Nasurok a 120 a Tawen a Pananglasat iti Kontinente

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY AUSTRALIA

IDI Pebrero 3, 2004, adda tren a nasurok bassit a maysa a kilometro ti kaatiddogna a nagin-inayad a dimteng idiay Darwin Railway Station iti saan unay a matatao a Northern Territory ti Australia. Rinibu ti nagur-uray tapno rambakanda ti isasangpet dayta a tren a napanaganan iti The Ghan. Iti damo a gundaway, kalkalpasna nga inunor ti kontinente manipud iti abagatan agingga iti amianan iti kawatiwat a 2,979 a kilometro, iti unos ti dua nga aldaw.​—Kitaenyo ti kahon a “Ti Pakasaritaan ti Naganna,” iti panid 25.

Masapul nga agin-inayad ti tren a sumangpet iti siudad ti Darwin agsipud ta nagaaripuno iti igid ti riles ti nasurok a 2,000 a tattao a nakaiggem kadagiti kamera. Gapu iti dayta, naladaw ti isasangpetna iti agarup 30 a minuto. Ngem awan ti nagreklamo agsipud ta nasuroken a sangagasut a tawen nga ur-urayen dayta dagiti umili. Ti riles manipud iti Adelaide agingga iti Darwin, a nakompleto kalpasan ti 126 a tawen, inunorna ti maysa kadagiti katitikagan, kapupudotan, ken awan unay matataona a rehion ditoy daga.

No Apay a Kasapulan ti Riles

Idi arinunos ti dekada 1870, ti bassit a kolonia iti Adelaide, a masarakan iti makindaya a deppaar ti nalawa a luek a maawagan iti Great Australian Bight, inarapaapna a parang-ayen ti ekonomia ti rehion ken ipasdek ti nasaysayaat a ruta ti negosio agingga iti kaamiananan a paset ti pagilian. Idi 1869, naileppas ti Estados Unidos ti riles a mamagkonektar iti makindaya ken makinlaud a kostana. Maibasar iti dayta, ninamnama met dagiti umili ti Adelaide ti maaddaan iti riles a mamagkonektar iti komunidadda agingga iti Port Darwin, nga isu idi ti nagan ti Darwin. Babaen iti dayta, nalaklakanton a madanon ti nasulinek a paset ti pagilian ken nabibiit pay ti biahe nga agturong iti Asia ken Europa.

Kasla nalaka nga aramiden daydi a proyekto, ngem ti riles ket kasapulan a lumasat iti adu a nabato a katurturodan ken kabambantayan, kasamekan, ken desierto a kadaratan ken kabatuan. Adda dagiti paset dagita a desierto a masansan nga agbalin a lutulot wenno napegges a waig kalpasan ti tudo. Idi 1862, kalpasan ti namindua a napaay a panagregget, nagballigi met laeng ni eksplorador John Stuart a nangdaliasat kadagita a narigat a lasaten a luglugar. Ngem kabayatan dayta, dandani natay ni Stuart ken ti kakaduana gapu iti nakirang a taraon ken danum.

Nakaro a Pudot, Bagyo a Tapuk, ken Layus

Ngem iti laksid dagita a pakarigatan, saan a naupay dagiti umili ti Adelaide. Idi 1878, rinugianda nga aramiden ti riles manipud iti Port Augusta. Babaen kadagiti manomano a remienta, kabalio, ken kamelio, ti 900 a trabahador nairingpasda ti riles nga agpaamianan kadagiti datin a dalan nga inaramid dagiti Aborigine agingga iti Flinders Ranges. Dayta a ruta malabsanna dagiti kakaisuna a pagalaan iti danum a kasapulan iti panagandar ti tren.

Dua ket kagudua a tawen a naaramid ti umuna a 100 a kilometro ti riles. No kalgaw, dumanon ti temperatura iti 50 a degree Celsius. Gapu iti nakaro a pudot, agbirri dagiti kuko, agmaga ti tinta ti ballpen sakbay a mausar, ken agkillo dagiti riles. Gapu iti dayta, masansan a madiskarel ti tren. Kalpasan dagiti bagyo a tapuk, kasapulan nga ikkaten dagiti trabahador ti namuntuon a darat iti kinilkilometro a riles, a no dadduma ket dua a metro ti kangatoda. Masansan nga awan maaramidan dagiti trabahador a manglapped iti pannakagabur dagiti riles no agsasaruno a dumteng dagiti bagyo a tapuk.

Kalpasan dayta, dumteng ti panagtutudo ket agbalinen a naapres a waig dagiti naatianan a karayan iti las-ud laeng ti sumagmamano a minuto. Dayta ti mangdadael kadagiti riles a naipasdek iti adu a bulbulan ken mangtaktak iti biahe ti tren ken kadagiti pasahero. Maysa a drayber ti tren ti nangpaltog kadagiti atap a kalding tapno mataraonanna dagiti pasaherona. Adu a tawen kalpasanna, babaen ti parakayda a naggapu iti maysa nga eroplano, naidanon ti taraon para kadagiti pasahero ti nadiskarel a tren.

Kalpasan ti tudo, dagus nga agtubo dagiti mula iti desierto nga araken ti pinangen a dudon. Iti naminsan a panangdidigrada, gimmalis unay ti riles gapu kadagiti napis-it a dudon isu a kasapulan ti maysa pay a lokomotora a mangiduron iti tren tapno makaabante. Ti maysa pay a problema ket ti panangdidigra dagiti utot. Ibusenda ti aniaman a mabalinda a kanen kas iti abasto dagiti trabahador, lona, guarnision dagiti animal, ken uray dagiti botas. Adda naiputputong a sementerio iti igid ti riles a mangipalagip iti napasamak idi nga epidemia a tipus ken pagilasinan ti narugit a kasasaad ti kampo dagiti trabahador iti rugrugi ti proyekto.

Kas panaglinglingay, agririnnabak no dadduma dagiti tripulante ti tren. Naminsan, idi nadidigra ti Alice Springs gapu iti iraraut dagiti koneho, nagipuslitda kadagiti koneho sada inlugan iti The Ghan. Kabigatanna, idi lukatan dagiti pasahero ti ridaw dagiti siledda tapno apanda mamigat, ti pasilio ket “napno iti nagadu a napakigtotan a kuneho,” kuna ti libro a The Ghan​—From Adelaide to Alice. Iti sabali pay a biahe, adda nangibulos iti urbon a kangaroo iti paset ti tren a pagturogan dagiti pasahero.

No dadduma, dagiti Aborigine nga agnanaed kadagiti nasulinek a disso umasidegda iti riles bayat a lumablabas ti tren. Iti saan unay a pangadaywen, makitada nga adda tattao iti uneg ti tren. Idi damo, maamak dagiti Aborigine ken napabutngan pay ketdi ti dadduma. Kinapudnona, adda dagiti nangipagarup a maysa a “higante a sairo nga uleg” ti nangalun-on kadagiti pasahero!

Naunday a Pannakataktak

Kalpasan ti 13 a tawen a nakarigrigat a trabaho, naibusen ti pondo idi a ti riles ket agarup 470 a kilometro ti kawatiwatna manipud iti Alice Springs. Kuna ti Australian Geographic a ‘ti kasta unay a kadakkel ti proyekto ket saan a kabaelan a gastosan ti kolonia.’ Idi 1911, ti gobierno pederal ti nangimaton iti proyekto ken intuloyna nga inaramid ti riles agingga iti Alice Springs. Nupay kasta, naitantan dagiti plano a mairingpas ti riles agingga idiay Darwin, a 1,420 a kilometro pay ti kawatiwatna.

Idi damo a simmangpet ti The Ghan idiay Alice Springs idi 1929, ti intero nga ili​—a buklen ti agarup 200 a tattao idi a tiempo ket immay tapno agragragsak. Nasdaawda iti paset ti tren a panganan dagiti pasahero, ngem ti kangrunaan a nakaallukoyan ti interesda ket ti nakapimpintas a banio. Kadagidi nga aldaw, ti kaadda ti bathtub iti tren ket saan laeng a kabbaro no di ket pagilasinan ti kinaluho. Ti Alice Springs ti nagtalinaed a makin-amianan a pagpatinggaan ti tren agingga idi 1997. Iti dayta a tawen, ti gobierno pederal ken estado ket immanamong a mairingpas ti nabayagen a segseggaanda a riles a mamagsilpo iti Alice Springs ken Darwin. Nangrugi ti trabaho idi 2001.

Dagiti dadakkel a makina ti nangikabit iti riles nga aggatad iti $1.3 a bilion (nasurok nga 46 a bilion a piso). Kada aldaw, dagita a makina mairingpasda ti 1.6 a kilometro a riles ken nakaaramidda pay iti di kumurang a 90 a kabbaro a rangtay a naandur iti layus. Yantangay nadeskribir dayta kas “ti kadakkelan a proyekto ti impraestraktura iti Australia,” ti 1,420 a kilometro a riles ket nairingpas a basbassit ti nagastos ngem iti nailatang para iti dayta ken nasapsapa ngem iti ninamnama a pannakaileppasna idi Oktubre 2003.

Ti Makaay-ayo a Buya ti Sulinek a Luglugar

Iti agdama, malem ti panagrubbuat ti The Ghan iti moderno a siudad ti Adelaide. Bayat a pampanawanna ti siudad, ti dua a lokomotora ken agarup 40 a bagon ti tren a pagluganan dagiti pasahero ket lumasat iti kataltalonan ti trigo agingga iti Port Augusta, a dandani 300 a kilometro iti amianan. Pagammuan ta biglan nga agbaliw ti buya ti aglawlaw. Bin-igen a kadaratan ken kaliddaan nga awan matataona ken babassit a kaykayo ken mulmula ti makita.

Iti labes ti Port Augusta, lumasat itan ti The Ghan iti kabbaro a riles a nalagda uray ania ti paniempo. Agarup 250 a kilometro ti kawatiwatna dayta iti lauden ti dati a riles a masansan a malayus. Rumabiin iti desierto, isu a maturogen dagiti pasahero bayat a siaannayas nga agbiahe ti tren a lumabas kadagiti danaw a naatiananen gapu iti tikag iti kaaduan a bulan ti tawen ngem aggilapgilap no iti kabus kalpasan ti panagtutudo. Namituen ti naariwanas a rabii. Ngem saanen a mangngeg ti dalagudog ti tren iti riles yantangay dagiti riles ket awanen ti nagsasaipanna ta naaramid dagita a dirediretso tapno makissayan ti pannakamantenerda.

No pumarbangonen, ti desierto iti asideg ti Alice Springs ket lumabbaga ken dumuyaw bayat a sumingsingising ti init. “Makapaamanga ti buya ti aglawlaw,” kinuna ti maysa a pasahero. “Uray iti uneg ti tren, mariknak latta ti kinabara ti init. Tumangtangkayag iti ngatuen ti awan patinggana a naturod a desierto a nakalawlawa, nakamarmaris ken nakaam-amak ti kinalangalangna. Marikna ti maysa nga awan kaimudinganna no makitana daytoy a lugar.”

Manipud Sulinek a Lugar Agingga iti Tropiko

Kalpasan a nagsardeng biit idiay Alice Springs, nagtultuloy ti panagbiahe ti The Ghan agingga iti ili ti Katherine sa kalpasanna iti Darwin a makin-amianan nga estasion iti tropiko. Iti uneg dagiti air-conditioned a bagon, “nakanamnam-ay dagiti pasahero ti The Ghan bayat ti biahe,” kuna ni Larry Ierace, manedyer ti The Ghan idi nagbiahe bayat ti inagurasion. Bayat a tumantan-awda iti tawa, mapampanunotda la ketdi dagiti peggad ken rigat a napasaran dagiti nagkauna a nagaramid iti riles.

Malaksid a parang-ayenna ti negosio ken pasayaatenna unay ti panagbiahe iti lubong, pinagbalin ti The Ghan a moderno dagiti dati a nasulinek a luglugar. Maysa nga Aborigine a babai nga agtawen iti 19 ti nakaimatang iti panagbiahe ti tren kas paset ti inagurasion idi Pebrero 2004, ket kinunana: “Ita laeng a nakakitaak iti tren. Nagpintas dayta.”

[Kahon/Ladawan iti panid 25]

Ti Pakasaritaan ti Naganna

Ti The Ghan ket pangababaan a nagan ti The Afghan Express. Saan a masinunuo no ania ti nakainaigan ti tren kadagiti kumakamelio nga Afghan a nakaalaan ti nagan ti tren. Nupay kasta, dayta a nagan ipalagipna dagidi natenneb nga imigrante a timmulong tapno madanon dagiti nasulinek a paset ti Australia. Kas ragup, naawaganda amin iti Afghan, nupay adu kadakuada ti naggapu iti nagduduma a lugar a kas iti Baluchistan, Egipto, Makin-amianan nga India, Pakistan, Persia, ken Turkey.

Dagiti kamelioda ti nausar a pagluganan iti sulinek a luglugar. Situtulnog nga agparintumeng wenno tumakder dagitoy nga animal no bilinen ida dagiti Afghan babaen iti sao a “Hooshta!” Kas kadagiti bagon ti tren, agsasaruno dagiti kamelio nga agingga iti 70 ti kaaduda, bayat nga ibibiaheda dagiti tattao ken kargamento iti di agbalbaliw a kapartak nga agarup innem a kilometro kada oras. Idi saanen a kasapulan dagiti kamelio gapu iti kaaddan dagiti tren ken lugan, imbulos idan dagiti Afghan. Ginasut a ribu a kaputotan dagita a kamelio ti agdakdakiwas ita kadagiti desierto ti makintengnga nga Australia.​—Kitaenyo ti Agriingkayo! nga Abril 8, 2001, panid 16-17.

[Picture Credit Line iti panid 23]

Northern Territory Archives Service, Joe DAVIS, NTRS 573

[Picture Credit Line iti panid 25]

Dagiti retrato ti tren: Great Southern Railway