Kasano Kasirib ti Maysa Elepante?

Diak mamati a ‘ti maysa nga elepante saan a pulos makalipat,’” insurat ti maysa nga autoridad, ni Jim Williams, iti librona nga Elephant Bill. Nupay kasta, rinaem a naimbag ni Jim ti kinalaing dagitoy nga animal nga inusar ti kompania ti teak idiay Burma a sadiay ti pagtartrabahuanna. Nasarakanna a ti maysa nga elepante mabalin a masursuruan a mangipangag kadagiti 24 a nagduduma a naiyebkas agraman naulimek a bilbilin a maited babaen ti panaggaraw ti nakasakay. Ti sumaganad a pasamak ket maipapan iti maysa nga elepante a managan Bandoola ken ti maysa a nagsakay a taga Burma a managan Po Toke:

“Maragsakan unay ni Po Toke a mangipakita iti kinalaing ni Bandoola . . . Isut’ nangidisso kadagiti sangapulo a bambanag iti sanguananna​—maysa a wasay, maysa a ragadi, tallo a nagduduma ti kadakkelna a kawar, maysa a martilio, kdp.

“‘Itedmo kaniak ti ragadi,’ kinunana iti sao ti Burma.

“Kimmita ni Bandoola kadagiti nadayday nga alikamen ket dagus nga inyawatna ti ragadi, babaen iti sungona, ken ni Po Toke.

“‘Sige, ibabamon,’ kinunana. ‘Ita iyawatmo kaniak ti martilio.’ Daytoy met ti pinidutna a dagus nga awan ti panagkedked; ket kalpasanna dagiti dadduma a bambanag ti naiyawat met nga awan ti biddut.

“‘Maysaka a nagsayaatan a dakkel a mararaem a tao,’ kinuna ni Po Toke, ket ni Bandoola ti kasla nangawat iti dayta a kas nairanta a pammadayaw.

Kalpasanna immulog ni Po Toke manipud iti ulo ti elepante, pinidutna ti maysa a pungto ti kawar ket imbagana ken ni Bandoola a siglotenna dayta. Inaramidna daytoy a buyogen ti pigsa, a tiniritirna dayta a siniglot babaen iti sungona ta awan ti pigsa ti tao a makabael a mangwarwar iti dayta. Nupay kasta, idi naibaga ken Bandoola a warwarenna dayta, inaramidna dayta a kasla maysa a lubid. Ni Treve [ti anak a lalaki ni William] naragsakan.

“‘O, ad-adu pay ti maaramidna ngem dayta,’ kinuna ni Po Toke a buyogen ti panangitangsit. ‘Umayka ket buyaem ti maaramidna iti maysa a kayo.’

“Isut’ nagsakay iti sumagmamano nga addang a sadiay sumagmamano a babassit pay a kaykayo ti agtubtubo. Iti daytoy a tiempo amin dagiti bilin ti natungpal nga awan ti sao​—awan ti silya, awan ti baot​—basta ti dagsen laeng ti makin-uneg a luppo a maitalmeg iti tengnged ti animal ken ti panangsagid ti tangan ti [oozie] iti likudan ti lapayagna.

“Iti tunggal kanito, impamatmat ni Po Toke kadakami no ania ti paaramidna ken ni Bandoola, kalpasanna siuulimek nga ipakaammona ti tarigagayna iti animal a ti pannakabalinna a mangilasin ket pudno a nakaskasdaaw. Isut’ nakitami a nangipangag kadagiti agsasaruno a di naisao a bilbilin. Agpakannigidka​—agpakannawanka​—tumalliaw​—agdumog​—pukanen ti sanga​—paruten ti kayo​—bangonen ti palakay, wenno basta salakniban ti palakay.”​—Manipud iti The Footprints of Elephant Bill, ni Susan Williams.

Ania dagiti kualidad a kasapulan iti panangsanay iti maysa nga elepante a mangipangag iti kasta? Kinaranggas wenno kinaanus? “No kasano a ti panagtulnog ti elepante ket nangnangruna nga agtaud iti panangipateg,” inlawlawag ti adda iti ngato nga autor, “ti panangsanay masapul a maaramid a buyogen iti dakkel nga anus ken kinamanangngaasi.”

Ti panangsanay masapul met a mangrugi bayat nga ubing pay ti animal. Ti panangsanay ken ni Bandoola nangrugi idi maikanem a tawenna. Idi damo isut’ nausar kas animal a pagawit kadagiti karga, ket idi laeng agtawenen iti 20 nga isut’ naibilang a nataenganen a maipaay iti nadagdagsen a trabaho a panagiyakar kadagiti troso. Ti kadi kasta a naanus a panagsanay addaan pateg? Nalawag a kasta. Ti maysa a nataenganen nga elepante mabalinna a guyoden dagiti nadadagsen a troso iti agarup 35 a tawtawen. Kasano kaadu dagiti moderno a luglugan a pagkargaan ti agpaut iti kasta a kabayag?