Gerenuk—Ti Gazelle nga Aglanglanga kas Giraffe
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Kenya
KASKASTREKMI pay laeng iti Samburu National Park idiay makin-amianan a Kenya. Dagiti matami tumalliaw iti tunggal sikigan, a mangbuybuya iti grupo dagiti atap nga animal agingga a naipamaysami ti panagkitami iti nagpintas a buya iti kasla agparang nga urbon a giraffe a kasta unay ti panangarabna iti maysa a kayo. Ngem iti nasingsinged pay a panangsukimat napaliiwmi a daytoy ket saan a maysa a giraffe.
“Ania dayta?” inimtuodmi iti nakaisem a giyami.
“Maysa a gerenuk,” kunana. Ti generuk, naammuanmi, nagtaud iti pagsasao a Somali ket kaipapananna ti “agtengtengnged a giraffe.” Ti animal maawagan swala twiga iti Swahili, a kaipapananna “giraffe-gazelle.” Daytat’ maysa a parsua a kas iti kadakkel ti maysa nga ugsa nga addaan iti dua a nagpintasan a sara nga agpalikud.
Nagbuyakami bayat a ti mangmangan a generuk nagtakder babaen iti kammaudi a sakana, a mangbatak iti bagina met laeng iti maysa a sanga ti kayo babaen iti kammauna a sakana. Pudno a dayta ket aglanglanga a kas ti giraffe bayat ti panangitangwana iti naisangsangayan ti kaatiddogna a tengngedna, isu a mangipalubos iti dayta a makapangan manipud iti 1.8 agingga iti 2.4 metros manipud iti daga. Anian a ragsak uray ti panangbuya laeng iti daytoy a parsua, a ti ulona ket kasla puso ti itsurana, narimat ti matmatana, ken dadakkel dagiti lapayagna! Dagiti laeng kalakian, nupay kasta, ti addaan iti sara.
Atiddog ti Tengngedna a Mannangan
Daytoy napintas a gazelle ti masansan nga agnaed iti asideg ti disierto nga aglawlaw. Sigurado a daytat’ nakapataud iti di mapmapnek a pannakawaw iti danum. Kaskasdi, ti nakaskasdaaw a kinapudno ket ti gerenuk ket mammano nga uminum iti danum. Kabaelanna nga alaen ti amin a danum a kasapulanna manipud kadagiti bulbulong, saringit, ken babassit a sangsanga a kanenna. Ket agsipud ta ti gerenuk kayatna ti mangan kadagiti agarup 80 a nagduduma a kita iti babassit a mulmula ken kaykayo—agraman ti mula nga evergreen isu a kanen ti sumagmamano nga an-animal—dayta kabaelanna ti agbiag iti mammano ti mulmulana a luglugar.
Iti bukodna a pamay-an, ti gerenuk ket napili a mannangan, agsipud ta pilienna laeng ti kasayaatan a paset dagiti mulmula, dagiti paset a nasustansia. Makapainteres, nupay kasta, ti gerenuk mangan kadagiti isu met laeng a kita iti saringit ken sangsanga a kas iti kanen ti giraffe ken ti dik-dik, nga isu ti maysa a bassit a miembro iti pamilia ti antelope, nga agarup kas iti kadakkel iti jackrabbit. Kaskasdi, awan ti panagsasalisal kadakuada maipaay iti taraon. Apay? Gapu kadagiti nagduduma a kangato a pangananda: dagiti giraffe iti nagbaetan iti 4.6 ken 5.5 metros, dagiti gerenuk iti agarup 1.8 metros, ken dagiti babassit a dik-dik iti agarup 0.6 metros.
“Maiparit ti Sumrek”
Saan a kas kadagiti tattao, a masansan a makidangadang maipapan kadagiti teritoria, dagiti gerenuk kaaduanna a taginayonenda ti talna kadagiti bagbagida met laeng babaen ti panangraemda iti sanikua ti maysa ken maysa. Tunggal maysa ikeddengna ti beddengna babaen ti panangusarna iti anteorbital gland a masarakan iti suli ti tunggal mata. Pilienna ti maysa a lugar nga agarup kagudua ti maysa a milia kuadrado ket babaen iti daytoy a glandula mangikabil iti kasla alkitran a sustansia kadagiti sanga ken babassit a sanga. Ti sustansia mangipaay iti banglo, ket iti kastoy a pamay-an maikeddeng ti teritoria ti gerenuk iti aniaman a kaarrubana a gerenuk.
Ngem dagiti ngay di matarigagayan a sumrek, kas iti cheetah, ti leopardo, wenno ti leon, a mammano ti panangraemda iti “Maiparit ti Sumrek” a pagilasinan? Ti gerenuk masapul nga aramidenna dagiti sekretona iti pannakalasat. Kas pangarigan, dayta addaan iti nakas-akasdaaw nga abilidad a saan nga agkutkuti ken agmulengleng, a paglupaypayenna dagiti dadakkel a lapayagna agingga kadagiti tengngedna. Babaen iti nagpintasan a kolor kape a marisna, daytoy ket nagsayaatan ti pannakaibagayna iti gagangay nga aglawlawna. Dayta ti agtalinaed a saan nga agkutkuti iti kastoy a pamay-an agingga a pumanawen dagiti di matarigagayan a bisita.
No madlaw dayta, nupay kasta, ti gerenuk tumaray a mangliklik kadagiti mangkaan kenkuana. Ti pannakaammona iti kaadayu ti pagtaenganna, agraman ti kinasikapna a lumsot nga umuneg ken rummuar kadagiti kasisiitan ken karuruotan, ti mamagbalin a nakarigrigat para kadagiti kaaduan a managkaan a suroten dayta. Kalpasan ti panangpaliiwmi itoy a napartak ken napintas nga animal, nakalaklaka a makitami no apay a ti Biblia balakadanna ti maysa a tao a mangwayawaya iti bagina met laeng manipud iti di nainsiriban a pannakitulag a kas iti kapartak iti gazelle.—Proverbio 6:5.
Panangaywan ti Ina
Iti pannakaipasngayna ti gerenuk awanan ti paglaingan iti panagbiag. Ti inana, ngarud, ti mangaywan iti urbon a gerenuk bayat iti umuna nga al-aldaw ti panagbiagna. Inton dumtengen ti panagpasngay ti maysa a gerenuk, daytoy ti mangsapul iti maysa a naiputputong a lugar. Kaaduan nga urbon ti maipasngay kadagiti or-oras iti agsapa, isu a mangipalubos kadakuada a makagun-od ti pigsa sakbay a dumteng ti napeggad a rabii. Nakaskasdaaw, kalpasan ti sangapulo a minutos, ti urbon a gerenuk makapagtakderen kadagiti nakapuy, nakuttong a saksakana! Inton rumabiin dayta ket aktibon, a linglingayenna pay ti Inana kadagiti panagay-ay-ayamna.
Iti daytoy a nasapa a tukad, ti urbon a gerenuk ket nalaka laeng a biktima dagiti managkaan ti padada. Ngarud ti Ina ti mangdalus iti urbonna a naan-anay tapno maikkat ti aniaman a di gagangay nga angot. Ket ti gagangay a panglimlimona ti mangipalubos iti dayta nga aglemmeng a sitatalged bayat ti iruruar ti Ina nga agsapul iti taraon. No maminsan, nupay kasta, ti urbon a gazelle baliwanna ti lugarna. Agsipud ta ti ina saan a makapagtalek iti angot kas alikamenna a mangsurot iti dayta, isut’ mangusar iti pagsasao dagiti gerenuk—ti nabangag nga uga, a mabalin a makaadayu nupay daytat’ saan a makasisileng iti panagdengngeg ti tao. Ti urbon sumungbat iti daytoy nga uga babaen ti panagtakderna wenno panangsungbatna iti awag, isu a mangilasin iti ayanna. Kalpasan ti dua a lawas, ti urbon a gerenuk saanen a masapul nga ilemmeng no di ket makikuyogen iti pamiliana nga agarab kadagiti babassit a sangsanga ken bulbulong.
Ti gerenuk naawaganen a kas “maysa kadagiti karkarna unay a parsua idiay Makindaya nga Africa.” Ket maamin a, maibatay iti itsurana laeng, dayta ket pudno a nakaskasdaaw. Ngem ti kasla giraffe a gazelle a gayyemtayo ket makaay-ayo met, nasikap, ken iti bukodna a pamay-an napintas—sabali pay a pammaneknek iti kinasirib ti Naindaklan a Namarsuatayo.
[Picture Credit Line iti panid 15]
Ladawan babaen kan ni Dino Sassi/Copyright—Kenya Stationers Limited