SIDS—Malapdan Aya Dayta?
“Ti panangikabil iti maysa a monitor iti maladaga a maibilang nga agpeggad iti kasta unay iti kellaat nga ipapatay ti maladaga wenno sudden infant death syndrome (SIDS) umad-adu ti pannakausarna kadagiti nabiit pay a tawtawen iti panangikagumaan a manglapped iti kellaat nga ipapatay ti maladaga.”—Pediatrics, Hunio 1986.
TI PANANGUSAR iti monitor iti pagtaengan umad-adu, ngem dayta lapdanna aya ti SIDS? Rinibribo a nagannak ti nagusaren wenno mangus-usar kadagiti monitor iti pagtaengan. Ti monitor a naikabit iti ubing, mangipaay iti pakdaar no adda ti nakabutbuteng a saan a regular a panagpitik ti puso wenno panaganges. Ipadamag ti Science News nga adda ti napattapatta a 40,000 agingga iti 45,000 a monitor iti pagtaengan a maus-usar idiay Estados Unidos ken manipud 10,000 agingga iti 15,000 pay ti maar-aramid iti tinawen. Agsipud ta ti panawen ti peggad isu ti umuna a tawen iti panagbiag, ti monitor saan a masapul nga usaren iti adu a tawtawen. Ngem dagitoy dagiti alikamen a pudno nga epektibo iti panangisalakan iti biag?
Ni Dr. Ehud Krongrad ken Linda O’Neill, RN, iti Babies Hospital of Columbia University, New York, inadalda dagiti 20 nga ubbing a naibilang a nakaro ti panagpeggadda. Ipamatmat ti panagadalda a nakarigrigat nga ilasin a siuumiso ti maysa nga ubing nga agpeggad iti dayta ket ngarud pudno a makasapul iti maysa a monitor iti pagtaengan. Kunada: “Awan ti panangsubok a magun-odan a mangipamatmat iti kasta unay a kinaumiso wenno makailasin a naimbag, wenno nainkalintegan a makaipadto, a ti maysa a maladaga ket nakaro ti panagpeggadna.”
Kunaenda a dagiti nagannak ti gagangay a mangipaay iti personal a rikna iti panangipapanda iti panagtignay ti anakda, ket kunaenda: “Kaaduan a pakdaar a madlaw dagiti nagannak a kas pudno a pakdaar a mainaig iti pisikal a panagbalbaliw ti saan a mapakuyogan kadagiti elektrikal a panagbalbaliw ti panagpitik ti puso.” Kinapudnona, ti impormasionda “isingasingna a ti kaaduan kadagiti maladaga a matay a kellaat ken di namnamaen dida mangipakita iti aniaman a madlaw wenno makatulong iti klinika a sintomas.” Kas banagna, ni George A. Little iti Dartmouth Medical School kinunana: “No ti pangngeddeng ti kaaduan a report ket iyaplikar dagiti mangngagas, mabalin nga inanamaek ti kasta unay a panagbaba iti panangusar iti monitor iti pagtaengan a maipaay iti temporario a panagsardeng ti panaganges ti maladaga.”
Daytoy a konklusion ti agserbi a mangsuportar iti balakad iti medikal a manangsukimat ken ni Tottie, isu a naadaw iti panglukat nga artikulotayo: “Awan ti mabalin a maaramidam a manglapped iti dayta. Uray pay no nakatakderka iti sibay ti kuna nga addaan iti monitor mabalin nga isut’ saanmo a naisalakan. Dika namnamaen dayta ket dika met malapdan dayta. Kadagiti dadduma a kaso, ti isuamin ti basta agsardengen a namimpinsan, ket itatta awan ti pamay-an ti panangammo iti makagapu.” Daksanggasat, kadagiti adu a tay-ak, ti siensia ken medisina awananda kadagiti amin a sungbat, ket ti SIDS ti maysa kadagita a tay-ak.
Ti sabali pay a banag a laglagipen ket dagiti monitor iti pagtaengan ket elektrikal nga alikamen, ket ngarud, kas naibagan iti maysa nga artikulo iti Pediatrics, “dagiti propesional iti salun-at ken dagiti managusar masapul nga agannadda a ti kaadda ti monitor iti pagtaengan mabalin nga iparangarangna ti peggad, nangnangruna no ti pagtaengan addaan iti ubing nga agsursuro a magna wenno di pay ageskuela nga ubing.” Ti maysa a nakauy-oy a kable wenno barot ti mabalin a manggargari iti aniaman nga ubing, ket ti asideg iti dayta a koneksion mabalin nga isu ti sumaganad nga addang iti pannakakoriente wenno aksidente iti pannakauram. Ngarud, no mausar ti maysa a monitor iti pagtaengan, masapul ti kasta unay a panagannad no addada dadduma nga ubbing iti pagtaengan.
Ngangnganin Natay nga Ubbing
Ti ngangnganin natay nga ubing ket maysa a simmardengen a naganges ken nalawag a natayen ngem natulongan iti umiso a tiempo. Nalabit ti maysa a naganak kellaat a nadlawna a ti ubing simmardeng nga aganges ket sinakruyna nga intaray a dagus iti kaasitgan nga ospital. No dadduma dayta a kellaat a panagtignay ken panaggaraw ti nagserbi a mangtignay iti puso ken ti panaganges, ket ti ubing naisalakan a saanen a kasapulan iti aniaman a pannakamasahe ti puso wenno panangagas babaen iti CPR (cardiopulmonary resuscitation).
Kadagiti dadduma a kaso ti ngangngani ipapatay nadlawen kadagiti ubbing a natay kamaudiananna iti SIDS. Ni Dr. Marie Valdes-Dapena kunaenna a ti ‘ngangnganin natay a maladaga ti nangnangruna nga agpeggad iti kellaat nga ipapatay.’ Ngarud, dagiti dodoktor kunaenda a “dagitoy a panaganges ken panagpitik ti puso ti mainaig iti autonomic nervous system ket kasla pudno a dagiti ubbing nga agsagaba iti SIDS ken dagiti mabalin a matay iti kuna ti addaan iti di umiso a panagandar daytoy nga automatiko a paset iti central nervous system.” Ngem ti makagapu agtalinaed a misterio.
Gapuna ti SIDS ket nausar a mangdepinar iti ipapatay ti maysa nga ubing nga adda kadagiti kasasaad a saan a mailawlawag. Ti maysa nga autopsia dina ipaay ti maysa a nainkalintegan a rason wenno makagapu iti ipapatay. Ket iti agdama a tukad iti panagsirarak ken panangusisa, ti SIDS gagangay a di makita nga umuna wenno malapdan. Gapuna no matay ti maysa nga ubing—dayta man ket gapu iti SIDS wenno iti aniaman a dadduma a makagapu—kasano a mapagballigian dagiti nagannak iti kasta a pukaw? Kasano a sarangtenda ti ladingitda?
[Ladawan iti panid 9]
Ubing a naikabit iti maysa a monitor iti pagtaengan isu a mangsukimat ti panagangesna