Agimtuod dagiti Agtutubo . . .
Pumanawak Aya iti Pagtaengan?
“PUMANAWAK. Ipakitak kadakuada.” Kasta kadi ti mariknayo? Para kadagiti adu nga agtutubo, dayta ket saan nga awan ti mamaayna a pammutbuteng. Saan laeng a ginasgasut wenno rinibribo no di ket minilion a tin-edyers ti pudno a pumanaw iti pagtaenganda iti tinawen.
Ngem apay a kayatyo ti pumanaw iti pagtaengan? Adu dagiti rason. Mabalin a mariknayo nga awan ti makaawat kadakayo. Mabalin a mariknayo a didakay kaykayat ken ay-ayaten. Mabalin a pudno a maabusokayo. Nalabit sangsanguenyo ti maysa a parikut a saanyo a marisot. Adda maysa iti pagtaengan a dikay makatunos. Mabalin a nabannogkayon a kanayon a maibagbaga ti aramidenyo ket kayatyo ti agbukbukod a mangiturong iti panagbiagyo. Wenno mabalin a maaburidokayo ket tarigagayanyo ti maaddaan iti ad-adu a ragsak. Aniaman ti makagapu, saankayo a naragsak iti pagtaengan. Ti kadi ipapanaw risotenna dayta a parikut? Adda kadi aniaman a maaramidan?
Kasapulan ti Umiso a Panangmatmat
Kas maysa nga agtutubo, addaankayo iti maysa a rebbengen manipud iti Dios ti ‘panangdayaw ken ni amam ken ni inam.’ (Efeso 6:2) Masapul nga ‘agtulnogkayo kadagiti nagannak kadakayo iti isuamin a banag.’ (Colosas 3:20) Nainkalintegan kadi ti ipapanaw iti dayta a rebbengen? Ania ngay no ti kasasaad iti pagtaengan ket nakalablabesen ngem ti maibturanyo?
Ti kaadda dagita a kasasaad saan a mailibak. Dadduma a nagannak saanda a nainkalintegan kadagiti kalikagumda. Dadduma ti mangkondenar iti ubing a kas dakes wenno awan ti mamaayna. Dadduma ti okupado unay kadagiti bukodda a pagayatan ken pagragsakan ket mangipaayda ti bassit laeng nga atension kadagiti annakda. Dadduma ti naigamer iti kasta unay iti panagin-inum, droga, wenno sekso, ket riribukenda pay dagiti annakda. Dadduma ti sipapanayag a di mangikankano agpadpada kadagiti linlinteg ti tao ken ti Dios. Ti biag a mismo ti maysa a tao ket agpegpeggad!
Ngem ad-adda a masansan, saan a dagita a nakaro a kasasaad ti mangtignay ti ipapanaw ti maysa a tin-edyer. Gagangay, ti ipapanaw ti tignayen ti pannakisinnungbat iti nagannak iti maysa maipapan iti ugali a mismo ken ti kababalinna met laeng. Napapaut kadi ti kaaddayo iti ruar ngem ti tiempo nga inkeddeng dagiti dadakkelyo? Nakaaramidkayo kadi ti maysa a banag a dida anamongan—kas iti panaginum iti inumen a de alkohol wenno ti pannakikuykuyog kadagiti dadduma a gagayyem? Dikay kadi naaramid ti maysa a trabaho? Saan kadi a nasayaat ti panagad-adalyo iti eskuelaan? Maamakkayo kadi a madusa? Kayatyo kadi ti maaddaan ti ad-adu a wayawaya a mangaramid a bukodyo kadagiti bambanag? Mariknayo kadi a pulos a dikayto maay-ayo dagiti dadakkelyo?
Kanayon a Panangpampanunot iti Dios
Iti sidong dagitoy a kasasaad, ti ipapanaw mabalin a maysa a tignay iti pannakarikna iti pungtot ken pannakaupay—maysa a panangikagumaan a pumanaw manipud ti “manangilupitlupit ken awan-asina” nga autoridad ti maysa a naganak. Mabalin met a dayta ket maysa nga ebkas iti kinasukir, maysa a tarigagay a panangaramid kadagiti bambanag iti bukodyo a pamay-an. Ngem pudno nga usigenyo koma saan laeng a ti madagdagus a tarigagayyo wenno uray pay ti ibilangyo a nainkalintegan.
Dagiti dadakkelyo mabalin nga iparitda ti dadduma a tarigagayanyo gapu iti inted-Dios a rebbengenda kas nagannak. Makitayo, no kasano nga addaankayo iti rebbengen iti Dios, kastada met. Mabalin a sipapasnek a mariknada ti obligasionda a mangpadakkel kadakayo “iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.” (Efeso 6:4) Gapuna mabalin nga ipilitda a kuyogenyo ida kadagiti relihiuso a panaggigimong ken ar-aramid. Ket gaput’ mabigbigda a ti “dakes a pannakikuyog dadaelenna dagiti nasayaat nga ug-ugali,” mabalin a lapdanda ti pannakilangenyo kadagiti dadduma a gagayyemyo. (1 Corinto 15:33) Nalabit makitkitada dagiti parikut a dikay makita. Ti panangmatmatda ken panagpampanunotda maipapan kadagiti bambanag mabalin a saan a maitunos iti panangmatmatyo ken ti panagpampanunotyo. Ngem dayta kadi ket naimbag a rason iti iyaalsayo ken ti ipapanawyo?
Nasayaat a pampanunoten nga idi binilinnakayo ti Dios a ‘dayawenyo ni amayo ken ni inayo,’ innayonna: “Tapno naimbag ti lak-ammo ket atiddog ti biagmo iti rabaw ti daga.” Wen, saan laeng a dagiti dadakkelyo ti sapulenyo nga ay-ayuen babaen ti panagtulnogyo kadakuada. Ipakpakitayo met ti panagraem ken panagtulnog iti Dios. Mabigbigyo nga, uray pay no mabalin nga agannayaskayo a mangaramid iti naiduma, ti panangsalimetmet kadagiti paglintegan ken pagalagadan ti naganak ket maysa a pamay-an iti panangipakita iti panangipategyo ken ayatyo iti Dios ket gunggonaannakayo iti panangaramid iti kasta.—Efeso 6:1-3; 1 Juan 5:3.
Gapuna mabalin a kasapulan ti bassit a panagtungpal iti biangyo—panagtulnog kadagiti dadakkelyo ken kadagiti kalikagumda. Apresiarenyo nga ad-adu ti kapadasanda iti biag. Kasta met, nasaysayaat no dikay idildilig ti bagiyo kadagiti dadduma a dagiti dadakkelda mabalin a dagiti konsiensiada saan a maitunos kadagiti linlinteg ti Dios. Panunotenyo dayta a kas maysa a panagsanay a maipaay iti biag iti masanguanan, ta uray pay no nataengankayon masansan a dikayto maaramid ti aniaman a tarigagayanyo nga aramiden. Dagidiay adda iti aglikmutyo masapul met a panunoten. Dagiti dadduma a tigtignay makaiyegda kadagiti kanayonan a parparikut wenno dagiti di matarigagayan a rebbengen kalpasanna. Awan ti tao a naan-anay a siwayawaya a mangaramid iti basta kaykayatna. Masarakanyo a pudno daytoy iti eskuelaan. Dayta ket pudno met iti lugar a pagtrabahuan.
Gapuna no ipapilit dagiti dadakkelyo ti maysa a banag a mariknayo a maisupadi iti tarigagayanyo nga aramiden, nasayaat no panunotenyo ti prinsipio a nailanad idiay Colosas 3:23, 24: “Dagup ti aramidenyo, aramidenyo a napusuan, a kas la maipaay ken Jehova, ket saan a maipaay kadagiti tattao, a pagaammoyo nga iti biang ni Jehova awatenyonto ti gunggona a tawid.” Wen, dikay liplipatan ti kinapudno a ni Jehova gunggonaannakayonto no natulnogkayo ken agpaituraykayo kadagiti dadakkelyo. Iti masanguanan adda naindaklan a gunggona nga awan inggana, naan-anay a biag a maipaay kadagidiay nga agtultuloy.—Isaias 65:21-23; Apocalipsis 21:3-5.
Risoten Kadi Dayta dagiti Parparikut?
Ti sabali pay a paset nga usigen ket no ti ipapanaw pudno a sungbatanna ti kasasaad. Pudno, mabalin a mapanawanyo dayta iti apagkanito. Ngem ti ipapanaw saanna a risoten dagiti parparikut. Kamaudiananna, masapul a sanguen dagita, iti maysa a pamay-an wenno iti sabali. “Ti ipapanaw mangpataud laeng kadagiti ad-adu a parparikut para kadakayo,” malaglagip ni Amy, a pimmanaw idi agtawen iti 14. “Dayta dina ikkaten ida.” Ania, ngarud, ti mabalin a maaramidan?
Panangsapul iti Ayat ken Pannakaawat
Umuna, usigenyo no ania ti nangiyeg iti parikut. Ti relasion ti naganak-anak ti mabalin a nakarikrikut kadagiti tawtawen iti panagbarito/panagbalasang. Apay? Ti pagiwarnak nga Adolescence ilawlawagna: “Ti panagbarito/panagbalasang ket maysa a panawen iti kasta unay a panagbalbaliw ken ti panagbaliw ti kasasaad, ket dagiti nagannak dagiti tin-edyer mairamanda met iti bukodda a kapadasan iti panagbaliw ti kasasaad bayat nga umadanidan iti edad ti kinanataengan, ket ti kumbinasion dagitoy dua a tiempo iti panagdakkel ti nangnangruna a makapaaburido kadagiti amin a maseknan.” Gapuna mabalin a saan laeng a dakdakayo ti aglaslasat iti makapaaburido a panagbalbaliw ti kasasaad ken ti pannakasapul iti pannakaawat. Kaaduan a pampamilia mabalin a mapagballigianda ti maysa a krisis no dagiti rikrikna iti ayat ken panagraem ket mapagsasaritaan.
Ngarud, apay a dikay ikagumaan ti mangmatmat iti labes ti bukodyo a pagayatan ket mangipakitakayo iti ayat, a bigbigenyo a ti “ayat saan a maibus” ket dayta “abbunganna ti adu unay a basbasol.” (1 Corinto 13:8; 1 Pedro 4:8) Ti panangipaay iti ayat tignayenna ti panagayat dagiti dadduma.
Nakaaramidkayo kadi ti biddut ket pagbutnganyon dagiti pagbanagan ti panagtignay dagiti dadakkelyo? Nasaysayaat ti panangsango iti kasasaad ket sapulenyo ti nataengan a tulong. Umuna, padasenyo ti makisarita kadagiti dadakkelyo. Mainayon pay, dagiti Kristiano nga agtutubo addaanda iti dakkel a gameng a mabalin nga agturong kadagiti panglakayen iti kongregasion a maipaay iti tulong iti panangrisot kadagiti parparikut ken panangpalinteg kadagiti bambanag. Ti napateg a banag saan a ti ipapanaw no di ket ti panangtaming iti parikut a nainsiriban. Iti kastoy a pamay-an mabalinyo nga iwalin, imbes a pampanunotenyo dayta.
Ngem ania ngay no ti kasasaad iti pagtaengan ket didakay kaykayat, wenno nakaro unay ti kinadakesna para kadakayo? Ania ngay no maabusokayo iti pagtaengan? Ti kadi ipapanaw ti solusion? Maysa a masanguanan nga artikulo ti sumungbatto kadagitoy a salsaludsod.
[Ladawan iti panid 15]
Dagiti pamilia masansan a mariknada ti kasta unay a panagdanag ken pannakaseknan no maysa a miembro ti pumanaw