Agimtuod dagiti Agtutubo . . .

Kasano a Maikkatko ti Panaglidayko?

MADANAGANKAYO kadi no agpanatengkayo? Nalabit a saan. Ammoyo a mapagballigianyonto met laeng dayta. Ngem no ngay agtalinaed ti pagilasinan ti panatengyo? Ngarud daytat’ saan laeng a ti aglabas a panateng, ket maseknankayo iti dayta.

Kasta met laeng no mariknayo a nalidaykayo. Kaaduan a panagliday ket temporario.a Ngem no dadduma ti kinasaem ti panagliday agtultuloy. Kasla awanen ti pamusposan.

Ni Ronny, maysa nga estudiante iti high school, isalaysayna: “Ages-eskuelaakon iti daytoy a distrito bayat iti walo a tawen, ngem kadagita amin a tiempo diak nabaelan ti naaddaan iti maysa a gayyem! . . . Awan ti makaammo no ania ti riknak ken awan met ti mangikankano. No dadduma pampanunotek a diakon makaibtur!”​—Preparing for Adolescence.

Kas ken ni Ronny, adu a tin-edyers ti makapadas iti masansan a maawagan nakaro a kinaliday. Nalabit mariknayo met daytoy nasaem a kinaawan ti mamaayna. No kasta, dikay maupay. Pudno, ti nakaro a panagliday saan a bassit laeng a parikut. Dayta ket nakarkaro ngem ti temporario a panagliday. Kinapudnona, kunaen dagiti managsirarak, a dagiti dua “ket nagdumada unay a kas ti gagangay a panateng ken ti pneumonia.” Ngem no ti pneumonia mabalin a maagasan, ti nakaro a panagliday mapagballigian met. Ngem kasano?

Gagangay man a banag wenno nakalidliday ti panagbiag kadakayo, ti umuna nga addang iti panangsapul iti pannakaagas isu ti panangawat iti makagapu. Napaliiw ni Ari Salomon: “Ti tao a mannakaawat magaw-atna koma dagiti naingundawayan a patpatigmaan.”​—Proverbio 1:5.

Ti sangapulo ket innem ti tawenna a ni Rhonda itudona ti gagangay unay a makagapu iti nakaro a panagliday babaen iti panagkunana: “Pagarupek ti makagapu iti kasta unay a panaglidayko ket​—saanka a maaddaan kadagiti gagayyem no mariknam a dika kaykayaten ti bagim met laeng. Ket pagarupek diak unay kaykayaten ti bagik met laeng.”​—Lonely in America.

Ti panagliday ni Rhonda agtataud iti uneg. Ti nababa a panagraemna iti bagina ti manglaplapped kenkuana a makisarita ken maaddaan kadagiti gagayyem. Makipagriknakayo met aya kenkuana? Kuna ti maysa a managsirarak: “Dagiti pagarup a kas iti ‘Saanak a napintas,’ ‘Diak makaay-ayo,’ ‘Awan ti mamaayko,’ isu dagiti gagangay a tema kadagiti nakaro ti panaglidayna.”

Kasta met, ti nababa a panagraem iti bagi met laeng, mabalin nga agbanag iti panagbuteng iti di pannakaawat. Malagip ni Steven: “Tarigagayak ti mangisarita iti naliday a panagrikriknak, ngem basta diak ammo dagiti sasao a mangiyebkas iti dayta. Maamakak a katawaandak dagiti tattao wenno didak patien. Basta marigatanak a makisarita.” Gapuna, dadduma a tin-edyer ti agulimeken, ket agsagaba iti kinaulimek. Kasano a mabalbaliwan daytoy

Parang-ayenyo ti Panagraemyo iti Bagiyo met Laeng

Ti sekreto iti panagballigi iti kinaliday agpannuray iti panangparang-ay iti panagraem iti bagi met laeng. Nagsurat ni apostol Pablo: “Ta gapu iti parabur a naited kaniak kunak iti tunggal maysa kadakayo a dina koma ipappapan ti bagina a nangatngato unay ngem iti rebbengna a panangipapan.” (Roma 12:3; idiligyo iti Mateo 19:19.) Daytoy ipamatmatna a nasken ti maaddaan iti panagraem iti bagi met laeng. Ngarud, ti Biblia, mamakdaar saan laeng a maibusor iti nangato unay a panangipapan iti bagi no di ket ti pay met panangipapan a nababa unay iti bagiyo met laeng.

Ta kalpasanna, inikkan ni Jehova ti tao kadagiti nadiosan a kualidad. (Genesis 1:26) Gapuna addaankayo kadagidiay a nasasayaat a kualidad. Napakumbabakayo kadi, naemma, nalaka a maisuro? Wenno naparabur, naasi, naanus? Dikay bulseken ti bagiyo met laeng kadagidiay a gameng. Nalabit mabalin a maparang-ayyo met dagiti dadduma a napapateg a kinalaing ken gameng. Pudno, mabalin nga addada bambanag maipapan kadakayo a dikay kayat, ti itsurayo kas pangarigan. Ngem apay nga ipababayo ti bagiyo met laeng a maipaay iti maysa a banag a dikay mabalbaliwan? Agtrabahokayo ketdi, a maipaay kadagiti makaay-ayo a kualidad a mabalinyo a balbaliwan, kas iti di pannakaan-anus, ti panagpungtot, wenno kinaagum. Mangipaaykayo iti tiempo a mangparang-ay iti awagan ti Biblia a “ti baro a personalidad,” a mailasin babaen iti kinamanangngaasi, kinapakumbaba, ken kinaemma. (Colosas 3:9-12) Dumakkelto ti panagraemyo iti bagiyo met laeng!

Kasta met, bayat a masursuroyo ti mangayat iti bagiyo met laeng, dadduma ti maawis kadagiti makaay-ayo a kualidadyo. Ngem kas iti pannakakitayo iti naan-anay a kolor iti sabong bayat ti panagukradna, kasta met dagiti dadduma maapresiardanto a naan-anay dagiti kualidadyo no makisaritakayo kadakuada. ‘Ngem kasano a maaramidak dayta?’ mabalin nga imtuodenyo.

“Makilangenkayo” kadagiti Dadduma

‘Ti kasayaatan a balakad a maipaay iti naliday a tao,’ kuna ti nabiit pay a publikasion manipud iti U.S. National Institute of Mental Health, ket ‘makilangenkayo kadagiti dadduma a tattao.’ Daytoy a balakad maitunos iti balakad iti Biblia a “lumawakayo” ken mangipakita ti “pannakipagrikna,” wenno empatia. (2 Corinto 6:11-13; 1 Pedro 3:8) Nagkurri dayta. Maysa a panagadal, a naipablaak iti pagiwarnak nga Adolescence, ipalgakna a dagiti ‘tin-edyer a mangipakita iti pannakaseknan iti pagimbagan dagiti dadduma saanda a naliday a kas kadagiti tin-edyer a di maseknan kadagiti dadduma.’ Apay? Ti panangaywan kadagiti dadduma saanna laeng nga ikkaten ti panunotyo iti panagliday no di ket tignayenna dagiti dadduma a maaddaan iti interes kadakayo. Masansan nga agtignay dagiti tattao babaen ti panangipakitada met iti kinamanangngaasi. (Proverbio 11:25) Kasano, ngarud, ti panangrugiyo?

Rugian ti Makisarita

Ti sangapulo ket siam ti tawenna a ni Natalie inkeddengna a saan laeng nga agtugaw ket aguray kadagiti tattao a mangikuna iti hi. ‘Masapul nga agbalinak met a nainggayyeman,’ kunana. ‘Ta no saan dadduma a tattao pagarupenda a naulimekak.’ Gapuna mangrugika babaen iti maysa nga isem. Ti sabali a tao ti mabalin nga umisem met.

Ti sumaganad nga addang, ti pannakkisarita, narigrigat. Ni Lillian, nga agtawen iti 15, ti nangamin: “Ti ipapan kadagiti ganggannaet iti damdamona unay ket pudno a nakaam-amak. Maamakak a didak awaten.” Kasano ti panangirugi ni Lillian iti pannakisarita? “Agsaludsodak kadagiti simple a salsaludsod,” kunana, “kas iti, ‘Sadino ti naggapuam?’ ‘Am-ammom kadi ni kastoy?’ Mabalin nga agpadpadakami a makaam-ammo ti maysa a tao, ket di agbayag agsarsaritakamin.” Dagiti kapadasan a napadasanyo a dua ti mabalin met nga agserbi a pangrugian a makisarita. Kinuna pay ti sangapulo ket walo ti tawenna a ni Anne: “Diak mangrugi babaen iti pannakisaritak maipapan kadagiti nasinged unay a bambanag agsipud ta ti sabali a tao mabainan wenno maamak ket liklikannak.” Wen, saan a nainsiriban ti dagus a maaddaan iti nainget a pannakisarita.

Ania ngarud, no basta dikay ammo ti sawenyo? Bueno, kanayon nga addada dagiti bambanag a mabalinyo nga aramiden. Ti Biblia saritaenna ti maysa a babai a managan Dorcas nga “aduan kadagiti naimbag nga aramid ken limlimos nga inaramidna” a maipaay kadagiti balo. Idi natay, dagiti balo nagsangitda gapu iti ladingitda. (Aramid 9:36-39) Dagiti kinamanangngaasi ni Dorcas ti namagbalin kenkuana nga inay-ayatda. Dagiti naasi nga ar-aramid ken ti managparabur nga espiritu makatulong met kadakayo a mangpabileg iti napateg a pannakipagayam.

Ngem agbalinkayo a napudno. Sursuruenyo ti mangawat a dadduma a tattao ti di sumungbat iti isemyo ken ti nainggayyeman a hello. Iti dayta a kaso, addaanda iti parikut​—saan a dakayo ti addaan ti parikut.

Panagballigi iti Di Nasayaat a Kasasaad

Kaskasdi, kaaduan a tin-edyer ti agsagaba iti panagliday no dadduma. Laglagipenyo a dayta mabalin a temporario ken dayta ti patauden dagiti kasasaad a ditay matengngel. Ti panaglabas ti tiempo ti masansan a makatulongto kadakayo a makapagballigi kadagiti di nasayaat a kasasaad. Mapukawto ti panagliday.

Ti nakaro a panagliday, nupay kasta, agtaud iti uneg ket mabalin a dayta ti patauden iti nababa a panagraem iti bagi met laeng. Iti dayta a kaso, agtignaykayo! ‘Balbaliwanyo ti panunotyo’ ket ‘ikawesyo ti baro a personalidad,’ kuna ti Sao ti Dios. (Roma 12:2; Efeso 4:23, 24) Wen, pabilgenyo ti panagraemyo iti bagiyo met laeng babaen iti panangparang-ayyo kadagiti makaay-ayo a kualidad nga adda kadakayo. Mangaramidkayo kadagiti bambanag a maipaay kadagiti dadduma a tattao, ket gagangay sumungbatdanto kadakayo.

Nupay kasta, kasano man ti panagtignay dagiti tattao, mabalin a maaddaankayo iti maysa a gayyem a pulos a saan a mangpaay kadakayo. Asino dayta? Imbaga ni Jesu-Kristo kadagiti adalanna: “Baybay-andakto a maymaysa; ngem saanak nga agmaymaysa, ta ni Ama adda kaniak.” (Juan 16:32) Daytoy a nasinged a relasionna ken Jehova ti nangpabileg ken ni Jesus kadagiti kanito iti pannakaisinana. Mabalin nga agbalin ni Jehova a kasisingedan a gayyemyo. Ammuenyo ti personalidadna babaen ti panangbasayo iti Biblia ken panangpaliiw iti panamarsuana. Pabilgenyo ti pannakipagayamyo kenkuana babaen iti kararag. Di agbayag maammuanyonto a ti pannakipagayam ken ni Jehova a Dios isu ti kasasayaatan a sungbat iti panaglidayyo.

[Dagiti Footnote]

[Dagiti ladawan iti panid 23]

Ti itsurayo mabalin nga apektaranna ti panagrikna dagiti dadduma kadakayo