Dagiti Nabaybay-an ken Timmalaw
“PINUKISAK ti buokko, nagkawesak kas maysa a lalaki, nangyukkorak ti kawar ken kandado, ken inaspiliak ti pingpingko, ket iti kastoy a pamay-an rinugiak ti biagko kas maysa a punk.”—Tamara.
No nakitayo ni Tamara kadagiti lansangan, impagarupyo aya koma nga isut’ naliday, naabuso a tin-edyer a ti kasasaad ti biagna idiay pagtaengan ket kurang iti panangasikaso ken panangipateg a dawdawatenna nga ipamatmat ti kababalin ken panagay-ayusna? Ipagarupyo kadi nga isut’ nasukir nga agturturong iti pananglabsing iti linteg ken nalabit iti panagaramid iti krimen? Ipudno ni Tamara iti Agriingkayo! dagiti nakaam-amak a pasamak a nangituggod iti kita ti panagbiagna manipud idi agtawen iti 14, maysa nga estilo ti panagbiag a dina pulos tinarigagayan.
Dagiti Nabaybay-an
Isalaysay ni Tamara: “Dimmakkelak iti maysa a bassit nga ili iti bantay idiay Italia, iti maysa a pamilia nga awan ti mayebkas a panangipateg. Nakalkaldaang, nasaksiak dagiti nakaro a panagsupiat ti dadakkelko ken dagiti pananginsulto a makarimon a dakamaten a nayebkas kadagidiay nga okasion. Masansan a nairamanak iti panagapa ken awanan-asi a kabkabilen ti nauyong nga amak. Masansan nga ibturak dagiti labneg iti adu a lawas.
“Idi agtawenak iti 14, inikkannak ni tatangko ti sumagmamano a doliar ken maysa a tiket ti tren nga agpapan laeng iti kaasitgan a siudad, a sadiay adut’ peggad. Nakigayyemak kadagiti dadduma nga agtutubo a, kas kaniak, awan ti asinoman a mangipateg kadakuada. Adu kadakami ti nagbalin nga alkoholiko. Nagbalinak a natangsit, dakes ti panagsasaona, ken agresibo. Masansan nga awan idi ti taraonko. Maysa a rabii iti kalam-ekna, dakam kadagiti gagayyemko ti nangpuor iti muebles tapno aginudokami. Anian ti panagtarigagayko iti maysa a pamilia a mangaywan koma kaniak, a maseknan kadagiti rikriknak, pakadanagak, dagiti pagam-amkak. Ngem agmaymaysaak, ket kasta unay ti panaglidayko.”
Adda ginasgasut a ribo a “kas ken Tamara” ditoy lubong itatta. Iti tunggal kontinente, addada ubbing a binaybay-an dagiti nagannak a nangliway kadagiti rebbengenda.
Dagiti Timmalaw
Ikeddeng ti dadduma nga agtutubo ti tumalaw iti pagtaengan agsipud ta “daytat’ basta nakaam-amak a lugar a pagindeganda; nakarikrikut, nakapegpeggad, ket mapandan agindeg kadagiti lansangan.”—New York State Journal of Medicine.
Idi agtawen iti siam, nabaybay-an ni Domingos iti pagtaraknan dagiti ulila idi nakiasawa manen ti inana. Gapu iti napadasanna a panangkabkabil ti papadi, pinanggepna ti aglibas. Inyawid ti inana, ngem kankanayon a kabkabilen ti agsioman kenkuana. Ti laeng pamay-an a pakabang-aranna manipud iti kinaranggas idiay pagtaengan isut’ panagtalaw.
Nakalkaldaang, “minilion nga ubbing dida agtalek kadagiti nataengan iti sangakabbalayanda a mismo maipaay iti kalalainganna a natalged a pannakaaywan,” insurat ni Anuradha Vittachi iti librona nga Stolen Childhood—In Search of the Rights of the Child. Isut’ nagsurat met: “Napattapatta a tallo nga ubbing ti matay iti inaldaw gapu iti panangabuso dagiti nagannakda idiay Estados Unidos.” Iti nakaad-adu a kaso, dangran imbes a salakniban ti maysa a miembro ti pamilia ti seksualidad ti ubing.
Magundawayan ken Madandanagan
Napilitan ni Domingos a makikadua kadagiti dadduma nga ubbing iti lansangan a nairaman iti panangloob ken panagtakaw, agraman ti panangabuso ken panaglako iti droga. Nakalkaldaang, adu a nangpanaw iti dakes a kasasaad idiay pagtaengan ti ginundawayan dagiti pimp, pedophile, ken dagiti bunggoy a mangitantandudo iti pornograpia. Gapu ta mabisin ken malidlidayda, matukonan dagitoy nga agtutubo iti lugar a pagindegan ken dagiti kari nga aywanan ti “manangipateg” a nataengan, ngem masarakandanto laeng a pagbayadda ti bagida iti panagbiag a balangkantis. Gapu ta saanda a nasigo iti trabaho, adut’ makasursuro nga agbiag kadagiti lansangan iti aniaman a pamay-an a kabaelanda, agraman ti pannakagargari ken ti pananggargari iti sekso. Dadduma ti matay. Adu nga agtutubo a biktima ti matay iti droga, alkohol, panangpapatay, ken panagpakamatay.
Iti panangkomentona maipapan iti biag dagiti ubbing iti lansangan, kinuna ti maysa a dati nga ubing a balangkantis: “Mabutbutengka ditoy. Ngamin, ti pakaupayak ket pagarupen ti nakaad-adu a [tattao] a no makakitada iti ubing a matmaturog iti tren, wenno makitada ti maysa nga ubing a kanayon nga adda iti lansangan, pagarupenda a talaga a kayatda dayta. Itan ta natataenganakon, saanen a kasta ti panangmatmatko. Tunggal maysa kadagitoy nga ubbing yik-ikkisda iti bukodda a naisangsangayan a pamay-an ti naganat a pakasapulan. Dida kayat ti agbalin a kasta, ngem di kayat dagiti nagannakda ida.”
Mangsapsapul iti “Wayawaya”
Adda pay sabali a ginasut a ribo nga agtutubo a naipadamag a mapukpukaw iti pagtaengan a naallukoy iti lansangan babaen iti arapaapenda a wayawaya iti ruar ti pagtaengan. Dadduma tarigagayanda ti pannakawayawaya iti kinapanglaw. Dadduma tarigagayanda ti wayawaya manipud autoridad ti nagannak ken dagiti paglintegan a mabalin a mariknada a nalabes ti kinaingetna.
Maysa nga agtutubo a nakapadas iti makuna a wayawaya manipud iti panangtengngel ti nagannak ken manipud kadagiti prinsipio ti Nakristianuan a pagtaengan isut’ managan Emma. Gapu ta pimmanaw iti pagtaengan tapno makikadua kadagiti gagayyemna, isut’ naadipen iti droga. Ngem idi napadasanna ti kinaranggas kadagiti lansangan, inyebkas ni Emma ti tarigagayna nga agawid ken ipatingganan ti panagusarna iti droga. Nakalkaldaang, nupay kasta, dina insardeng ti pannakikadkaduana kadagiti dakes a kakuyog, ket iti pannakikuyogna kadagiti gagayyemna iti maysa a rabii ti kalgaw, nagitudokda iti heroin. Para ken Emma daytan ti kanibusanan. Isut’ naawanan iti puot ket natay iti sumaganad nga aldaw, nga agsolsolo ken binaybay-an dagiti “gagayyemna.”
Mabalin kadi a sumayaat ti masanguanan dagiti ubbing a biniktima dagiti nagannakda wenno dagiti dadduma? Addanto pay kadi maysa a lubong a di manggundaway kadagiti agtutubo? Ania ti namnama a mabalin a mapasayaat ken maapresiar ti biag ti pamilia tapno di tarigagayan dagiti agtutubo ti tumalaw? Masarakan dagiti sungbat iti sumaganad nga artikulo.