Ti “Steam Age” Nagtalinaed
T-O-O-T! Maysa a panagtottot ti nangbettak ti kinaulimek ti away ti Sussex idiay Inglatera. Hiss-ssss! Chug-chug-chug! Kalpasanna, manipud iti dumna a linong ti makina rummuar ti maysa a mekanikal a higante a nadigos iti maysa nga asuk ti karbon.
Saan, saanak nga agtagtagainep. Daytoy ket 1980’s. Ngangnganiakon agbiahe babaen iti tren manipud Sheffield Park agingga iti Horsted Keynes, 7.2 a kilometro ingganat’ amianan. Maysa a locomotibo a karbon ti mangpaandar ti tren nga agpaay iti panagdaliasatko!
Ti Panangkayaw ti Karbon
Dagiti makina a papaandaren ti karbon ket addada iti kangitingitanda agarup 50 a tawtawen ti napalabase. Nanipud idin, dagiti diesel ken electric traction isudat’ simmublat iti kaaduan a pagilian. Kaskasdi, itatta, dagiti tren a papaandaren ti karbon ti kaskasdi a nangkayaw iti ordinario a tao, ket sigun iti libro a Railways for Pleasure, ti Britania ket addaan ti kangatuan a porsiento kadagiti managayat iti riles kadagiti aniaman a pagilian iti lubong. Adda napattapatta nga uppat a milion a lallaki, babbai, ken ub-ubbing a “nangala ti ad-adda pay ngem basta aglabas nga interes kadagiti riles, nangnangruna kadagiti tren a papaandaren ti karbon.” Apay?
Nanipud pay maysa a Cornishman, ni Richard Trevithick (1771-1833), riniendaanna ti pannakabalin ti karbon nga agibunag kadagiti produkto, dagiti manamati iti steam-traction minatmatanda ti locomotibo kas “maysa kadagiti romantiko unay ken kapintasan a makina a naibangon pay laeng,” ”daytat’ makatignay unay kadagiti pinartuat ti tao.” Daytat’ mangipaay iti maysa a “gubuayan iti panagragsak agpadpada kadagiti interesadoken gagangay a tattao.” Manipud kadagiti immuna nga al-aldaw ti panagbiahe babaen ti riles idiay Britania, idi a ti linea manipud ti Stockton nga agturong Darlington ket nalukatan idi 1825 babaen iti Locomotion ni George Stephenson, nagdaliasat dagiti interesado babaen iti riles a “nangnangruna nga agpaay iti pagragsakan iti panagdaliasat.” Ngem aniat’ nangtignay iti kasta a pagragsakan iti maysa nga awanen iti moda a paglugluganan kadagiti dadduma?
Kadagidiay nataengan metten a makalagip iti al-aldaw dagiti tren nga agandar babaen iti karbon, ti panagiliw ket addaan paset. Kadagidiay ubbing unay a di pay nakapadas iti panagbiahe babaen iti riles, maysa a baro a banag ti panaglugan iti likudan dagiti nakaung-ungor a higante dagiti perocaril idi un-unana. Iti pakpakauna ti tomo a Symphony in Steam, impabiang ni O.S. Nock daytoy nga interes iti “sentimentalidad nga adda kadatayo amin.” Umanamong ti magasin a Rainy World, nga iladladawanna ti kadawyan nga interesado iti perorical kas “di maagasan a romantiko iti puso.” Ngem sadino ti ayan ti pangallukoyna? “Makitayo ken mariknayo ti pannakabalin ken pigsa ti steam locomotive, inlawlawag ti maysa nga interesado. “Daytat’ kasla ad-adda pay ngem maysa a sibibiag a banag.” Kuna pay ti maysa: “No siak a maysa, ti ketdi angotna.”
Naitalimeng a Karbon
Inyeg ti Agosto 1968 ti ipupusay dagiti steam engines iti nasional a sistema ti perocaril idiay Britania. Babaen iti kapigsa ti pudot a mammano a lumabaw iti 6 porsiento, inlugaran ti steam locomotives dagiti mas epektibo nga units a pagguyod. Dagiti bodega a nakailinongan dagiti agdindinamag a tren ket nagbalindan a kadaanan. Ginasgasut kadagiti locomotibo ti nailaklako a maipaay kadagiti landokna. Ti panawen ti karbon ti immadani iti pannakaikisapna. Dagiti managiplano ti riles, nupay kasta, saanda a pinampanunot ti nabara nga interes dagiti managayat iti dayta. Sigun ken mannurat a Brian Hollingsworth, dagitoy dagiti tattao a “ti riknada a napaglibakan iti panagpukaw dagiti tren nga inay-ayatda ti nangdagdag kadakuada a maaddaan iti idea a panangpadpadas bassit iti atmospera dagiti immun-una nga al-aldaw.” Kasanot’ panangrugida iti daytoy a trabaho?
Dadduma ginatgatangda dagiti saanen a maus-usar a linong dagiti makina. Maysa kadagitoy, idiay Carnforth iti umamianan nga Inglatera, isu itan ti nakaikabilan ti museo dagiti daan a tren a sakupenna ti 15 hektaria. Ti nadumaduma a kita dagiti makina ti tren ti agsusublat a mangguyod kadagiti kotse iti ababa laeng a riles, nga isut’ pagragsakan dagiti sangaili. Ngem ti ragsak iti panagdaliasat babaen iti tren iti aktual a riles a nakaus-usaran dagita a makina iti regular a panagtrababoda isut’ ranta dagiti adu a kagimongan a mangitalimeng iti perocaril iti Britania.
Ti atension dagiti maragsakan naiturong iti pagbasuraan idiay South Wales a pinagbalinda iti aw-awagan ti The Sunday Telegraph a “Mecca nga agpaay kadagiti debosionado kadagiti daan a tren.” Kadagiti orihinal a 400 a makina a nailako kas scrap, idi 1983 kakapat kadakuada ti naisalbar a maitalimeng. Ti Steam Railway a magasin ti nagkuna: “Ti kinanaisangsangayan ti panangisalbar kadagiti locomotibo manipud pagibasbasuraan ni Barry mabalin a nagpababa kadagiti nabiit pay a tawtawen, ngem ti trabaho kaskasdi nga agtultuloy.” Paneknekan daytoy ti damag a nakita ti Setiembre 1985 ti dagup dagiti makina a di pay nalako a bimmaba iti 30, ket “amin malaksid iti maysa kadagidiay ti addaan kadagiti agranranta a gumatang.”
Ti panangpabaro iti maysa a tren a pagan-andaren ti karbon ket saan a nalaka wenno nababa ti nginana. Iti nginana nga agarup $15,000 (E.U.), mammano a tattao ti nakagatang ti kabukbukodanda a locomotibo, ket ti trabaho a panangipasubli ti mangnayon iti sabali pay a $30,000 iti gastos. Ngem di maupay, ti gunglo dagiti managayat gatgatangenda dagiti makinada ket agtrabahoda no ngudo ti lawas ken kadagiti dadduma a libre a panawen tapno maipasublida ida. Idi 1983 nakaitalimengdan ti agarup sangaribo kadagiti locomotibo a papaandaren ti karbon. Babaen iti kalatda a mangaramid kadagiti “naitalimeng a daan a tren” nga agan-andar a tren, dagiti sangagasut a manangitalimeng ti perocaril a sosiedad ti Britania ti mangtagtagikua itan ti 369 kilometros a riles. Kadagitoy, ti Bluebell Railway isu ti kaunaan kadagiti estandarte ti rukodna a pribado a linea.
Panagbiahe iti Bluebell Line
Ti tiket ti tren a petpetpetak ket balido nga agpaay iti panagbiahe a mapan ken agawid manipud Sheffield Park agingga iti Horsted Keynes. Iti itatakder idiay plataporma ti estasion, kumitkitaak idiay linea ti paglinongan ti makina bayat a ti 0415-klase locomotibo No. 488, a kaskasdi a nabalkot pay iti asuk ti karbon, ket rumrummuar. Iti aglawlaw isu dagiti pakalaglagipan iti panawen Victorian. Ti bassit a museo ti nakaipasubli manen iti kinanaindaklan ti “steam age” nga addaan iti de kolor a sarming a ladladawan dagiti manangirugina, James Watt, George Stephenson, ken I. K. Brunel. Dagiti daan a tiket ti tren, dagiti uniporme, dagiti eskediol, dagiti silsilaw ti makina ken dagiti bandera ti guardia ket addada amin sadiay.
Itan, ti No. 488, a naikabiten kadagiti kotsena ti adda iti uluananen ti tren. Ti semaphore a senias bimmaban. Pinaguninti guardia ti sultipna ket inwagaywaynan ti berde a banderana. ‘ Manipud sanguanan immay metten ti nabiag a sungbat ti makina T-O-O-T! Babaen iti agin-inut a pumarpartak a panagtarayna, ti luganmi a tren ket pumanawen. Di nadnadlaw idi damo, kalpasanna kuyogen ti agpapareho nga ayugna adda ti nain-inayad nga agpangato ken agpababa a panaggarawna nga isu ti pamiliar kadagiti pasahero iti daan a tren. Ti rat-a-tat-tat bayat a bumallasiw kadagiti nagsisilpuan ti riles ti pumarpartak. Ti makina agipugpugaw nga agpangato iti nabannayat a panagsang-atna.
Idi mapanawanmin ti estasion innala ti trenmi ti maysa a rota a limmasat iti away bayat ti primavera, a naginayad iti sang-atan bayat a gumuyguyod a lumasat kadagiti dumakdakkelen a kamaisan. Iti rabaw dayta, iti sirok ti maysa a rangtay a ladrilio, limmasat iti maysa a kalsada. Naguni iti panagtottotna a mangpaalerto bayat a dayta ti nagsikko iti maysa a kurba, a daytat‘ nagpababa a limmasat iti kakaykayuan, ti kasla dutdot a sengngaw ipamatmatna ti direksion. Itan agluglugankamin a kaasibay ti maysa a nagpintas a karpet dagiti bluebells ken buttercups, nga isut’ mangilawlawag iti naganna, ti Bluebell Line. Sumaganad, isu ti agtutuwato a panagtignay ti makina a marigrigatan a sumang-at iti kamaudianan a turod nga umadani idiay estasion ti Worsted Keynes. Linabasanmi ti sabali manen a senias semaphore, nangaramidkami iti nakarangranga nga iseserrek iti nagbaetan dagiti dua a kangrunaan a plataporma, a simmangpet agarup 20 minutos kalpasan ti panagrubbuatmi.
Adda itan ti tiempo a maipaay iti napartak a panangkita iti aglawlaw iti naipasubli manen a pasdek ti estasion, iti ababa a panagsardeng idiay kuarto ti “Refreshment,” kalpasanna naglugan manen iti tren nga agpaay iti panagsublimi. Sibaballigi a naaramidan ti makina ti panagbaliwna ket itan daytan ti naikabit idiay sabali nga ungto ti trenmi nga agpaay iti nadaras a panagsalog nga agsubli idiay Sheffield Park.
Dagiti bumisbisita nga ages-eskuela nga ubbing nga agur-uray iti damdamoda a panaglugan iti tren a papaandaren ti karbon agaaribongbongda iti aglawlaw dagiti bumabbaba a pasahero. Nairaman kadakuada dagiti natataengan nga agaw-awit kadagiti kamera a pagretrato ken kasta met ti video, a rantada a maala dagiti pammaneknek ti agtultuloy a steam age.
Agsubli Manen iti Kangrunaan a Linea?
Ti panagballigi dagiti mapatpataray a pribado a linea ti nangimpluensia ti panagpampanunot dagiti papaandaren ti estado a sistema ti perocaril, ti British Rail. Dadduma kadagiti daanen a nagdadakkel a tren ket agparparada itan kadagiti nararanga nga unipormeda a mangipangulo kadagiti espesial nga ekskursion dagiti tren iti regular a kangrunaan a linea dagiti riles. Ti garter nga asul a Mallard, kas pangarigan, nga agdindinamag ti rekordna a 203 kilometro por ora a panagtarayna idi 1938, ti nabiit pay a nangiguyod iti tren manipud iti pagtaenganna a National Railway Museum sadi York, babaen iti karbon iti damdamo unay nanipud 1963.
Ti pannakaitalimeng ti kangrunaan a linea ti nangabak ti maysa a lugar iti puso ti tunggal managayat iti dayta. Kadagiti ngudo ti lawas, ginasgasut ti mataratar kadagiti plataporma ti estasion nga agur-uray iti nakaay-ayat a panagungor ti steam express. Umatiddog ken agpusipos pay dagiti tengnged bayat a dagiti tren dumalagudogda a lumasat, ti pammaneknek a ti steam age nagtalinaed.—Babaen iti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Britania.
[Ladawan iti panid 17]
Ngato: Kaasping ti Locomotion nga imbangon ni George Stephenson & Co. idi 1825 nga agpaay iti damdamo a publiko a perocaril babaen ti pagguyodna a papaandaren ti karbon
[Credit Line]
Beamish North of England Open-Air Museum
[Picture Credit Line iti panid 15]
Beamish North of England Open-Air Museum
[Picture Credit Line iti panid 16]
Retrato: Ti Bluebell Railway, Inglatera