Nakitak ti Kinaubbaw ti Gubat
Kas insalaysay ti dati nga U.S. Army medic a ni Russell Dixon
DAYTA ket idi 1944 idiay isla ti Filipinas a Leyte. Addakami amin iti nakapudpudot a kabakiran iti panagpatrolia nga agsapsapul kadagiti kabusor—dagiti soldado a Hapones a naglemmeng kadagiti kaykayo ken kadagiti karuruotan. Maysaak a 19-años a medikal a buyot ket gagangay a maysaak kadagiti maudi iti linea, a sisasagana a mangipaay kadagiti bedbed ken tulong bayat iti panagdangadang. No dadduma iti daytoy nga okasion, siak ti umuna iti linea, ti puntiria. Maam-amakak nga agur-uray kadagiti palab-og ken kadagiti kellaat a panangraut. Kalpasanna, kellaat, adda napasamak a di nakapapati.
Maysa nga opisial a Hapones ti limmagto iti sumagmamano laeng a yarda iti sanguanak, a mangiwagwagayway iti puraw a lupot ken agpukpukkaw, “Dika pumaltog! Dika pumaltog! Naggapuak idiay Chicago! Naggapuak idiay Chicago!” Aggatelen dagiti ramramaymi a saan a pumaltog. Ti soldado iti likudak pimmaltog iti sumagmamano a daras—ngem awan ti natamaanna. Dagiti dadduma kadakami saanda a pimmaltog bayat nga intultuloy ti opisial ti nagriaw, “Naggapuak idiay Chicago!”
Dinardarasna ti nangiruar kadagiti sumagmamano a retrato iti bulsana bayat ti panangilawlawagna iti estoriana iti nalawag nga Ingles nga Americano. Nasdaawak. Addakami ditoy tengnga iti kabakiran, ket daytoy a kapitan iti Hapones ipakpakitana kadakami ti ladawan ti asawana ken dagiti annakna idiay Chicago. Talaga a pudno dayta—isut’ Americano a Hapones!
“Saanda a Sumuko”
Idi agangay isut’ naggapu idiay Chicago a nangbisita kadagiti dadakkelna idiay Japan sakbay la unay ti pannakaideklara ti gubat. Isut’ nailista iti buyot a Hapones, ket adtoy nga isut’ makigubgubat a maibusor iti Estados Unidos. Isut’ inimtuodanmi, “Adda pay kadi maibagam maipapan kenka?” Isut’ nangitudo iti maysa a nailemmeng iti karuotan sumagmamano a pie iti likudanna. Dagus nga imbilinmi ti iruruarna sadiay a dagdagus! Rimmuar ti ubing unay a soldado a Hapones nga agarup kaedadko. “Ket sadino ti ayan dagiti dadduma?” “Addada sadiay.” Ti kapitan intudona ti kabakiran iti likudanna.
Rinugianmin ti nakitinnawar iti kapitan. “Ibaluddaka no mapasukom dagiti tattaom. No saan, papatayendaka!” kuna ti sarhentomi. Ti sungbat ti opisial pinaneknekanna ti ammomi: “Saanda a sumuko. Papatayendatayo no padasentayo a pasukuen ida.”
Isut’ pinilitmi a mangibaon iti agtutubo a soldado kadagiti tattaona. Iti uneg ti maysa a minuto wenno ad-adu pay, nakangngegkami iti putok. Minatmatanmi ti opisial a Hapones, ket kinunana: “Isut’ pinatayda.” Iti unegko, maasianak iti agtutubo a soldado. Dayta met laeng a rikna ti adda kaniak iti namin-adu a daras sakbayna ket addanto pay dayta a riknak iti mamin-adu a daras, ti rikna a ti gubat ket awan ti mamaayna.
Nupay no dua kadagiti tattaomi ti nangipan iti opisial iti kampomi, ti dadduma kadakami ti simmalog iti desdes. Kas ti mediko, nagtalinaedak iti likudan ti grupo tapno sisasaganaak a mangbedbed iti aniaman kadagiti tattaomi a mabalin a mapaltogan. Iti sumagmamano pay a yarda ket nasarakanmin ti dadduma kadagiti kabusor. Bayat ti ababa a panagdangadang, napapatayda amin.
Ngem nakaaramidkami iti maysa a banag a ngangngani naisangsangayan—nakayawanmi ti maysa nga opisial a Hapones-Americano—maysa kadagiti sumagmamano laeng a naala a sibibiag. Ngem malidlidayak iti kankanayon a panangpapatay.
Masansan imtuodek ti bagik met laeng, no asinoak, ti anak iti maysa a taga Oklahoma a doktor iti pagilian, nga agtartrabaho iti dayta a kabakiran iti isla? Ti kinapudno ket, no sinurotko koma dagiti prinsipio ni tatangko, awanak koma sadiay. Mabalin a nagtungpalak koma iti pagbaludan. ‘Kasano a posible a mapasamak dayta?’ mabalin nga imtuodenyo.
Idi ti Isuamin ket Natalna
Naipasngayak idi 1925, ti maikapat kadagiti lima nga annak a lallaki, ket napadakkelak iti natalna nga atmospera iti talon iti makin-abagatan a laud nga Estados Unidos, iti maysa a bassit nga ili a managan Mooreland, Oklahoma. Dagiti dadakkelko ket managayat-talna nga Estudiante iti Biblia, a naammuanen nanipud idi 1931 kas dagiti Saksi ni Jehova. Ugalida ti kankanayon a panangitugot kadakami nga ubbing a lallaki kadagiti gimgimong iti Biblia, ket malagipko a no dadduma kuyogek ni tatangko iti panangasaba iti balaybalay babaen iti ponograpo, kadagiti kaarrubami. Nakipasetkami met iti maawagan martsa ti impormasion kadagiti kabangibang nga il-ili, a mangiyan-anunsio kadagiti palpalawag iti Biblia. Ngem addaanak ti sabali nga interes iti biag.
Pagay-ayatko ti ay-ayam, nangnangruna ti basketball ken baseball. Saan a gapu ta naisangsangayanak, no di ket kas gagangay nga ubing a lalaki, tagiragsakek ida. Ti nagtungpalanna ket idi agtawenakon iti 16, ken kas met kadagiti kakabsatko a lallaki, saanakon a makigimgimong ken makilanglangen kadagiti Saksi. Iti dayta a tiempo, saanmi nga inapresiar dagiti napapateg a naespirituan a bambanag. Daytoy ti pudno a nangpaladingit kadagiti dadakkelko.
Dagiti Kinapudno iti Gubat
Idi 1943, idi agedadakon iti 18, nailistaak iti U.S. Army ket nagbalinak a GI (miembro iti armado a puersa ti E.U.). Agsipud ta indiankon ti pannakilangenko kadagiti Saksi, awananak iti nabileg a pammati maipapan iti Nakristianuan a neutralidad, ket ngarud liniklikak ti isyu a mabalin a makaiturong iti pannakaibalud. Kamaudiananna, naidestinoak idiay Fort Bliss, El Paso, Texas, a maipaay iti panagsanay kas mediko iti buyot. Agingga ita nga aldaw awan ti kapanunotak no apay a pinilidak a sanayen a kasta. Nalabit gapu iti kinapudno a ni tatangko ket maysa a doktor adda pakainaiganna iti dayta.
Kalpasan dayta a medikal a pannakasanay, naibaonak idiay New Caledonia, maysa nga isla idiay Sud Pacipico, iti maysa a paguummongan dagiti pangsukat a soldado ti E.U. Ti damo a destinok iti pannakigubat ket iti maysa nga unit iti Nueva York, ti 77th Infantry Division idiay Guam. Dayta nga estratehiko nga isla, nga agarup kagudua iti nagbaetan ti Australia ken Japan, ti inokupar dagiti Hapones. Simmangladkami idi Hulio 21, 1944, agraman ti maika-3 a Dibision ti Marino. Dagus a nakigubatkami. Dagus nga inawatko ti damo a kapadasak iti pudno a pannakigubat.
Ti damo nga impresionko iti Guam ket tudo, pagat-tumeng a pitak, ken nariribuk. Kalpasanna dimtengen ti damo a kapadasak a puntiria iti nakaro a panagpipinnaltog ken mortar. Adda ti damo a “makasisileng” nga uni ti putok, a sarunuen ti makasisileng nga uni ti bala iti tangatang. Nagurayak a mangkita no kasano kaasideg ti pagdissuan ti tunggal bala. Masapul a napudnoak—kas kadagiti kaaduan a GIs, maamakak iti adu nga okasion. Nagkararagak iti Dios ket simamaag a nakitinnawar iti pannakaruarko iti daytoy a riribuk. No iruarnak manipud iti daytoy, agserbiak kenkuana! Wen, maysaak laeng kadagiti makalagip iti Dios no panawen ti rigat!
Kaaduan kadagiti rabii maamakak. Masapul a mangkalika iti maysa nga abut iti kanal a 0.5 metros agingga iti 0.6 metros ti kaunegna, no ti daga ket saan unay a nabato. Ti kapanunotan ket masapul a maturogka sadiay (anian a namnama!) a saanka a makita dagiti kabusor wenno dagiti kakaduam. Napateg daytoy, ta ti paglintegan iti rabii ket: ‘No aggaraw, patayem. Agimtuodka ti salsaludsod kalpasanna.’ Gapuna siniguradok nga addaak iti uneg ti daga, uray pay no dayta kaipapananna, kas masansan a napasamak, a masapul a maturogak iti katuduan ken iti pitak.
Ania dagiti kangrunaan a nainkasigudan a riknami bayat dagitoy a nadara a panaggugubat? Maipasiguradok nga iti kaaduan a kaso dayta ket saan a ti “Dios ken ti pagilian.” Kas met kadagiti adu nga agtutubo a lallaki, nakitak ti pannakapukaw ti biag babaen kadagiti putok ti paltog, flamethrowers, mortar ken dagiti bala ti artileria, ti panangatake uray agbanag iti ipapatay, kutsilio, ken bayoneta. Di nagbayag ammokon no kasano ti kinaawan ti mamaay amin dayta. Nasallamaanak iti awan namnamana a kasasaad nga awan ti pamuspusan ti iruruarko. Ti kangrunaan a panggepko, kas ti dadduma a kaaduan, isu ti pannakalasat.
Iti dayta a pamay-an, ti panangmatmatmi ket naiduma kadagiti Hapones. Dagitoy ti naan-anay a nasursuruan ket imbilangda a dayaw ti matay a maipaay iti pakaidayawan ti emperador ti Japan. Dayta ti makagapu no apay a makaipatulodda kadagiti eroplano a kamikaze (susaid) a maibusor kadagiti barko naval ken dagiti barko dagiti tropa. Ket iti daga, dagiti susaid a soldadoda padasenda ti agkarayam a sumrek kadagiti kanalmi nga addaan iti satchel a naigalot kadagiti likudda tapno bombaendakami ken dagiti bagbagida met laeng. Anian ti panangallilaw kadakuada dagiti babaknang nga agtuturay, a mangus-usar kadagiti ulbod a relihiuso a kapanunotan!
Ngem ti Guam isu laeng ti pangrugian. Kalpasan ti panawen iti rehabilitasion iti isla ti Manus, iti amianan laeng ti Papua New Guinea, naibaonkami iti sumaruno a paggugubatan, ti Leyte idiay Filipinas.
“Matayakon Aya?”
Dayta ti isu met laeng nga estoria iti pannakigubat, dagiti nasugatan ken natay. Okupadoak nga agkarkarayam iti pitak, a mangpadpadas a mangbedbed kadagiti nasugatan. Kadagiti adu nga okasion, agid-iddaak iti sibay ti maysa a soldado iti pitak, a mangipapaay iti tourniquet ken mangpadpadas a mangbedbed kenkuana sakbay ti panangiguyod kenkuana iti nataltalged a lugar. Masansan masapul a kartibek ti manggas ti kamisadentro wenno saka ti pantalon ket ikkak a dagus ti indieksion a morpina tapno makatulong a mangep-ep ti ut-ot. Dadduma ti mangimtuod kaniak, “Kasanot’ kakarona, Doc? Matayakon aya? Dinak panawan ditoy!” No dadduma nakaad-adu ti masapul a tamingen ta ti laengen maaramidak isu ti mangpakalma kadakuada ken panangibaga kadakuada nga agsublikaminto kadakuada. Ti kinapudno a ta kadagiti adu a kaso naladawen ti panagsublimi. Nataydan. Kasta ti kinaubbaw ti gubat.
Ti sumaruno a destinomi a pakigubatan ket isu ti bassit nga isla ti Ii-shima, iti labes laeng bassit iti igid ti baybay iti Okinawa, nga idi ket okupado dagiti Hapones. Adda maysa a gayyem a nakaduakon iti sumagmamano a pannakigubat. Isut’ nakaan-annad a naynay, a saan a mangal-ala iti saan a nasken a gundaway wenno mangar-aramid iti aniaman a minamaag a banag iti paggugubatan. Kas met iti dadduma kadakami, tarigagayanna ti makalasat. Maysa nga aldaw, iti maudin a mop-up iti Ii-shima, sumagmamano kadakami ti nakapakleb a mangpadpadas a mangsalaknib iti bagbagimi manipud iti panangpaltog ti kabusor. Isut’ sumagmanao laeng a metros iti sanguanak, idi kellaat maysa kadagiti tangkemi iti machine guns ti naiwasiwas nga awan annadna iti kannawan, pimmaltog a namin-adu ken nangpapatay kenkuana ken ti tallo a dadduma a GIs iti mismo a lugar.
Iti dadduma nga okasion marautkami babaen kadagiti bukodmi nga eroplano, ket sumagmamano kadagiti kaduami a lallaki ti mapapatay. Ti panagbiddut ti tao ken ad-adu a kinaubbaw.
Iti daytoy met laeng nga isla, ni Ernie Pyle, maysa a nalatak a mannurat idi panawen ti gubat, natay idi Abril 1945 gapu iti bala manipud iti nakalemmeng a soldado. Iti maysa nga okasion, insuratna dagiti rikriknana isu nga anamongak: “Diak makita no kasano a ti aniaman a nakalasat iti gubat ket agbalin a naranggas manen iti aniaman.” Daksanggasat, ti kapadasan paneknekanna ti naiduma. Agtultuloy ti kinaranggas ti tao.
Puntiria ti Mortar
Ti sumaruno a planomi isut’ ibaballasiw iti taaw a nangisina kadakami iti Okinawa. Dagiti Hapon naglemmengda, a naglingedda kadagiti rukib ket maminsan manen narigat a makaruarda.
Maysa nga aldaw agtugtugawak iti tuktok ti dakkel a bato iti maysa a teppang, a mangpalpaliiw iti panagdadangadang a mapaspasamak iti rangkis nga adda laeng iti sanguanak. Kellaat, nangngegko ti naidumduma a timek iti knee mortar a Hapones. Iti uneg laeng ti sumagmamano a segundos, maysa a bala ti nagdisso iti sumagmamano laeng a metros iti sanguanak. Masdaawak nga adda maysa nga agdisso iti asidegko unay iti kangitingitan iti panaggugubat. Nadlawko iti sumaganad, pimmutok manen ti sabali ket nagdisso a mismo iti likudak! Kellaat a napanunotko a nalabit pumpuntiriaendak ti kabusor. Dagus nga immuliak ket naglingedak iti likudan ti bato. Ti maikatlo a bala ket direkta a nangtiro iti lugar a nagtugawak! Dayta ti maysa kadagiti sumagmamano a ngangngani diak pannakalisi a napadasak.
Ti gubat iti Okinawa nagpaut iti agarup tallo a bulan. Kuna ti maysa a libro iti historia: “Ti Okinawa ti kanginginaan a pannakigubat iti Makintengnga a Pacipico. Agarup kagudua a milion a tattao ti nairaman iti pannakidangadang ket nadangran dagiti 49,000 nga Americano a 12,500 ti natay. Nasurok a 110,000 a Hapones ti napapatay iti isla.” Agarup 122,000 a soldado ti natay, ket rinibo a sibilian, iti ngangngani di am-ammo nga isla a 2,300 kilometros kuadrados!
Kalpasan ti kampania, naibaonkami idiay Filipinas a maipaay iti rehabilitasion ken panagsagana a maipaay iti panangraut iti Japan. Iti daytoy a tiempo, naragsakanak iti naimatangak. Naibaon ti simmukat iti dibisionmi ket siasino kadakuada no di ti ub-ubing a kabsatko a lalaki, ni Roger. Nupay kasta, pulos a saan a nakakita iti panagdangadang. Idi Agosto 6, 1945, ti umuna a bomba atomika naitinnag iti Hapones a siudad a Hiroshima. Tallo nga aldaw kalpasanna ti maikadua a bomba ti naitinnag iti Nagasaki. Dayta ti nangipatingga iti gubat.
Maysa nga Ipapatay a Namagpanunot Kaniak
Ti kabsatko a lalaki ken siak ket naidestino iti puersa ti occupation idiay Sapporo, Japan. Di nagbayag kalpasanna nawayawayaanak manipud iti armada, ngem nagtalinaed ti kabsatko a lalaki idiay Japan iti sabali pay a tawen. Nagawidak ket inabrasadak ti pamiliak.
Idi addaakon idiay Oklahoma, simmubliak iti nagsardengak ket nagsubliak iti kolehio, a sadiay ti nangalaak iti premedical a kurso iti uppat a tawen ken maysa a tawen a postgraduate. Bayat daytoy a tiempo, nasabetko ti maysa a napintas a babai, maysa nga estudiante manipud Oklahoma, ni Nancy Wood. Iti uneg ti 18 a bulbulan nagasawakamin. Isut’ matalek a kaduak bayat dagiti napalabas nga 40 a tawtawen.
Kaskasdi a diak pay naginteres iti relihion dagiti dadakkelko, ti relihion dagiti Saksi ni Jehova. Okupadoak unay iti bukodko a paginteresan. Kalpasanna, idi 1950, dimteng ti didigra.
Ni tatangko, nga idin ket 66 ti edadna ken aktibo pay laeng a doktor iti pagilian, natay iti atake ti puso. Para ken ni Nanang dayta ket maysa a nakaro a pasamak. Ti ipapatayna ti nangkellaat kadakami. Dakami a lima nga annak napukawmi ti maysa nga ama ken maysa a nagsayaat a gayyem. Siempre, timmabunokami amin iti palawag ti pompon nga inted ti maysa kadagiti Saksi ni Jehova manipud iti kabangibang nga ili. Dayta a palawag nangipaay iti napaut nga epekto kadakami amin.
Ti nagpalawag impakitana manipud iti Biblia a ni Tatang agsublinto iti panagungar inton ti daga maisublin iti natalna a paraiso a kasasaad. Amin daytoy ti nangtignay iti pananglagipko iti naammuakon adu a tawtawenen sakbayna. Iti ababa laeng a tiempo, dagiti Saksi makipagad-adaldan ti Biblia ken ni Nancy ken siak. No ad-adda nga agadalak, ad-adda a mabigbigko a nakagulgulo ti lubong ken no kasano nga awan ti mamaay ti gubat—amin dagidiay a biag ket naidaton tapno parang-ayen ti inaagum nga ambision dagiti napolitikaan nga agtuturay ket an-anamongan ti klero iti tunggal nasion.
Inton Agbiagen nga Agnanayon ti Tao kadagiti Natalna a Pagnaedan
Nabigbigko met a dagiti paspasamak nanipud 1914 ket nalawag a kaitungpalan iti padto ni Jesus maipapan iti tiempo ti panungpalan. Isuamin nga imbagana natungpalda iti uneg ti kaputotantayo. Ngarud, din agbayag ti gubat ti Dios nga Armagedon, maysa a nalinteg a gubat a mangikkat kadagiti amin a managdakdakes iti daga, dumtengen ket daytat’ mangiyun-unanto iti naisublin a daga iti sidong ti natalna a panangituray ti gobierno ti Pagarian ti Dios.—Apocalipsis 11:18; 21:1-4.
Ni Nancy ken siak nabautisarankami idi 1950. Imbes nga ituloymi ti panagadalmi iti kolehio, inyurnosmi dagiti ar-aramidmi ket innalami ti amin-tiempo a ministerio idi 1956. Bayat dagiti adu a tawtawen, nangaskasabakamin iti adu a paspaset iti Estados Unidos iti ministerio a panagdaliasat a nagserbiak a kas manangaywan ti sirkito ken distrito. Bayat iti nasurok a walo a tawen, nangisuroak iti Kingdom Ministry School a maipaay kadagiti panglakayen iti kongregasion ken nangisuroak iti Pioneer School a maipaay kadagiti amin-tiempo a ministro. Bayat ti napalabas a siam a tawen, nagserbikamin iti sangalubongan a hedkuarters dagiti Saksi ni Jehova idiay Brooklyn, Nueva York.
[Ladawan iti panid 18]
Kaduak ti asawak iti sanguanan ti hedkuarters dagiti Saksi ni Jehova isu a pagtartrabahuanmi
[Picture Credit Line iti panid 19]
U.S. Army photo