Agimtuod dagiti Agtutubo. . .

Apay Didak Kayat dagiti Tattao?

MALAKSID no naisangsangayan ti kinatalgedmo a tao,” kuna ti mannurat a ni Beth Levine, “iti dadduma a punto nagdanagkayon no masarakan dagiti tattao a didakay kayat a kadua.” Wen, gagangay laeng ken nasalun-at ti agbalin a pagay-ayat dagiti dadduma, ket no dagiti dadduma ti kasla umadayu kadatayo, mabalin nga agdanagtayo. ‘Ania ti dakes kaniak,?’ panunotentayo.

Ti pannakaseknan maipapan iti no kayat dagiti dadduma ida ti nangiduron kadagiti dadduma nga agtutubo a maupay. Ni Dave, kas pangarigan, nariknana a dadduma nga agtutubo ti mangigaggagara a manglikliklik kenkuana. Ania ti epekto daytoy a panangilaksid? “Mariknak a nalidayak, awan ti mamaayna, maamakak pay,” malagip ni Dave. “Dayta ti maysa kadagiti makariribuk unay a kasasaad a sinangok.” Ania, ngarud, ngay no maminsan mariknayo a dadduma ti mangliklik kadakayo?

‘Awan ti Mangayat Kaniak’​—Pudno Aya?

Umuna, padasenyo a sukimaten no dagiti riknayo a didakay kayat ket nairamut iti kinapudno wenno iti pagpagarup laeng. Ti kadi kinapudno a saan a dakayo ti kalalatakan a tao iti eskuelaanyo wenno iti sangakaarrubaan kaipapananna a didakay kayat dagiti tattao? Siempre saan! Ti kasta nga amin-wenno-awan a kapanunotan ket makaupay ken saan a pudno. Pudno unay, mammano ti tao a saan a kaykayaten. Ti kinapudno a nalabit malipatandakayo iti sagpaminsan dina kaipapanan a kaguradakayo dagiti tattao.

Matmatanyo a buyogen iti panggep ken sipupudno ti kasasaadyo. Addaankayo aya nalabit ti maysa a “gayyem a nasingsinged pay ngem ti maysa a kabsat”? (Proverbio 18:24) Ngarud nalawag nga adda maysa a nakasarak a makaay-ayokayo! Matmatanyo, met, ti relasion ti pamiliayo. Dagiti kadi dadakkelyo, kakabsatyo a lallaki, ken kakabsatyo a babbai tagtagiragsakenda ti pannakikadua kadakayo? Saan kadi nga ipamatmat daytoy, ngarud, nga addaankayo kadagiti makaawis a kualidad? No addaankayo pay laeng kadagiti panagduadua, imtuodenyo ti maysa​—nalabit ti taltalkenyo a gayyem wenno miembro ti pamiliayo​—a tumulong kadakayo a mangusig no kasano ti panagrikrikna dagiti dadduma maipapan kadakayo. Gagangay, ti kasasaad ket saan met a nakaro unay a kas ti panangipagarupyo.

No dadduma, nupay kasta, mabalin a siaasi a maibaga kadakayo a dadduma a tattao ti pudno a manglikliklik kadakayo. Daytoy ket makasakit ti nakem. Ngem agyamankayo ta adda maysa a nangipateg kadakayo a nangibaga kadakayo iti kinapudno. (Proverbio 27:6; Galacia 4:16) Imbes a maupaykayo, padasenyo a sapulen ti paset iti kababalinyo a mangpatpataud ti parikut.

“Medmedam dagiti Bibigmo”

Mabalin kadi, kas pangarigan, a basta kasta unay ti panagsasaoyo? Dagiti nalabes ti panagsasaoda a tattao ti masansan a likliklikan dagiti dadduma. Marikna dagiti tattao a makuskusitda no isuda a mismo dida maikkan iti umdas a gundaway nga agsao. Daytoy ti nangnangruna a pudno no ti mannanao ket ipamaysana ti panagsasarita iti bagina met laeng. Linagip ti maysa nga agtutubo a managan Danette: “Daytoy a babai kankanayon nga agsasao maipapan iti bagina met laeng idiay eskuelaan. Gapu iti kinamaagna, saan a kayat dagiti dadduma nga ubbing. Agtignayda a sidadayaw no kaduada, ngem no mabalin likliklikanda.” Maitutop unay, ngarud, ti kunaen ti Biblia: “Ti maag paaduenna dagiti sasaona.”​—Eclesiastes 10:14.

Kinuna ti autor a ni Dale Carnegie: “Ad-adu ti magun-odanyo a gagayyem iti uneg ti dua a bulan babaen ti panagbalinyo nga interesado kadagiti tattao ngem ti magun-odanyo iti dua a tawen babaen ti panangpadasyo nga agbalin nga interesado dagiti tattao kadakayo.” Wenno kas kunaen ti libro ti Proverbio: “Ti managparabur a kararua mapalukmegto; ket ti agsibug isu met laeng masibuganto.” (Proverbio 11:25) Gapuna maaddaankayo iti interes kadagiti dadduma, ket “nasiglat koma a dumngeg” iti ibagbaga dagiti dadduma. (Santiago 1:19) Namalakad ni Ari Salomon: “Dika agsao kadagiti adu a sasao . . . Agsiribka ket medmedam dagiti bibigmo!”​—Proverbio 10:19, The Living Bible.

Dikay kadi maay-ayo no dagiti dadduma ikkandakayo iti gundaway nga agsao maipapan kadagiti bambanag a makapainteres kadakayo? Gapuna ikkanyo dagiti dadduma ti pakaragsakan iti panangiyebkasda kadagiti bagbagida. Pagay-ayatdakayto a maipaay iti dayta.

Di Pagay-ayat a Kababalin

Nupay kasta, nalabit, ti parikut ket no kasano ti panangtratoyo kadagiti dadduma. Usigenyo, kas pangarigan, ti masirib a lalaki wenno ti ammona-amin​—ti agtutubo a nalaing a mangrurod kadagiti dadduma babaen iti kankanayon a nasikap a pananginsulto, ti makapasakit nga angaw, wenno ti makapakatawa a pananglais. Ket adda met ti tao a pagay-ayatna ti makiriri ken sisisikap a mangiserrek kadagiti kapanunotanna iti tunggal maysa, wenno ti tao a “nalabes ti kinalintegna,” a dagus a mangkondenar iti siasinoman a saan nga agbibiag sigun kadagiti personal a pagalagadanna. (Eclesiastes 7:16) Ket ti met ngay tao a basta mangpabain kadagiti dadduma babaen ti kinaariwawana ken kinalaawna? Dagitoy dagiti tattao a di pagragsakan a kadua, saan kadi? Mabalin kadi, nupay kasta, a no dadduma marikna dagiti dadduma ti kasta kadakayo?

Ti saan a kaykayat wenno makaparurod a kababalin mabalin a makapakatawa, ngem bassit laeng ti maaramidanna a mangparangay iti pannakipagayam. Pudno unay, siasino ti mariknayo a komportable a pakikaduaan​—ti maysa a nadayaw ken mapagraraeman wenno ti maysa a pagay-ayatna a pagbalinen ti bagina met laeng a bida nga artista? No lagipen dagiti dadduma nga agtutubo iti naud-udi a kita, ni agtutubo a Shellie kunana: “Iti ruar agisemkami kadagiti tigtignayda, ngem iti uneg kagurami ti kinakurang ti pannakipagriknada.”

Ti balakad ti Biblia, ngarud, ket “aramidenyo dagiti amin a bambanag nga awan tantanabutob ken supsuppiat.” (Filipos 2:14) Ti awan mamaayna a panagririri, panagaangaw, pananginsulto, ken ti mamaglinteg ti bagi met laeng a panangkondenar ti basta mangiyadayu kadagiti dadduma. Ad-adda a kaykayatdakayo dagiti tattao no ipakitayo ti “pannakipagrikna” ken “ti saoyo kankanayon koma a makaay-ayo.”​—1 Pedro 3:8; Colosas 4:6.

Dikay Agbalin nga “Iskrin nga Awan Nagyanna”

Nupay no makaparurod ti maysa a tao a bukodanna ti panagsasao, ti maysa a tao nga awan wenno bassit ti mairamanna iti panagsasarita ket makapaaburido. Kuna ni Mark R. Leary, katulongan a propesor iti sikolohia: “No ti laeng aramidek isu ti panagsaludsod kadagiti salsaludsod wenno panangibaga iti ‘ha-ay,’ awan ti makaammo ti aniaman maipapan kaniak ken saanak a makaay-ayo a kadua. Dikay kayat a bukbukodan ti panagsasarita, ngem dikay met kayat ti agbalin nga iskrin nga awan ti nagyanna.”

Adda “tiempo iti panagsao.” (Eclesiastes 3:7) Gapuna imtuodenyo ti bagiyo met laeng, ‘Pagaburiduek aya dagiti dadduma babaen ti panagulimekko no mangrugin ti panagsasarita?’ No kasta, ikagumaanyo ti agbalin nga ad-adda a mannakisarita! Ti ibagayo saan a kasapulan a nakapatpateg, no di ket umdas a mangipakita iti panaginteresyo kadagiti dadduma. No parikut ti kaadda dagiti makapainteres a bambanag a saritaen, padasenyo ti agsaludsod. “Ti sao a maitutop ti pannakaisaona kas la mansanas a balitok a nabungon iti iniket a pirak,” kuna ti Biblia.​—Proverbio 25:11.

Agbalin a Pagay-ayat dagiti Dadduma

Mabalin a makakitakayon kadagiti pagkapuyan iti personalidad a masapul a parang-ayenyo. Kas nadakamat nga immun-unan, maysa a miembro ti pamilia wenno nasinged a gayyem ti mabalin a tumulong kadakayo a mangilasin kadagiti di matarigagayan nga ugali. Agimtuodkayo kadagiti espesipiko a salsaludsod, ket situturedkayo koma a dumngeg kadagiti napudno a sungbatda. Kasapulanna ti makin-uneg a bileg a mangamin iti maysa a biddut ket nangnangruna pay ti panangkorehir iti dayta.

Ni Dave, a nadakamat nga immun-una iti artikulo, ket nangaramid iti panangsukisok ti kararuana ket nasarakanna a ti ramut ti parikut isu ti panagimbubukodanna. Napukawna ti interesna kadagiti dadduma ta nabaybay-anna pay ti panangaywanna iti personal nga itsurana ken ti kinanadalusna! Ni Dave, nupay kasta, nangaramid kadagiti kasapulan a panagbalbaliw. Itatta isut’ kaykayatdan ken tagiragsakenna ti pannakipagayam dagiti adu, agpadpada dagiti agtutubo ken natataengan.

Siempre, awan pategna ti panangpadas a pananggun-od iti panagayat dagiti dadduma iti aniaman a pamay-an. Inlawlawag ni Dr. Theodore I. Rubin: “Nakalkaldaang, awan ti pagay-ayat dagiti isuamin iti sapasap iti amin a tiempo ken awan ti panangipateg, panagpammarang, wenno panangbaliw iti bagi met laeng a kas ti maysa a pretzel ti mangpataud iti ad-adu bassit nga ayat. Dadduma a tattao ti mangayat kadatayo, dadduma ti saan. Iti aniaman a kaso, kaaduan a tattao ti di makaibtur iti saan a pudno a panangipakita iti ayat; wenno kayat ti mangar-aramid iti dayta ti bagina met laeng.” Kinapudnona, namakdaar ni Jesu-Kristo: “Asikayo pay, inton amin dagiti tao idaydayawdakayo.” (Lucas 6:26) Ti laeng kinapudno nga agtakderkayo a maipaay iti nalinteg a prinsipio ti mabalin a mamagbalin kadagiti dadduma a di mangayat kadakayo.​—Lucas 6:22.

Gapuna mangaramidkayo ti nainkalintegan a panangikagumaan nga agbalin a makaay-ayo, makaawis, ken pagay-ayat dagiti dadduma. Ngem dikay ikompromiso ti nalinteg tapno magun-odanyo laeng ti pananganamong dagiti dadduma. Ni agtutubo a Samuel iti panawen ti Biblia innalana ti natibker a takder a maipaay iti nalinteg. Ti resulta? Isut’ dimmakkel ken “immadu kenkuana ti parabur ni Jehova ken kasta met kadagiti tattao.” (1 Samuel 2:26) Ket babaen iti bassit a panagtrabaho ken determinasion, maaramidanyo met ti kasta.

[Ladawan iti panid 12]

Umadayu dagiti tattao manipud iti maysa a mangipilit iti panangbukbukod iti panagsarita

[Ladawan iti panid 13]

Dagiti tattao mammano a maawisda iti maysa a tao a saan a matagtagari