Agimtuod dagiti Agtutubo . . .

Ti Kadi Panagtaray ti Sungbatna?

IDIAY nobela a Tom Sawyer, saritaen ni mannurat a Mark Twain ti panawen idi a nagtaray ni Tom manipud pagtaenganda a kadua dagiti dua a kasingedan a gagayyemna, da Joe Harper ken Huckleberry Finn. Nagtalaw dagiti tallo nga ub-ubbing iti tengngat’ rabii, a nagusarda ti balsa a napan iti maysa nga isla iti adayu a paset ti karayan. Idiay a binusbosda ti nasayaat a paset ti maysa a lawas, a nagbibiagda kadagiti balonda a naitugotda ken ti ikan a nakammelanda. Di nagbayag nagbalinda nga agbuybuya iti eksena dagiti umili nga agsapsapul idiay karayan kadagiti “nalmes” a bagbagida. Kamaudiananna, sililimed a nagsubli da Tom, Joe, ken Huck idiay ili, naglemmengda idiay palko wenno galeria ti simbaan, ket naimatanganda ti mismo a serbisio a pannakaipomponda. Ti estoria ti nagpatingga iti siraragsak a pannakaitiponda met laeng iti pamilia ken gagayyemda, a naglak-amda iti adu a panangag-agek ken panagyaman.

Para kada Tom, Joe, ken ni Huck, ti panagtarayda ket maysa a nakaragragsak a panagadbentura nga addaan ti naragsak a pagpatinggaanna. Nakaay-ayat dayta. Ngem saan a kasta ti kaso kadagiti kaaduan nga agtutubo nga agtartaray itatta. “Kadagiti adu a managpuga, ti kinagulo isut’ gagangay a pannakailadawan iti panagbiag kadagiti lansangan,” kuna ni Margaret O. Hyde iti librona a My Friend Wants to Run Away. “Sumagmamano kadagiti agpuga ti aktual a makaala ti panggedan ket makapagbiagda a kabukbukodanda. Ngem, ti kaaduan kadakuada, ti biag ti nakarkaro ngem sakbay a timmalawda kadagiti pagtaenganda.”

Nalabit patienyo a nailaksidkayo iti dayta. Pudno, dagiti bambanag ti nasaysayaatto ngem ti kasasaad nga adda idiay balay. Kastat’ panangipato ni Amy. Isut’ nagpuga idi agtawen iti 14 gapu ta nakurang ti nasinged a pannakirelasionna kadagiti dadakkelna ken saanna a kabaelan ti makisao kadakuada. “Mariknak a kasla awan ti makaawat kaniak,” kinunana. “Mariknak a no maiyadayoak manipud kadagiti dadakkelko ken mapanak iti balay dagiti ‘gagayyem’ ket nasaysayaatto. Siguradoak a ti ‘gayyemko’ denggennakto.”

Ni Sandi, a binaybay-an ni nanangna ken minolestia ti agtaraken nga apongna a lakay, ti nagpuga idi agtawen ti 12. Ni Peggy ti nagtalaw iti balayda idi agtawen ti 16. “Nagadu a pammarigat kaniak idiay balay,” kunana. “Nagadu ti panangbugbugkaw ni nanang kaniak ken nagkakadakes a nagan ti ipanaganna kaniak.” Imparikna ni nanangna a kasla isu ti saanda a kaykayat ken inay-ayat, “a kasla ket tay tinarigagayanna a saanak koma a naiyan-anaken.” Gapu ta dina kabaelan ti makitungtong ken ni nanangna a dida agsungbat ken kanayon nga isu ti maab-abak ken mapagkakatawaan, isut’ nagtaray tapno agsapul ti ragsak iti sabali a lugar.

Ni Julie ti nagtalaw met gapu ta iti sumagmamano a tawen isu ti maab-abuso iti seksual idiay balayda. Namindua a nagtalaw met ni Danny. Ti umuna ket tapno matalawanna ti agsioman nga inana a nagadu a dakes a sasao ti ibagbagana kenkuana. Di nagbayag nakitana no kasano ti kinarigat iti ruar nga awan iti aniaman a makasuportar kenkuana, gapuna isut’ nagsubli met iti balayda​—nga isu met ti pannakaadda ti nauyong unay a pannakisungbat ket isu met ti linaksid ti mismo nga amana. Da Julie ken Danny ket agtawenda laeng iti 12.

Wen, ti biag kadagiti pagtaengan kadagiti adu a managpuga ti kasla narigat nga ibturan. Kayatda a talawan amin dayta. Kayatda ti mawayawayaan. “Ngem dagiti ub-ubbing ket saanda a masarakan ti wayawaya kadagiti lansangan,” kuna ti magasin a ’Teen. “Imbes ketdi, masarakanda dagiti dadduma a nagpuga wenno dagiti naibelleng​—kas kadakuada​—nga aggigian kadagiti napanawan a patpatakder, nga awan ti salaknibda manipud kadagiti manangrames wenno birkug. Adu met a tattao dagiti makitkitada a pagbalbalinenda a narugit a pagsapulan ti pananggundaway kadagiti agtutubo a tattao, ket dagiti tin-edyer a nagpuga ti nalaklaka a puntiriada.”

No Ania ti Masansan a Mapaspasamak

Ti “gayyem” ni Amy, kas pangarigan, a maysa a 22-años a lalaki, ti nangpabayad iti panaggigianna, “babaen ti pannakidenna kenkuana ken kadagiti siam a gagayyemna.” Isu met ti “mabarbartek ken agtomar ti adu a droga.” Ni Sandi ti nagbalin a balangkantis, nga aggigian kadagiti lansangan ken matmaturog kadagiti bangko idiay parke wenno sadino man a mabalinna a pagturogan. Gagangayda kadagiti adu a nagpuga. Apay a kastat’ mapaspasamak?

“No damo nga agpuga ti maysa nga ubing, mabalin nga isut’ addaan sumagmamano a kuarta idiay bulsana, mabalin nga isu pay ti nakaidulin ti sumagmamano a kuarta, ngem oras a daytat’ naibusen, bassit laengen dagiti mapagpilianna,” kuna ni Sarhento Jose Elique, dati a direktor ti Port Authority Runaway Squad Police idiay Nueva York. “Inton mabisinen dagiti ubbing, kasapulan a manganda, ket no malamminda, agsapulda ti pagtaenganda, gapuna awan a talaga dagiti adu a mapagpilianda. Ket no adda ti umasideg kadakuada no talaga a mabisinandan ken agkakapuydan pagaramidenda ida kadagiti dadduma a bambanag​—daytat’ aniamanen kadagiti ilegal wenno nakababain nga imoral nga ar-aramid nga agpaay ti kuarta wenno droga​—iti kasta daytoy nga ubing ti ad-adda a nalaka nga umawat, agpapan pay aniaman ti adda a panagriknana idi maipapan iti sekso wenno iti droga.”

Kaaduan kadagiti nagpuga ti addaan laeng ti sumagmamano a mailako a paglainganda. Makitada a ti moderno a kagimongan ti narigat unay ken komplikado a pakilangenan. Ket gagangay nga awananda met kadagiti aniaman a nesesita a papeles tapno isuda ti makastrek iti trabaho: ti sertipiko ti pannakaiyanakda, ti social security card, ti permanente a pagtaengan. “Kasapulan ti panagtakaw, ti panagpalimos,” kuna ni Luis, “ngem kaaduanna ti agtakaw gapu ta awan siasinoman a mangted kadakayo iti ruar.” Agangay 60 porsiento kadagiti managpuga ti babbai. “Ania ngay ti maaramidan ti maysa a 13-años a babai no di ti panangipakita iti bagina?” insaludsod ti maysa a babai. Isut’ naopresiran ti dakkel a kuarta tapno maretrato a lamolamo. Kaaduanna mausarto dagidiay a retrato iti kamaudianan kas maysa a pammutbuteng tapno isu ti agaramid manen ti ad-adu.

Dagiti pornographers, aglaklako ti droga, ken dagiti ahente ti balangkantis ti masansan addada kadagiti estasion ti luglugan nga agsapsapul kadagiti nagpuga tapno gundawayan ida. Nakalalaingda a manangallukoy. Opresiranda dagiti agbutbuteng nga agtutubo iti lugar a pagturogan ken taraon a kanen. Itdenda kadakuada dagiti agkurang idiay pagtaenganda​—maysa a rikna a pudpudno nga isuda ti naisangsangayan ken ay-ayaten. Isudat’ maiyam-ammo kadagiti dadduma nga agtutubo, a nairamanen, a mangabrasa kadakuada ken mangiparikna nga isuda ti maakseptar. Agin-inot nga isuda ti maiserrek. Ti ahente ti mabalin nga iyurnosna pay ti mangrames iti maysa a babai ket kalpasanna ikarina nga isut’ salakniban manipud pannakapasamak manen dayta. Wenno mabalin nga iyam-ammona ti agtutubo iti droga, ket isunto ti mabanniitanen, ken kalpasanna ipilitnanton nga isu ti agtrabaho nga agpaay kenkuana manipud iti dayta no kayatna nga agtultuloy a maaddaan ti abastona. Dadduma agpannurayda iti pannakakabkabil wenno ti panangpilit tapno matungpal ti kaykayatda. Kas iti panangipagarup, adu kadagiti nagpuga ti agtungpal iti pannakadangranda unay wenno uray pay iti ipapatay.

Aniada dagiti Mapagpilian?

Ti agtutubo a pampanunotenna ti agtalaw mabalin a patienna nga adda laeng dagiti sumagmamano a mapagpilian, nangnangruna no isu ket saan a kaykayaten ken di maabrasa iti pagtaenganda. Dagita ti maaw-awagan pushouts wenno throwaways. Kasta met, kaaduan kadagiti agtutubo nga agtaltalaw ammoda a no isuda ti matiliw dagiti polis, mapakaammuan dagiti dadakkelda, ket mabalbalin nga isuda ti mapagawid. Ket no ti kasasaad idiay pagtaenganda ti di pay nagbalbaliw, agtaraydanto manen. Kaskasdi, no ad-adda nga ub-ubbingda ken ad-adda a mabaybayag nga agyanda kadagiti lansangan, ad-adda met ti kaadda ti riribuk. Gapuna masapul nga adda masapulan a solusion.

Umuna, padpadasenyo nga iremedioan dayta idiay pagtaengan. Aramidenyo ti isuamin a panagregget​—ket kaipapanan dayta ti nasursurok ngem maminsan laeng​—a makitungtong kadagiti dadakkelyo. Bay-anyo a maammuanda no kasano ti panagrikriknayo ken no aniat’ mapaspasamak. No mapaay dayta, makisaokayo iti sabali nga isut’ makatulong. Dadduma nga agtutubo nakitungtongda kadagiti manangbalakad idiay eskuelaan, ti maysa a social worker, wenno superbisor iti maysa a youth services bureau. Dadduma inaramatda ti libre nga iyaawag iti telepono a naipasdek iti dadduma a pagilian a mangtulong nga agpadpada kadagiti nagannak ken dagiti annak. Nupay kasta, dagiti Kristiano nga agtutubo, ti addaan ti bentahe nga agturong kadagiti panglakayen iti kongregasionda ket umawatda ti naayat, personal a tulong ken balakad a naibatay iti Kasuratan. Ngem laglagipenyo ti kangrunaan a sao: AGSAO. Daytat’ banag a makatulong nga agpadpada kadakayo ken kadagiti dadakkelyo. “Adda pannakapaay dagiti plano no awan ti panagsasao,” kuna ti Biblia, “ngem iti kaadu dagiti mamalakad mapatibkerda.”​—Proverbio 15:22.

Ti magapuanan ti mabalin nga isut’ naparang-ay a biag iti pagtaengan a mangted namnama kadakayo iti masanguanan. Mabalinna nga ep-epen dagiti dati a sugat ken mangiyukuok ti rikna iti panagtalek, ayat, ken ragsak. Mariknayonto ti pategyo kas maysa nga indibidual. Uray pay no ti panagbiag idiay pagtaenganyo ket saan nga isunto ti kasayaatan, laglagipenyo a dagiti dakdakes a bambanag ti mabalin a mapasamak no agtalawkayo.

Aniaman ti kasasaadyo, laglagipenyo a kanayon nga adda Maysa a managayat ken mayat a mangtulong. Dagidiay agturong iti Dios ti mapasiguruan iti tulongna ken pannalaknibna.​—Proverbio 18:10.

[Ladawan iti panid 15]

Mabalin nga adda maysa a mangitukon ti taraon, pagyanan, ken ragsak. Ngem aniat’ kayatna a pannupapak?