Ti Panangmatmat ti Biblia

Rumbeng Kadi a Pagbutnganyo Dagiti Natay?

DAKAMATEM dagiti natay iti saritaan, ket adu a tattao ti agkitakit nga agsao pay maipapan iti dayta. Dadduma, nupay kasta, ti saan laeng nga alusiisen iti dayta a tema; kabutengda dayta. Isu a kadawyan a masarakan dagiti kustombre ken ritual a mainaig iti panagbuteng kadagiti natay kadagiti kultura iti intero a lubong. Kas pagarigan, usigentayo dagiti kustombre a masarakan iti sub-Saharan Africa.

Nalawag a malagip pay laeng ti maysa a babai iti maysa a siudad ti Laud nga Africa ti napasamak kalpasan a natay ti maysa a miembro ti pamiliana. Kunana: “Regular a mangisagana ti maysa a kabagian iti sangapinggan a taraon para iti natay ket siaannad nga iyatangna dayta iti siledna. No awan isuna, mapanak ket kanek ti taraon. No agsubli ti kabagian, maragsakan unay! Patienna nga inawat ti natay ti nayatang. Kastoy ti nagtultuloy a napasamak iti sumagmamano a tiempo agingga a nagsakitak. Napukawko ti ganasko ket diak makapangan iti aniaman a taraon. Daytoy ti nangpadanag kaniak! Impapan ti adu a kabagiak a ti kabagianmi a natay ti nangpasakit kaniak. Impagarupda nga adda la ketdi kaungetna iti pamilia.”

Iti dayta met la a siudad, no adda singin iti pamilia ket matay ti maysa, awan ti mabalin nga agsao idiay pagtaengan maipapan iti minatay. No adda mangdamag maipapan iti singin a natay, kadawyan nga isungbat ti pamilia: “Napan gimmatang iti asin.” Patienda unay a matay met ti sibibiag a singin no maibaga ti agpayso.

Sumaganad, iladawanyo daytoy nga eksena: Natay ti maysa a lalaki a tallot’ asawana. Ti aldaw kalpasan ti pumpon, maaramid ti espesial a puraw a lupot para kadagiti assawa. Maigiddato, mabangon ti maysa nga espesial a disso a naaramid iti kayo ken pan-aw iti asideg ti balay, a pagdigusan ken pagsukatánto dagitoy a babbai iti puraw a kawes. Awan ti sumrek iti dayta a lugar malaksid kadakuada ken ti babai a matudingan a tumulong kadakuada. Apagruarda iti daytoy nga espesial a lugar, maikkan iti belo ti rupa dagiti babbai. Agukkor met dagiti babbai iti sebe, tali a kuentas agpaay a “salaknib.” Maaramid daytoy a seremonia a panagdigus kada Biernes ken Lunes iti uneg ti 100 nga aldaw. Kabayatan daytoy a tiempo, dida mabalin ti mangala a direkta iti aniaman a banag manipud iti maysa a lalaki. No kayat ti maysa a lalaki ti mangted iti aniaman a banag kadakuada, masapul nga ikabilna nga umuna iti daga wenno iti rabaw ti lamisaan. Santo piduten dayta ti babai. Awan ti mapalubosan nga agtugaw wenno maturog iti katre dagitoy a babbai. No bilang pumanawda iti balay, mangawit ti tunggal maysa iti espesial a baston. Patienda a ti panagikut itoy a baston ti manglappedto iti pimmusay nga asawada a mangraut kadakuada. No saan a masurot dagiti nakuna a pagannurotan, patienda a makaunget ken dangranto ida ti pimmusay nga asawada.

Kadawyan dagita a kapadasan iti dayta a paset ti lubong. Nupay kasta, saan la nga idiay Africa dagitoy a kita ti kustombre.

Nasaknap ti Panagbuteng Kadagiti Natay

Kuna ti maysa nga encyclopedia, ti Encarta, ti sumaganad maipapan iti panangmatmat ti adu a tattao kadagiti natay nga inapoda: “Dagiti pimmusay a kabagian . . . ti mapapati a nagbalin a mannakabalin a naespirituan a parsua wenno, saan pay unay a nakagteng iti kinadios. Naikugnal [daytoy a kapanunotan] iti patpatien nga aktibo a miembro ti kagimongan dagiti inapo, a kaskasdi nga interesado kadagiti ganuat dagiti sibibiag a kabagianda. Napaneknekan unay dayta kadagiti kagimongan idiay Laud nga Africa (ti Bantu ken ti Shona), idiay Polynesia ken Melanesia (ti Dobu ken dagiti Manu), kadagiti sumagmamano nga Indo-Europeo a tattao (ti kadaanan a taga Scandinavia ken Alemania), ken nangnangruna idiay China ken Japan. Kaaduanna a mapapati a dagiti inapo ti addaan dakkel nga autoridad, addaan espesial a pannakabalin a mangimpluensia iti pagtungpalan dagiti pasamak wenno mangkontrol iti nasayaat a kasasaad dagiti sibibiag a kabagianda. Ti pannakasalaknib ti pamilia ti maysa kadagiti kangrunaan a pakaseknanda. Maibilangda a mangibabaet iti kangatuan a dios, wenno didios, ken dagiti tattao, ket kabaelanda ti makikomunikar kadagiti sibibiag babaen iti tagtagainep ken pananglugan. Agpadpada a panagbuteng ken panagraem ti marikna kadakuada. No mabaybay-anda, mabalin a mangpataud dagiti inapo iti sakit ken dadduma a kinamalas. Ti panagpakpakaasi, panagararaw, panagkararag, ken panagyatang ti nadumaduma a pamay-an a makakomunikar dagiti sibibiag kadagiti inapoda.”

Talaga a maibus ti urnong ti pamilia gapu iti panagbuteng kadagiti natay. Masansan a dagiti nalabor a seremonia nga agkalikagum iti taraon ken inumen, sibibiag nga ayup a mayatang, ken nangina nga aruaten ti ipakalikagum dagidiay mamati unay a rumbeng a pagbutngan dagiti natay.

Ngem talaga kadi a dagiti natay a kabagian wenno inapo addada iti kasasaad nga agkasapulan iti panagbuteng ken panagraem? Ania ti kunaen ti Sao ti Dios, ti Biblia?

Madangrannakayo Aya Dagiti Natay?

Mabalin nga interesadokayo a mangammo a bigbigen ti Biblia dagita a patpatien. Iti libro a Deuteronomio, madakamat dagiti aramid a mainaig iti panagbuteng kadagiti natay. Kunana: “Awanto ti masarakan kenka a . . . managilabeg, wenno mannakiuman kadagiti mangkukulam, wenno maysa nga asuang, wenno maysa nga agimtuod kadagiti natay. Ta siasinoman a mangaramid kadagitoy isu ti makarimon ken Jehova.”​—Deuteronomio 18:10-12, NWT.

Usigenyo ta kinondenar ni Jehova a Dios dagita a ritual. Apay? Agsipud ta naikugnalda iti kinaulbod. Ti kangrunaan a kinaulbod maipapan kadagiti natay isut’ agpatpatuloy a panagbiag ti kararua. Kas pagarigan, kastoy ti kinuna ti magasin a The Straight Path maipapan iti mapasamak kadagiti natay: “Ti ipapatay awanen sabali no di ti ipapanaw ti kararua. . . . Ti tanem isut’ pakaidulinan laeng ti bagi, saan a ti kararua.”

Saan nga umanamong ti Biblia. Basaenyo a mismo ti Ezequiel 18:4: “Kitaenyo, kukuak amin a kararua; agraman ti kararua ti ama, kasta met ti kararua ti anak kukuak: ti kararua nga agbasbasol, matayto.” (King James Version) Kasta met a silalawag nga imbinsabinsa ti Sao ti Dios ti kasasaad dagiti natay idiay Eclesiastes 9:5: “Dagiti sibibiag ammoda a mataydanto; ngem dagiti natay dida ammo ti aniaman.” Daytoy ti mangilawlawag no apay a di maibus ti taraon [a mayatang] iti natay malaksid no adda sibibiag a mangan iti dayta.

Nupay kasta, mangted kadatayo ti Biblia iti namnama para kadagidiay adda kadagiti tanem. Mabalindanto manen ti agbiag! Saritaen ti Biblia ti “panagungar.” (Juan 5:28, 29; 11:25; Aramid 24:15) Mapasamakto daytoy iti tiempo nga inkeddeng ti Dios. Kabayatanna, dagiti natay addada nga awan puotda iti tanem, a ‘matmaturog,’ agingga iti tiempo a ti Dios “riinge[nna]” ida.​—Juan 11:11-14; Salmo 13:3.

Kadawyanna a pagbutngan ti tattao dagiti dida am-ammo. Ti umiso a pannakaammo ti mangwayawaya iti maysa a tao kadagiti awan nakaikugnalanda nga an-anito. Ipakaammo kadatayo ti Biblia ti kinapudno maipapan iti kasasaad dagidiay adda iti tanem. Iti simple a pannao, diyo rumbeng a pagbutngan dagiti natay!​—Juan 8:32.