“Liberation Theology”—Tulongannanto Aya dagiti Napanglaw?
Minilmilion kadagiti ‘agnanaed iti daga laeng ti datarna a balbalay a naaramid iti runruno ti di nakapapati nga agtartrabaho laeng a maipaay iti kasapulan iti biag: awitenda dagiti dandanum; agbiaheda a sakasaka, babaen iti kabayo, wenno babaen iti pasagad; manganda iti inapoy, utong ken saba. Nupay nadam-eg ti daga iti aglawlawda, ammoda a nalabit kankanayonto laeng a napanglawda. Gapuna iti kinapanglaw, iti pannakidangadangda, iti kadadaksan a kita iti panangilupitlupit, maysa a baro a porma “ti kadaanan nga iglesia” ti naipasngay.’—The Christian Century.
“TI MASANGUANAN iti iglesia ti kasla agpannuray kadagiti napanglaw.” Kasta ti ipadamag ti magasin a Newsweek. Dadduma ti mamati a daytoy a “baro nga iglesia” ket agtartrabaho a maipaay iti pannakawayawaya a mabalin a dayta “ti kakaisuna a kasayaatan a namnama” dagiti napanglaw ken mangiyeg iti natalna a panagbalbaliw iti pagpagilianda. Pudno aya?
Umuna, usigentayo ti liberation theology manipud iti panangmatmat dagiti manangsuportarna. Apay a no dadduma nasken ti naarmasan a pannakidangadang a mangwayawaya kadagiti napanglaw? Ania dagiti kasasaad a makuna a mangikalintegan iti liberation theology?
Ti Kinapanglaw ken ti Panangilupitlupit
Dua a kakatlo iti populasion ti lubong—kaaduanna idiay Latin America, Africa, ken Asia—ti agbibiag iti nakaam-amak a kinapanglaw, ket ti damag maipapan ti napolitikaan a kinaranggas manipud kadagidiay kontinente ti gagangayen. Maipaay “iti daytoy a maipababa unay a tattao,” ti kinapanglaw, panagsagaba, ken ti pannakakayaw ti kankanayon a wagas ti panagbiagda. Adtoy ti dadduma a damag:
◻ Ti taga Brazil a teologo iti liberation theology a ni Leonardo Boff kunaenna nga iti pagilianna “maysa a mannalon ti mapapatay iti tunggal 22 nga oras.”
◻ “Ikagkagumaan ti Nicaragua ti mangorganisar iti maysa a nasion gapu iti panaginteres kadagidiay a nakayawanen bayat dagiti adu a kaputotan—80 porsiento kadagiti tattao.” Kaskasdi, nasurok a 40 porsiento iti ekonomia ti nasion ti makuna a naus-usar a maipaay iti namilitaran a depensa.
◻ Sigun iti inaldaw a pagiwarnak iti Siudad iti Mexico nga El Universal, 40 milion a tattao ti makuna nga agbibiag iti kinapanglaw gapu iti “sosial a kinaawan iti kinahustisia.” Uppat a pulo porsiento iti populasion ti makuna a makabael a makagteng iti “kababaan a patas iti panagbiag,” ket ti laeng 18 porsiento ti addaan iti “balanse a taraon.”
◻ Maysa a report kunaenna nga idiay Guatemala, maysa a damag kunaenna a 80 porsiento iti mataltalon a daga ti kukua laeng ti 2 porsiento iti populasion. Kadagiti ubbing nga agtawen iti nababbaba ngem lima, 81 porsiento ti agsagaba manipud iti malnutrision. Bayat ti napalabas a 30 a tawen, addada 100,000 nga ar-aramid iti napolitikaan a kinaranggas ken 38,000 a panangkidnap.
◻ Idiay Filipinas, 2 porsiento iti populasion ti mangik-ikut iti 75 porsiento iti kinabaknang. “No ditay risoten dayta,” kuna ti Filipino a madre a ni Mary John Mananzan, “awanto ti marisottayo nga aniaman!”
Dagiti tattao kadagiti adu a dagdaga ti makuna nga agbibiag iti kankanayon a panagamak kadagiti autoridad, dagiti di opisial a buyot, ken dagiti grupo dagiti vigilantes. Rinibo ti nagkamang kadagiti asideg a pagpagilian.
Daytoy ti makagapu no apay a dadduma a papadi a Katoliko “al-alaenda ti paset dagiti napanglaw.” “Nakaad-adun ti nangngeganmi maipapan kadagiti pagkumpesaran, dagiti birhen ken dagiti mammadto,” kuna ni Boff, ngem “dagiti ngay mannalon ken dagiti trabahador?” Kaskasdi, ania ti ipaay dagiti teologo iti pannakawayawaya a remedio daytoy a kasasaad? Ania ti kaipapanan ti ‘pannakidasigda kadagiti napanglaw’?
Ti Pannakidangadang dagiti Rumangrang-ay a Pagpagilian
“Ti kinapanglaw ket kinaawan iti kinahustisia” kuna dagiti teologo iti wayawaya. Gapuna ti “kaykayatda a pili a maipaay kadagiti napanglaw” isu ti “panangtulong kadakuada a mangsapul iti natan-ok a biag isu a kalinteganda.” Iti librona a The Power of the Poor in History, ti taga Peru a ni Gustavo Gutiérrez, a maibilang nga ama iti liberation theology, kunaenna nga “ita nakarkaro ngem idi, napategen ti makikadua kadagidiay nga agkedked, dagidiay makidangadang, dagidiay a mamati ken manginanama.” Ngem sigun kadagiti teologo ti wayawaya, posible laeng daytoy babaen “ti pannakaibanag iti sosial a kinahustisia babaen iti nakaro a panagbalbaliw iti kasasaad iti sosiedad.” Kasano a maaramid daytoy kadagiti dadduma a paspaset iti lubong?
◻ Idiay Haiti, ti Iglesia Katolika ti makuna a nakatulong a nangitumba iti “kinarungsot” ni Duvalier.
◻ Ni Jaime Cardinal Sin iti Manila ti naipadamag nga “ad-adu ti naaramidanna ngem ti siasinoman idiay Filipinas a mangitumba iti kinadiktador ni Ferdinand Marcos.”
◻ Ilawlawag ni Bonganjalo Goba iti Sud Africa: ‘Ti kapadasantayo isu ti isasangpet dagiti tattao nga addaan iggem a Biblia iti maysa nga ima ken iti paltog iti sabali, a mangikarkari a mangibangon a maipaay iti Dios ti maysa a simbaan no itedna kadatayo ti daga.’
Ngem ti kinapanglaw ket maysa laeng kadagiti parparikut. Ti kinanengneng, kinaawan ti pagtrabahuan, bisin, ken sakit ket resulta met iti kasasaad ti kagimongan ken ti ekonomia kadagiti adu a dagdaga. Kas banagna, dagiti napanglaw ken ti mailupitlupit makidangdangadangda.
Kaskasdi, kasano ti panagrason dagiti teologo iti wayawaya, kas kada Gutiérrez ken ni Boff, maipapan iti banag a panangusar ti Biblia?
Dagiti Teologo ti Wayawaya ken ti Biblia
“Ti wayawaya ket maysa a nasken a paset iti Biblia,” inlawlawag ti Katoliko a padi iti Sud Korea a ni Augustine Ham Sei Ung. Ngem tapno mailawlawag dayta, kunaen ni Gutiérrez a “ti historia . . . masapul a mabasa manen manipud iti dasig dagiti napanglaw.”
Gapuna, dagiti teologo iti wayawaya kunaenda a dadduma a salaysay iti Biblia, kas “iti pannakawayawaya iti Israel,” ket napolitikaan a tigtignay. “Ti Dios . . . ipalgakna ti bagina met laeng babaen . . . ‘kadagiti napanglaw’ ken ‘dagiti nababa,’” kuna ni Gutiérrez. “No tarigagayan ti iglesia ti agbalin a matalek iti . . . Dios . . . , masapul nga ammona ti bagina met laeng manipud iti baba, manipud kadagiti napanglaw daytoy a lubong.” Gapuna “ti ayat ti Dios kadagiti tattaona,” irasonda, “ti mabalin a maiparangarang [met itatta] iti napolitikaan.”
Kasano ti panagrikna dagiti teologo iti wayawaya maipapan iti relasion ti Biblia ken ti politika? Inlawlawag ni Leonardo Boff iti koresponsal iti Agriingkayo! a “saan a paset ti Biblia ti agbalin a libro a mangipaltiing kadagiti napolitikaan a pamay-an ken dagiti napolitikaan a pamusposan; imbes ketdi, ti Biblia isu ti gubuayan iti paltiing iti panangsapul iti nalinlinteg pay a natauan a relasion.” Kaskasdi, ania dagiti banag iti pannakinamin ti klero iti sosial a reporma?
Ti kinaranggas masansan nga agturong iti ipapatay. Ket saan met a liplipatan ti kinapudno a ti klero siwayawayada a makinamin iti politika iti lubong bayat iti adun a siglo. Indasigda ti bagbagida a kadua dagiti ar-ari iti daga ken dagiti diktador ken dagiti natatan-ok nga agtuturay a nangilupitlupit kadagiti napanglaw. Kas banagna, adu a biag ti napukaw.
Ti “Kaykayatda a Pili”?
Dagiti moderno a “movimiento iti wayawaya” saanda met a nailaksid. Dagitoy met ti nagturong iti adu nga ipapatay. Kas inamin ni Gustavo Gutiérrez: “Itatta, ti kumarkaro a bisin ken ti pananggundaway, agraman ti panangidestierro ken ti panangibalud . . . , ti panangtutuok ken ti ipapatay . . . , ti mangbukel iti gatad a pagbayad gapu iti iyaalsa iti sekular a panangilupitlupit.”
Gapuna, pudno, nga awan ti teolohia ti tao a makaikkat ti panagrigat ti sangatauan. Agingga nga adda ti kinabuklis ken gura, addanto ti pannakasapul iti nasaysayaat a banag. Ngem adda pay kadi nasaysayaat a pili a maipaay kadagiti napanglaw?
[Ladawan iti panid 6]
“Napateg ti mairaman kadagidiay nga agkedked, dagidiay a makidangadang, dagidiay a mamati ken manginanama.”—Gustavo Gutiérrez