Ti Panangipangag iti Pakdaar Mabalin nga Ispalenna ti Biagyo
TI PAKDAAR mabalin a maysa a pagilasinan iti trapiko a mangibagbaga iti “Aginayad,” “Agannad,” wenno “Mangpabus-oy”; wenno mabalin a dayta ti agrimatrimat a duyaw a silaw. Mabalin a dayta ti masarakan iti pagikkan iti agas wenno sabidong. Ti panangipangag kadagita a pakdaar ket saan a dakkel a pakarigatan, ket mabalin a dayta ti mangispal iti biagyo.
Nupay kasta, kadagiti dadduma a kaso dayta mabalin a kaipapananna ti pannakasinga dagiti planoyo wenno ti pannakapukaw dagiti namaterialan a sanikuayo. Dagiti pakdaar ti bagyo ti mabalin a mangkalikagum kadagiti mangngalap nga agsublidan iti igid wenno sumangladdan ket saanda nga agtrabaho iti dayta nga aldaw. Dagiti pakdaar mabalin a kaipapananna saan laeng a ti pannakasinga dagiti plano no di ket ti panangpanaw kadagiti pagtaengan ken sanikua, wenno ti panangibtur kadagiti pakarigatan iti temporario a paglinongan. No dadduma dagita a pakdaar ti di maipangag, nga agbanag iti pannakapukaw iti biag.
Kas pangarigan, idi primavera iti tawen 1902, amin dagiti bambanag nasayaatda iti napintas nga isla iti Caribbean a Martinique. Idin dagiti pakdaar iti didigra nangrugidan a nagparang bayat ti panagbalin nga aktibo ti Mount Pelée, maysa a bulkaniko a bantay a masarakan iti lima a milias (8 km) manipud St. Pierre, ti kangrunaan a siudad ti isla. Kamaudiananna, bayat ti pannakaipussuak ti asuk, dapo, ken babassit a batbato agraman ti naangsiit nga asuk, maamaken dagiti tattao. Nagtultuloy a kimmaro dagiti kasasaad, ket nalawagen nga umayen ti peggad.
Di Naipangag dagiti Pakdaar
Gaput’ umadanin ti panagapit iti unas, dagiti negosiante iti St. Pierre impanamnamada kadagiti tattao nga awan ti peggad. Dagiti politiko, a maseknan iti umay nga eleksion, dida kayat a pumanaw dagiti tattao, gapuna kasta met laeng ti panagsaoda. Dagiti narelihiusuan a papangulo nakitinnulongda babaen ti panangibagada kadagiti paspasurotda a nasayaat ti isuamin. Kalpasanna, idi Mayo 8, bimtak ti Mount Pelée iti kasta unay nga ungor. Ti nakapudpudot a nangisit nga ulep ti nagturong iti St. Pierre, ket 30,000 a tattao ti natay.
Bayat dagiti adu a kaputotan ti Mount St. Helens, a masarakan iti estado ti Washington, E.U.A., ket maysa a ladawan iti talna ken kinatalged. Ti lugar napnapno kadagiti nagduduma a kita iti atap nga animal ken dayta ti nagsayaatan a pagpasiaran ken pagkalapan. Ngem idi Marso 1980, dagiti pagilasinan iti peggad immay iti porma dagiti nagadu a ginggined ken ti babassit laeng a sengngaw a panagbettak. Idi nasapa a paset iti Mayo ti bantay kimmaro ti kinaaktibona. Dagiti lokal nga opisiales ken dagiti opisiales iti estado rinugiandan ti nangipaulog kadagiti pakdaar iti lugar ti bulkan.
Kaskasdi, adu a tattao ti nagtalinaed iti lugar, ket dagiti dadduma dida inkankano dagiti pagilasinan a namakpakdaar iti pannagna iti lugar ti peggad. Kellaat, iti nasapa pay iti agsapa ti Domingo, Mayo 18, adda ti dakkel a panagbettak a nangikkat iti 1,300 pie (400 m) iti tuktok ti bantay ken nagtudo iti pannakadadael dagiti mulmula ken an-animal, agraman iti 60 a tattao a di nangipangag kadagiti naited a pakdaar.
Maisupadi iti dayta, idi Nobiembre 1986, ti Mount Mihara iti isla iti Izu-Oshima, Japan, ti kellaat a bimtak, a namagpeggad iti isuamin nga isla agraman iti populasionna a sangapulo ribo a taga isla ken dagiti turista. Idi ti anunsio nga, “Agbakuitkayon!” dimteng, impangagda ti pakdaar. Dagiti sumaganad nga artikulo manipud koresponsal ti Agriingkayo! idiay Japan ti mangisalaysay ti estoria.