Manipud Panagngangabit ken Patay
IDI a matmatmatak ni baketko, ni Bonnie, a nakaidda iti katre idiay ospital, diak matngelan a di panunoten no kasano ti pannakapasamak dagiti isuamin a bambanag a nakaparpartak. Isut’ nakaidda sadiay a dagiti talukap ti matmatana ti napigketan ti tape tapno uray ti panagkiremna ket saan a mangkissay iti aniaman a natda a pigsa nga adda pay iti bagina. Nakapuspusyaw ti kudilna; uray pay dagiti pekas ti rupana napukawdan ti kolorda. Iti nasapa unay iti dayta a bigat kinuna ti doktor, “Isut sigurado a matay ita nga aldaw.” Maysa kadagiti narses ti nagkuna, “Saan nga umabuten iti agmatuon.”
Apay a ni Bonnie ket adda iti kasta a nakaay-ay-ay a kasasaad? Kasano a ti bendision ti panangipasngay iti maysa a baro a maladaga ket nagbalin a mamagpeggad ti biag a kasasaad? Palubosandak a mangisalaysay kadagiti pasamak a nangiturong iti makariribuk a panawen ti pannakasuot ni baketko.
Idi naammuan ni Bonnie nga isut’ masikog manen, naragsakankami ngem madanagan. Madanagankami agsipud ta ti sangapulo ti tawenna a balasangmi, ni Ashley, ti naiyanak babaen iti cesarean section ken gapu ta ni Bonnie naminduan a naalisan nanipud idin. Nainayon kadagitoy makapadanag a kinapudno isu ti posibilidad a mabalin a tumaud ti isyu maipapan iti panangiyalison iti dara. Kumbinsidokami nga ammo ti Namarsuami ti kasayaatan idi imbalakadna idiay Aramid 15:29, “Adaywanyo . . . ti dara.”
Ti Giddato a Rigat
Agarup lima a lawas laengen sakbay ti manamnama a panagpasngay ni Bonnie idi naikeddengmi a busbosen ti Sabado, Pebrero 28, 1987, idiay San Diego Zoo. Bassit ti panangipagarupmi nga iti nakurkurang ngem 24 nga oras, rummuaren ti ubing. Wen, iti sumaganad nga agsapa ti nakakalkalma a riknami ti nakellaat idi a nagriing ni Bonnie iti katre nga agpadpadara. Dagus nga inawaganmi ti doktor, ket iti sumagmamano a minutos addakamin iti dalan nga agturong idiay ospital.
Pagaammon ti doktor ti takdermi maipapan iti panangiyalison iti dara, ket gapu itoy, naikeddengna ti panangopera nga insigida iti cesarean section. Nagturongkami iti siled ti operasion a sadiay, iti apagbiit, inyawat ti doktor ti baro a maladagami a babai iti nars. Impakita ti nars nga apagbiit ti anakmi a babai ken ni Bonnie, kalpasanna impanna ti maladaga idiay nursery. Imbagada kaniak a mapanak idiay kuarto a pagurayan ket makasaritakto ni baketko idiay siledna kalpasan ti kagudua oras.
Kabayatanna, dadduma kadagiti gagayyemmi ket nagtataripnongda idiay siled a pagurayan, gapuna rimmuarak nga agpampanunot nga isuamin ket normal ket inyanunsiok ti idadateng ti baro nga anakmi a babai. Ti diak ammo a ta bayat ti operasion ti cesarean, nadiskubre ti doktor a ni Bonnie addaan iti kasasaad nga agkasapulan ti panangaramidna ti hysterectomy. Agarup dua nga oras kamaudiananna, rimmuar ti doktor ket pinakaammuannak no ania ti napasamak. Inlawlawagna nga idi nangrugi ti panangipaltotna, ti bilang ti hemoglobin ni Bonnie ket 12.5 ngem daytat’ bimmaba iti 6.1. Isu ti naibilang nga adda iti makinruar nga igid ti panagbalinna a kritikal, ngem impato ti doktor nga agbalin a nasayaat met laeng ti isuamin. Nupay kasta, di nagbayag nangrugi a dumakkel dagiti problema.
Agarup 15 minutos kalpasan ti pannakisaritak iti doktor, naawagan ti naganko manipud iti intercom a mapan idiay nursery dagiti ubbing. Apaman a makagtengak, napakaammuanak a ti baro nga anakmi a babai ti limmitem ket simmardeng ti panagangesna. Napaungarda met laeng ti ubing ket inikkanda ti oksihena ngem itan agkasapulan kadagiti adu a pannakasukimat, a dadduma ti mabalin nga addaan kadagiti nakaro a komplikasion. Kasapulan ti panangpirmak kadagiti porma a mangipalubos iti panangtestingda ken maigiddato iti dayta nangpirmaak iti maysa a mangibagbaga nga awan ti maited a dara.
Kamaudiananna, kalpasan ti sumagmamano nga oras, nakitak ni baketko ket nakisaritaak kenkuana. Isu ti alerto ken positibo. Agyamyamankami a dua ken ni Jehova ta kasla naimbag met dagiti isuamin a bambanag. Diak nga imbagbaga kenkuana a ti maladaga ti nakapatanor kadagiti problema agsipud ta diak kayat nga isu ti madanagan.
Dimmakes ti Kasasaad ni Bonnie
Iti naladawen a paset dayta met laeng nga aldaw, Domingo, dimmakes ti kasasaad ni Bonnie. Idi innalada ti sumaruno a panangbilang ti dara, ti hemoglobinna ti bimmaba iti 2.5. Isu ti agpadpadara iti uneg! Kalpasanna bimmaba ti presion ti darana, ket amin dagiti nasken a pagilasinan ti kumapkapuy, ket marigatan nga aganges. Iti agsapa ti Lunes, ni Bonnie ket mariribukan ket no maminsan agammangaw. Ti doktor ti mangkunkonsultar kadagiti espesialista iti intero a rabii. Isu pay ti nagsaludsod maipapan ti panangusar iti artipisial a dara. Naikeddeng a ti kakaisuna a posible a panangagas a makaisalbar ti biagna isu ti hyperbaric oxygen chamber.
Ti magasin nga Awake! iti Mayo 22, 1979, dineskribirna daytoy a panangagas a kas daydiay mangikabil iti bagi iti 100-porsiento nga oksihena iti presion a nangatngato ngem iti adda iti atmosperatayo. Ti naipangato a presion ti mangrunaw iti oksihena nga adda kadagiti tisyu ti bagi a nagpupunipon a nangatngato ngem ti normal. Ti tangke ti nausar a mangagas iti pukaw a dara, nakaro a pannakasinit, ken uray pay dagiti dakes nga impeksion. Ni Bonnie ti masapul a maiyalis idiay Memorial Medical Center iti Long Beach, a daytat’ addaan ti portable a hyperbaric chambers ken kadagiti nasanay a teknisian a mangpaandar iti dayta.
Itattan ni Bonnie ti grabe unayen a saannan a matngelan ti 30-minutos a panaglugan iti ambulansia iti nagbabaetan dagiti ospital. Gapuna naiyurnos nga isu ti maiyalis babaen ti helicopter, maysa a panaglugan nga uppat a minutos laeng. Maysa a nars a miembro ti helicopter medikal team, kalpasan ti panangipakaammona iti ospital ken pannakaammona a ti hemoglobin ni Bonnie ket 2.2, ti simmungbat: “Nalabit a nagbiddutkayo. Mabalin nga isut’ natayen!”
Dagiti panangagas babaen ti hyperbaric ti narugian iti rabii ti Lunes ket nagtultuloy a nagpatnag, maysa ket kagudua nga oras iti tangke ken dua ket kagudua nga oras iti ruar. Dagiti umuna a dua a panangagas ti agparang a nangpapigsa ken ni Bonnie ken nangipangato ti enerhiana. Ngem dagiti nakail-ilet a paset ti tangke ti nangrugi a kasla makapasikor kenkuana. Ti tangke ti addaan ti intercom a pakisaritaan, gapuna daytat’ inusarko a mangpakalma kenkuana. Babaen iti panangdakamat iti Paraiso a daga a sarsaritaen ti Biblia idiay Apocalipsis 21 ken Isaias kapitulo 35 ken 65 ken ti panangipalagip kenkuana ti kinamanagayat ni Jehova, isu ti napagbalinko nga ad-adda a timmalna idiay tangke.
Napilit a Mangakseptar iti Dara
Iti agsapa ti Martes immay ti doktor kaniak ket sinaludsodna no mabalinko a panunoten manen ti takderko iti dara. Kunana nga adda ti rimmosas a pluido nga aggapgapu iti sugat ni Bonnie a mangipampamatmat nga isu pay latta ti agpadpadara. Natibker ti pangngeddengmi: awan dara, agbiag wenno matay. Dagiti nalinteg a pagalagadan ni Jehova ti saan a masalungasing. Gapuna kinuna ti doktor a pekpekenna ti sugat babaen iti naisangsangayan a mamagdekket a labutab a nadisenio a mangpasardeng iti panagpadara. Daytat’ kasla agkurri.
Iti daytoy a kanito dadduma kadagiti kabagianmi a saan a Saksi ni Jehova ti mangpilpilit kadakami nga ipalubos ti panangiyalison iti dara. Kaawatan daytoy agsipud ta tunggal doktor a nairaman ti agkunkuna iti isu met laeng a banag: “Tapno maispal ti biagna, ti laeng inka aramiden isut’ pammalubosmo kaniak a mangiyalison iti dara kenkuana.” Maysa a miembro ti pamilia ti siaaktibo a nangrugi a mangsurot kadagiti pamay-an a mangipuersa iti panangiyalison ti dara, a kinasaritana ti policia, maysa nga abogado, ken uray pay ti periodiko.
Itattan maseknan ti administrasion ti ospital a mabalin nga isuda ti maidarum no saan a makalasat ni Bonnie kas resulta ti di panangakseptar ti panangiyalison ti dara. Naangay ti maysa a miting a kadua ti maysa nga empleado ti ospital a maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Ti babai nakisarita kadagiti administrador ti ospital iti 45 minutos maipapan iti takder ti Biblia maipapan iti dara. Kaawatan a napennekna ida agsipud ta immanamongda a makitunos nga interamente iti tarigagaymi.
Iti Ruangan ni Patay
Kabayatanna, ti kasasaad ni Bonnie ti agtultuloy a dumakdakes. Iti agsapa ti Mierkoles isut’ agam-ammangaw iti kaaduan a tiempo, ket ti panagpitik ti agin-inana a pusona ket 170, nakangatngato ngem iti normal nga agarup 70. Nagdadakkel ti panagbaliwbaliw ti presion ti darana. Ti bilang ti hemoglobinna ket 2.2, ket ti hematocrit (ti kaadu dagiti selula iti agrikrikos a dara) ket maysa a nakaam-amak a 6. Ti normal ket 40-65.
Diak pulos maliplipatan dayta nga agsapa ti Mierkoles. Dagiti doktor nga agkunkonsulta idiay pagiddaan ni Bonnie dinawatda ti pannakipagkitada kaniak. “Isu daytoyen,” kunada. “Awaganyo dagiti kakabagian ken gagayyemna. Piho a matay ni Bonnie itatta nga aldaw. Awanen ti maaramidanmi. Isut’ matay babaen iti atake ti puso wenno istrok. Uray ti panangiyalison ti dara awan maaramidannan iti daytoy a punto. Nalabsanna amin daytan. Isut’ inkabilmin iti ‘do not resuscitate’ code status, a kayatna a sawen a no bimmaban ti presion ti darana, saanmin nga agasan wenno padpadasen a biagen pay laeng no bumaba ti presion ti darana.”
Manipud iti dayta a tiempo ken nagtultuloy, dagiti bisita ket saandan a makedngan kadagiti laeng pamilia. Dinosdosena kadagiti padada a Saksi a kanayon nga adda idiay kuarto a pagur-urayan ti napalubosan a kimmita ken ni Bonnie sakbay nga isut’ matay. Kalpasan ti panagpakada dagiti amin, tinaginayon ti doktor ni Bonnie nga adda iti paralisado a kasasaad babaen iti agas a maaw-awagan Pavulon. Daytoy a droga ti namagbalin nga imposible ti pananggarawna iti aniaman a piskel. Ti maysa a tao ti agturongen iti nargaan a pannaturog. Ni Bonnie ti nagparang a kasla adda iti coma. Kuna ti doktor nga awan mariknana nga ut-ot iti kastoy a kasasaad no umayen ti panagatake ti puso ket isut’ matay a komportable. Iti daytoy a punto dagiti talukap ti matana ti napagdekket babaen iti tape tapno uray ti panagkirem ket saan nga isut’ mangikkat ti aniaman a bassit nga enerhia a natda iti bagina.
Iti damdamo unay, siak ken ni balasangko nga Ashley ti nagawid tapno agdalus ken padpadasen a makaala ti kasapulan unay a panaginana. Apaman a makastrekkami iti balay, nagparintumengkami a dua ket nagsangsangit bayat nga ibukbuksilanmi ti puspusomi ken ni Jehova. Kasla iti isuamin a taliawanmi, ti balay ti mangipalagip kadakami ken ni Bonnie. Talaga a mangrugin a maipasagepsep kadakami nga isut’ nakaim-imbag nga ina ken asawa. Kadagiti sasaomi inlistami pay amin dagiti bambanag nga inaramid ni Bonnie kadakami nga isu itan ti aramidenmi a kabukbukodanmi. Ammomi a ti kinamatalek iti biangmi ti mangipasigurado ti pannakakitami manen kenkuana kalpasan ti panangdadael ti Dios iti daytoy daan a sistema ket sukatannanto iti maysa a baro.
Iti rabii ti Mierkoles nagsublikami idiay ospital, a sadiay ti inkam laeng maaramidan isu ti panaguray, nupay saan a dakdakami ti agur-uray. Dagiti kakabagian ken padami a Saksi ti kanayon nga adda sadiay a mangliwliwa kadakami. Limmabas ti Mierkoles, ket iti pannakakellaat dagiti kamkameng ti ospital, kaskasdi a sibibiag pay ni Bonnie iti Huebes. Iti maudi a paset dayta a malem, immay ti doktor kaniak ket kunana a kayatna manen a padasen ti panangagas babaen ti hyperbaric. Dagiti panangagas ti nagtultuloy iti intero a rabii.
Simmayaat ti Kasasaad
Iti agsapa ti Biernes, matmaturogak idiay lobby idi riniingnak dagiti dua a doktor. Dagdagus nga impasiguradoda kaniak a ti damag nga inyegda ket nasayaat ket saan a dakes. Pimmipia unay ti kasasaad ni Bonnie. “Ammom? Kunak ket aktual nga addaantayon ti rason a manginanama,” kuna ti maysa a doktor. “No bumaba ti presion ti darana, saanen a nainkalintegan ita ti di panangagas kenkuana, gapuna binaliwakon dagiti instruksion idiay tsartna. Laglagipem nga addatayo pay laeng kadagiti di sigurado a dandanum ditoy agsipud ta dikami pay nakadanon iti daytoy a punto a di nagus-usar iti dara idi.”
Iti rabii ti Sabado addaak iti sikigan ni Bonnie a kaduak ti narsna. Nangibitinkami ti retrato ti kappasngay nga anakmi iti uluanan ni Bonnie nupay nakakidem pay laeng dagiti matmatana. Naaramid daytoy tapno into agmulagat, ti umuna a banag a makitana isu ti ladawan ti kappasngay nga anakna. Ninamnama a daytoy ti mangted rason iti pannakidangadangna a maipaay iti biag. Kadagitoy a kasasaad, impakaammok iti nars a ti sumaganad nga aldaw isunto ti maika-18 nga anibersario ti kasarmi. Iti pannakangegna iti daytoy, pinunasanna dagiti lua kadagiti matana.
Ti Domingo ket isut’ maysa a nasayaat nga aldaw agsipud ta ti bilang ti hematocrit ni Bonnie ket nagpangato iti 11, ket isu inikkatdan iti panangagas a Pavulon ket isut’ nakariingen manipud iti paralisado a kasasaadna iti las-ud ti uppat nga al-aldaw. Ngem impakdaar ti doktor: “Dika pay padpadakkelen ti namnamam agsipud ta mabalin a mapasamak ti aniaman a dakes. Mabalinmon ti agselebrar inton ngumaton ti hematocritna iti 20.”
Nupay kasta, ngimmato dagiti namnamak. Ti pannakakitak ken ni baketko a nakamulagaten dagiti matana iti damdamona iti las-ud ti uppat nga aldaw ket arigna a naikkan iti baro a biag. Saan a makapagsao ni Bonnie agsipud ta nakakabil iti makina a pagangsan ken nakakapkapuy pay. Kinablaawak ti naragsak nga anibersario. Isut’ makapagkuti laeng babaen iti ngiwatna, ngem awan ti rummuar nga unina. Isut’ nakakapkapsut nga uray ti panangiggem ti lapis ken ti panagsurat ket imposible.
Iti daytoy a punto naiyurnos a maiyakar ti kappasngay a maladagami idiay Long Beach Memorial tapno makita ni Bonnie ti pudpudno a banag ket saan laeng a ti retrato. Idi nakagtengen ti ubing ket naiyeg idiay intensive care unit, impakita dagiti narses ti ubing ken ni Bonnie. Binilangda dagiti ramramay ti ima ken saksakana, nga impakita amin dagiti paset ti bagina tapno ammo ni Bonnie a ti maladaga ket normal ken nasalun-at. Pagyamanan unay, nagsayaat ti panagpaimbag ti maladaga.
Nupay kasta, umiso ti doktor, idi kinunana a di pay laeng agselebrar a nakasapsapa unay. Rimsua dagiti baro a problema. Nakapatanor ni Bonnie ti dua a kita ti pneumonia, ket narba bassit ti makin-kannigid a barana. Malaksid iti daytoy, isut’ nagparang a positibo iti sakit a Legionnaires. Aniaman kadagitoy a komplikasion ti nakapapatay koma kenkuana. Maragsakanak a mangibaga nga awan ti nakadangran kenkuana kadagitoy. Iti 15 a tawtawen nagserbi ni Bonnie kas maysa a pioneer, kas pannakaaw-awag dagiti amin-tiempo a ministro dagiti Saksi ni Jehova. Gapuna amin dagiti pampannagna a naar-aramidanna iti ministerio ken ti programa ti regular nga aerobic a panagehersisio ti nangsalimetmet kenkuana iti ekselente a pisikal a kasasaadna. Daytoy awan duadua ti nangpapigsa kenkuana a nakalasat kadagitoy amin a pakarigatan.
Kalpasan ti pannakapukawna ti 80 porsiento iti darana, ken nangbusbos ti 28 nga aldaw iti ospital (22 kadagitoy iti intensive care), ken maag-agasan iti 58 a sesion iti hyperbaric chamber, naparuar met laengen iti kamaudiananna ni Bonnie tapno makapagawiden. Nakaskasdaaw, kuna ti doktor: “Nasayaat ti langanan. Milagro dayta, dayta la ti maibagak.”
Nupay daytat’ maysa a nakarirriribuk, nakadadanag a panawen, adda met dagiti positibo nga imbungana. Dagiti dodoktor, narses, administrador, tattao iti dadduma a pammati, ken dagiti pagiwarnakan ket natulonganda amin a nakaawat a nasaysayaat ti panangmatmat ti Biblia iti dara. Isuda met ti mismo a nakasaksi iti panagtignay ti di maisin a pammati.
Dua a bulan laeng kalpasan ti makabannog unay a kapadasanna, ni Bonnie ti nakaruar manen iti publiko a panangaskasaba, nga ar-aramiden unay ti pagay-ayatna a trabaho. Ket kas kanayonan a bendision, isut’ naaddaan iti maysa a baro a kakuyog a payunir, ti maladaga nga anakmi a babai, ni Allie Lauren.—Kas insalaysay ni Steven M. Beaderstadt.
[Blurb iti panid 12]
Ti nars ti helicopter-medical team kinunana: “Mabalin nga isut’ natayen!”
[Blurb iti panid 14]
Kinuna ti doktor: “Addatayo pay laeng kadagiti di sigurado a dandanum ditoy agsipud ta dikami pay nakadanon iti daytoy a punto a di nagus-usar iti dara”
[Ladawan iti panid 13]
Ni baketko ti naagasan iti hyperbaric oxygen chamber a kas iti daytoy
[Credit Line]
Memorial Medical Center iti Long Beach
[Ladawan iti panid 15]
Ni baketko ken ti anakmi a babai kalpasan ti pannakapaimbagda