Ti Panangmatmat iti Biblia
Ti Kadi Panagdayaw kadagiti Inapo Para kadagiti Kristiano?
KAADUAN kadagiti tattao ammoda a ti panagdayaw kadagiti inapo ket maysa a kangrunaan a paset iti panagbiag dagiti minilion a tattao, nangnangruna dagiti Confucianista, Buddhista, ken dagiti Shintoista. Ngem ammoyo kadi a ti panagdayaw kadagiti inapo ket naigamer met iti linabag ti Africano a panagbiag? Iti kinapudnona, dagiti sinulid iti panagdayaw kadagiti inapo ket makita iti ngangngani amin a relihion, mabalin nga uray pay iti relihionyo. Dayta ket “sapasap a kasasaad,” kuna ti maysa a propesor iti panagadal iti relihion iti Nigeria.
Ania ti panagdayaw kadagiti inapo? Nalabit ti pannakaawatyo iti dayta ket maitunos iti daytoy a depinasion: “Ti pananggun-od ti anamong ken panangdawat ti parabur babaen iti ritual iti natayan a kabagian, a naibatay iti pammati a ti espiritu [iti natay] impluensiaanna ti gasat dagiti sibibiag.”—The Concise Columbia Encyclopedia.
Gapuna, iti pagtaengan ti maysa a debotado nga agdaydayaw iti inapo—maysa a Buddhista nga agnanaed idiay Makin-abagatan nga Asia, kas pangarigan—mabalin a makitayo ti maysa a bassit nga altar a nakabatbatad a naiparang ti ladawan ti maysa a natayen a kabagian. Ditoy met mabalin a maangotyo ti panangpuor iti insienso wenno mangngegyo ti panagkarkararag ken ti panagpalakpak dagiti im-ima. Masansan, dagiti debotado mangikabilda kadagiti taraon wenno mangurnosda kadagiti sabsabong iti altar a maipaay a pakagunggonaan ti natay a kabagianda.
Umakarkayo iti sabali a kontinente, ket masarakanyo nga adu nga Africano ti “makipagnanaed a kadua dagiti minatayda.” Idiay sub-Saharan Africa ti kaaduan a pammati ket posible ti pannakipagnaed ken ti pannakisarita dagiti sibibiag kadagiti natay. “Datay amin nga Africano mariknatayo a dagiti natayen a dadakkeltayo ken dadduma nga inapotayo ket nasingedda kadatayo,” kuna ti maysa a kangrunaan nga Africano a teologo iti pammati a Protestante.
Iti kaaduan iti Africa, dagiti natay nga inapo ket maibilbilangda pay laeng kas ulo dagiti pampamilia ken komunidad a nakaikamenganda idi sibibiagda pay. Dagitoy agtalinaedda a “naespirituan a superintendente kadagiti ar-aramid iti pamilia,” kuna ni Propesor E. Bo̱laji Idowu, iti librona nga African Traditional Religion—A Definition. Ngangngani awan ti banag a di pangawagan iti espiritu ti inapo tapno mangipaay iti tulong wenno manglapped iti maysa a pasamak. Gapuna, dagiti inapo maibilangda a kas “bambanag a mamagkaykaysa iti Africano a sosiedad,” ket sigun iti The New Encyclopædia Britannica, ti panangdayaw kadakuada parang-ayenna ti “panagkaykaysa ti pamilia.”
Kadagiti Makinlaud a dagdaga—kas iti Francia wenno Canada—dagiti ig-iglesia, kapilia, wenno templo ket naidedikarda kadagiti sasanto, wenno mabalin a maawaganda ti bannuar nga inapo. Agkararag dagiti debotado iti sanguanan dagiti naulimek nga estatua. Wenno babaen ti panagparintumengda a nakaunnat dagiti im-imada, dagiti debotado mangidatonda kadagiti sagsagut kadagiti nabalitokan a ladladawan. Pudno, dagiti paspasurot dagiti relihion iti Kakristianuan mabalin a dida ikankano ti kapanunotan a ti panangipakitada iti debosionda ket panagdayaw kadagiti inapo; ngem ti Buddhista, Shintoista, wenno ti debotado nga Africano umisem. Ammona a ti panagdayaw nga ipapaay dagitoy a “Kristiano” ket saan a naiduma iti mismo nga ar-aramidenna a panagdayaw.
Naibatay iti Ania ti Panagdayaw iti Inapo?
Ti sentro ti panagdayaw iti inapo isu ti pammati iti panagtultuloy ti natay a sibibiag babaen iti makalasat a sibibiag nga elemento iti tao. Dayta isu ti “pammati iti saan nga ipapatay iti kararua,” sigun iti mannurat iti Uganda a Katoliko a ni Damian Lwasa. Kasano katibker ti kasta a pammati? Ni Harry Sawyerr a teologo iti Sierra Leone inaminna a dagiti Africano nga agkuna a “dagiti inapoda ket sibibiagda iti espiritu mamatida a kasta nga awan ti aniaman a pudno a pammaneknek.”
Kinapudnona, sigun iti Biblia, awan ti naespirituan a paset iti tao a makalasat a sibibiag iti ipapatay ti bagi. Ti Namarsua a mismo kunaenna: “Adtoy! Amin a kararua—kukuak ida. Kas ti kararua ti ama kasta met ti kararua ti anak a lalaki—kukuak ida. Ti kararua nga agbasol—matayto.” (Ezequiel 18:4) Dagiti sientista ken dagiti kamkameng medikal awan ti nasarakanda a pammaneknek iti aniaman nga addaan puot, sibibiag a paset iti tao a makalasat a sibibiag iti ipapatay ti bagi.
Nabayag pay sakbay ni Confucius wenno ni Buddha, maysa a masirib a tao kasanguanan ti panawen Kristiano ti nagsurat: “Ta dagiti sibibiag ammoda a mataydanto; ngem dagiti natay dida ammo ti aniaman.” (Eclesiastes 9:5) Nasaksakbay pay, kinuna ni Job: “Ket ti tao iyawatna ti kararuana, ket sadino ti yanna? Dagiti annakna a lallaki madaydayawda ket isu dina ammo.” (Job 14:10, 21) Gapuna, ti natay saan a makapagserbi kas ‘naespirituan a superintendente kadagiti ar-aramid ti pamilia.’ Iti ipapatay ti maysa “saan a makaitugot iti aniaman.”—Salmo 49:10, 17-19.
Panunotenyo daytoy: Dagiti kadi natay nga inapo kanenda dagiti taraon a naidaton kadakuada? Ti kadi kinapudno a ti taraon ket nabaybay-an a di nakutkuti ipamatmatna a ti natay ket awan ti pannakabalinna? Kasta met, dagiti natay nga inapo saanda nga ammo a madaydayawda wenno maidatdatonanda babaen kadagiti sibibiag a kaputotanda. Gapu ta awandan, saanda nga aginteres kadagiti dati a pamiliada wenno makibiang man kadagiti ar-aramidna. Kunaen ti Biblia: “Isuda awanandan ti pannakibiang nga agnanayon iti aniaman a naaramid iti baba ti init.”—Eclesiastes 9:6.
Ania ti Namnama kadagiti Natay nga Inapo?
Daytoy kadi kaipapananna, ngarud, nga awan ti namnama a maikaykaysanto manen kadagiti natay nga inay-ayat? Saan met! Dagiti tattao a nabayagen a naisina babaen iti ipapatay ket maikaykaysadanto manen inton dagitoy ti mapagungar. “Umay ti oras,” inkari ni Jesus iti Biblia, “a dagiti amin nga adda kadagiti tanem a pakalaglagipan mangngegdanto ti timekna ket rummuardanto.”—Juan 5:28, 29.
Daytoy a namnama iti panagungar ti nangtulong a nangbalbaliw iti panagbiag ti maysa a babai a taga Okinawa a nangdaydayaw kadagiti inapona. Inlawlawagna: ‘Ti panangmatmatko iti biag ket nagbalbaliw. Ti panagbalinko a pasurot ni Jesu-Kristo ti nangtulong kaniak nga ad-adda a mangayat kadagiti kakabagiak ken kadagiti dadduma.’ Saan kadi a ti ayat a maipaay kadagiti sibibiag a nagannak ad-adda a nainkalintegan ngem ti panangdayaw kadagiti natayen nga inapo? (Efeso 6:2, 3) Intuloyna a kinuna: ‘No mapaliiwko ti panagliday dagiti lallakayen a dadakkelko ken appok itatta, agyamanak iti kasta unay ta nasursurok ti mangipakita iti pudno nga ayat ken panagraem kadagiti dadakkelko bayat a sibibiagda pay.’
Mainayon iti dayta, maipaay kadagiti Kristiano ti serioso unay a pagkitakitanda nga agdayaw iti inapo ket agsipud ta irepresentarna ti kurso ti iyaalsa a maibusor iti nalawag a bilin ti Dios: “Awan ti sabali a diosmo iti sangok . . . ta siak ni Jehova a Diosmo ket Dios a mangkalikagum iti naipamaysa a debosion.” (Exodo 20:3, 5) Gapuna imbes a dayawen dagiti natay a kakabagian, ipangag ti balakad ti Biblia a dayawen ni Jehova, Daydiay kakaisuna a makabael a mamagbalin a posible ti naragsak a pannakaikaykaysa kadagiti natay a kakabagian.—Apocalipsis 20:12, 13.
[Blurb iti panid 18]
“No maipapan kadagiti natay, awan aniaman nga ammoda.”—Eclesiastes 9:5