayotayo? Maysa a panagadal nga Aleman kunaenna a nasarakanna ti pakainaigan iti panagsaknap ken ti kakaro iti Waldsterben ken ti kakaro ken kasaknap iti saksakit ti tao iti sistema ti pagangsan. Maysa a doktor iti University of California ti naadaw a nagkuna a ‘no awan ti masarakan nga agas iti kanser iti uneg ti 75 a tawtawen, adu a tattao ti agsagaba, ngem no ditay makasarak iti pamay-an iti panangitalimeng iti naturalesa iti uneg ti sumaganad a 15 a tawtawen, agsagaba ti isuamin.’

Kuna ni Dr. Albert Hofmann iti Switzerland a “no awan ti nagdumaan iti pamay-an a panangagsep dagiti kaykayo iti kabakiran ken dagiti agbunga a kaykayo wenno dadduma a makan a mulmula, binukel, ken dadduma pay, iti carbon dioxide,” a nalawag nga awan, “ngarud masapul nga ibilangtayo a posible nga iti uneg iti makitkitan a masanguanan dagiti mulmula a kankanen ti tao mangrugidanto metten a matay.” Kas pangserra, kunana: “Gapu iti ipapatay iti kabakirantayo ti mismo a pamuon iti amin a naindagaan a biag ti agpegpeggaden iti kasta unay.”

Gapu iti kinagrabe ti kasasaad, pudno a saan a panaglablabes no kunaen ti libro nga Unser Wald Muss Leben (Our Forest Must Live), a ti matmatayen a kabakirantayo ti mangiparang kadatayo “ti kadadakkelan a karit iti panawentayo.”

Adda ngarud rason iti panangibaga nga: “Umuna matay dagiti kabakiran, kalpasanna matay dagiti tattao.” Adda kadi aniaman a maaramidan?

[Kahon iti panid 3]

Saan Laeng a Parikut dagiti Aleman

Switzerland: Ti nabiit pay a nalpas a panagadal pattapattaenna a ti bilang dagiti natayen a kaykayo sadiay ti ngimmaton agingga iti 46 porsiento, maysa a 10-porsiento nga irarang-ay iti uneg ti napalabas a tawen.

Austria: Ti direktor iti Institute for Forestry idiay University of Soil Cultivation idiay Vienna kunaenna a kagudua dagiti kaykayo iti pagilian iparangda dagiti makita a pagilasinan iti sakit. Kunaenna: “Awan ti uray maysa laeng a kayo a nabati iti isuamin nga Austria a saan a nagsagaba iti saan a madmadlaw a pannakadadael.”

Yugoslavia: Dagiti madlaw a sintomas iti sakit ti makita kadagiti kaykayo nga spruce ken fir.

Francia: Ti kaadda dagiti matmatayen a kabakiran nailibak agingga idi 1983, ngem dagiti pagilasinan a matmatay dagiti kaykayo ti nalawagen a makita.

Luxembourg: Idi 1984 naipadamag dagiti nadadael a kabakiran iti damdamona unay.

Czechoslovakia: Iti Ore Mountains iti beddeng iti German Democratic Republic ken Czechoslovakia, nasurok a 120,000 acres (50,000 ha) a kabakiran ti naipadamag a natayen.

Belgium: Agarup 70 porsiento a kabakiran a nangabbungot iti makindaya a paset iti pagilian ti makuna a natayen.

England ken Scotland: Impadamag ti United Kingdom Forestry Commission idi 1984 a ti pannakadadael ti kayo idiay makin-abagatan ken makin-laud nga Scotland ken idiay makin-amianan a laud nga Inglatera isu ti “baro ken nasaknap kadagiti adu a kita ti kayo.”