Ti Apuy ti Olimpiada Nangibati ti Anniniwan
Babaen ti koresponsal ti Agriingkayo! idiay Canada
TI APUY ken gil-ayab ti nanggargari iti tao manipud pay idi punganay ti historia. Dagiti immuna a tattao nagamakda “iti umap-apuy a kampilan” a nanglapped iti iseserrekda iti minuyongan ti Eden. (Genesis 3:24) Kaskasdi, ti sabali nga apuy, ti apuy ti Olimpiada, ti nangsindi iti napinget a rikrikna.
Dadduma ti mabalin a makalagip no kasano a daytoy nga apuy ket sibaballigi a binallasiwna dagiti baybay ken kontinente babaen kadagiti nadumaduma a kita iti transportasion manipud Olimpia, Grecia, agingga a nakagteng dayta idiay Calgary, Canada, wenno Seoul, Republika iti Korea, tapno lukatanna ti 1988 XV nga Olympic Winter Games ken ti XXIV Olympic Summer Games. Bayat a ti apuy ket aw-awiten dagiti tattao a magmagna, kadagiti wheelchair, kadagiti snowmobiles, ken kadagiti dogsleds iti minilmilia a bumallasiw iti Canada, kasta unay ti gagar dagiti rikrikna ta napilitan ti magasin a Maclean’s a mangipaulo iti maysa nga artikulo nga “Apuy iti Derrep.”
Dadduma, nupay kasta, ti nakakita kadagiti bambanag iti naiduma a pamay-an, idi sinukimatda ti gubuayan iti apuy ti Olimpiada. Kadakuada ti apuy nangibati iti makariribuk nga anniniwan.
Napagungar ti Apuy
Kaaduanna, dagiti leyenda dagiti immuna a tattao ti agkuna a ti apuy ket bimmaba manipud langit kas regalo ti dios. Iti mitolohia a Griego, ni Prometheus tinakawna ti apuy manipud iti didios idiay Bantay Olympus ket intedna kadagiti tattao. Ti apuy ket nakapatpateg ta kadagiti dadduma a sosiedad maysa nga agnanayon nga apuy ti awan sardayna a mapaspasged. Idiay Grecia adu a balbalay ti addaan iti sagrado a dapugan, isu a mangirepresentar iti biag, wenno espiritu, dagiti tattao. Idiay Roma maysa a templo ti naidedikar iti panagdayaw ken Vesta, ti diosa iti dapugan.
Bayat ti umuna nga Olympic Games idi 776 K.K.P., adda ti panangidaton kadagiti sangagasut a baka ken Zeus, ket maysa a padi ti nagtakder iti pungto ti estadium a nakaiggem iti pagsilawan. Dagiti atleta naglulumbada agingga iti pungto ti estadium a nagturong iti padi. Ti nangabak addaan iti pribilehio a mangala iti silaw ken mangsindi iti apuy iti altar a maipaay kadagiti datdaton. Ti apuy simboliko a sumsumged bayat dagiti panagay-ayam a pakaidayawan daytoy a daton ken ni Zeus.
Awan ti agparang nga aniaman a rekord iti kaadda ti apuy idi rinugian manen ni Baron Pierre de Coubertin dagiti ay-ayam idi 1896. Nupay kasta, naipadamag a simged ti apuy ti Olimpiada idi 1928 idiay Amsterdam ken kadagiti ay-ayam idi 1932 idiay Los Angeles.
Ngem kaano ti panangrugi ti kapanunotan a mangawit iti silaw iti moderno a tiempo? Ipadamag ti magasin a Maclean’s nga idi 1936 ti Partido a Nazi, a nangidaulo ti Berlin Summer Games, nangorganisarda iti 12-aldaw a panagtaray manipud Olympia, Grecia, a nagturong idiay Alemania, a nangusarda iti tallo ribo a managawit ti silaw. Dagiti papangulo iti Third Reich ket ekspertoda iti pananggun-od iti kaaduan a panangsuportar ti populasion. Intuloy a kinuna ti Maclean’s: “Ti isasangpet dagiti apuy pinaregtana ti panglukat a seremonia ti Ay-ayam babaen iti di napakpakadaan a drama, ket nagtalinaed ti kapanunotan.”
Kunaen ti Griego nga autor a ni Xenophon Messinesi: “Awan kadagiti isuamin a seremonia ti nangpataud iti kasta unay nga impresion a kas ti Apuy a naggapu idiay Olympia, a no dadduma ket dua a bulan iti dalanna. Dayta inaigna ti Ay-ayam a dandanin maaramid kadagiti relihiuso nga ebkas a nasantipikaren bayat dagiti adun a siglo.”
Napabiag Ti Ay-ayam
Ti orihinal nga Olympiada ket nadisenioda a mangrubrob kadagiti apuy iti panagdayaw. Dagitoy ket naipasngayda a kas relihiuso a piesta a mangidayaw ken ni Zeus, ti katan-okan kadagiti didios iti Olympia. Dagitoy nga ay-ayam ket naaramidda iti tunggal uppat a tawen, manipud 776 K.K.P. agingga iti 394 K.P., idi a ti nagbalin a “Kristiano” nga emperador ti Roma a ni Theodosius “impaulogna a dagiti pipiesta a pagano’ masapul a mapasardeng.” Kas paset idi ti Imperio ti Roma, ti Grecia immanamong.
Saan a mabalbaliwan daytoy a linteg ti Roma ta bayat dagiti adu a siglo ti dati a lugar iti Ay-ayam ti Olimpiada ket saanen a masarakan ket nagtalinaed a di naammuan agingga idi 1800’s. Kalpasanna “idi nasarakanda dayta tinignayna ti tarigagay a mangbiag manen iti tradision ti Olimpiada gapuna, idi 1896, ti umuna a moderno nga Ay-ayam ti Olimpiada naangay” idiay Atenas, kuna ti The Toronto Star.
Ti moderno a movimiento ti Olimpiada addaan iti nangato a kalat: ti panangsapul iti nasaysayaat a sosial nga ipatpateg. Ni Bruce Kidd, iti panagsuratna iti Calgary Herald, kinunana: “Ti namunganay a ni Pierre de Coubertin impasdekna ti moderno nga Ay-ayam a kas ti pakaisentruan iti sosial a movimiento a makatulong iti panamagbalin iti lubong a nasaysayaat a lugar babaen ti panangpaadu iti natauan a pilosopia iti Olimpismo ken ti nasaknap nga ar-aramid ti edukasion.” Naibanag kadi dagiti ay-ayam daytoy natan-ok a kalat? Ni Kidd, tsirman iti Olympic Academy of Canada ken dati nga Olympian, kinunana met a “ti Olympic Movement akuenna a daytat’ maysa a sekular a relihion” ket “ti Olympic Movement kaaduanna nagbalinen a puersa a maipaay iti pagimbagan, ngem daytat’ di nakagteng kadagiti matartarigagayan unay a namnamaenna.”
Nalabit saanna a naragpat ti natan-ok a kalatna gapu ta nakarigrigat ti panangparang-ay iti kagimongan iti aglawlaw ti kasta unay ti kompetensiana nga ay-ayam. Kasta met, daytoy a kita iti panagkokompetensia ti nangikompromiso pay kadagiti kapanunotan nga adda iti likudan ti moderno nga apuy ti Olimpiada.
Mangabak Aniaman ti Mapasamak
Ti aglablabes a tarigagay a mangabak iti nasional ken iti indibidual a tukad, aniaman ti mapasamak, dakkel ti naitulongna iti nasaknap a panagusar kadagiti droga a mangparang-ay iti paglaingan. Daytoy a panangusar ti droga ti mabalin a mangiturong kadagiti parparikut ti isip manipud iti nakaro a panagliday agingga iti nakaro a panagpungpungtot. Iti Calgary Herald, ni Dr. Harrison Pope ket naadaw a kunkunana: “Ad-adu ti pannakapasamak dagiti sikiatriko a sintomas maigapu kadagiti anabolic steroids ngem ti aniaman a pagaruptayo idi.” Maysa a doktor a nainaig iti grupo ti U.S. Olympic ti nagkuna: “Saankayon a makakompetensia kadagiti internasional nga ay-ayam no saan nga agusar kadagiti anabolic steroids.”
“Mangus-usarkami iti bioengineering tapno pagbalinen dagitoy a tattao a nataytayag, naparpartak, nabilbileg,” kuna ti doktor ti grupo iti Olimpiada. “Ket ad-adda nga agbalin a barbariko. Dagiti tattao aramidenda ti ngangngani aniaman tapno pasayaatenda ti panagay-ayamda.” Daytoy ti maawagan “syndrome a mangabak aniaman ti mapasamak” ket, ti ad-adda a makariribuk, ti “Frankenstein syndrome.” Ti motto ni Coubertin a, “Ti kapapatgan ket saan unay nga iti panangabak no di ti pannakipaset,” ket kasla naan-anay a din maitutop iti maysa a sosiedad a mangikalintegan iti amin a panangikagumaan a manggun-od iti “balitok”—ti panangabak ken ti sumaruno a pannakaipablaak ken dagiti bayad.
Ti panangkissay iti dara, panagtomar kadagiti hormones a pagpadakkel, artipisial a panangimula ti semilia a sarunuen ti aborsion, ken ti pannakasukat ti isbo ket paset amin iti gakat nga inusaren ti dadduma nga atleta iti Olimpiada tapno mapagballigian iti panangsubok iti droga ken parang-ayenda ti laingda nga agay-ayam. Sigun iti The Toronto Star, dadduma a babbai nga atleta “ti artipisial a namulaan iti semilia sakbay nga iregregda ti sikog kalpasan ti dua wenno tallo a bulan tapno gundawayanda ti mainanama nga iyaadu ti hormone.” Dadduma nga atleta ti “mangsukat iti ‘nadalus’ wenno awan drogana nga isboda kalpasan ti panangiruarda iti nalaokan ti droga nga isboda. Ti ‘nadalus’ nga isbo ket maibomba iti basisaw kasanguanan ti pannakisalisal tapno ti atleta ket masarakan nga awan ti tinomarna a droga no kasapulan a masukimat.” Ti panangkissay ti dara ket maysa a pamay-an a ti atleta mangikkat kadagiti nalabaga a selula ti dara, isu a gagangay a sukatan ti bagi, ket kalpasanna sakbay ti pannakisalisal sukatanna ti naikkat a dara tapno mangipaay kadagiti piskel iti ad-adu nga oksihena.
No maipapan iti nasaysayaat a pannakaawat iti maysa ken maysa iti porma ti panangsursuro kadagiti dadduma a kultura, dagiti agsasalisal a nasional a kampo ti basta agtalinaed iti bukodda, ket tunggal grupo ti pagiwarnak ipamaysana ti bukodna a pagilian ken grupo. Gapuna ti “sagrado nga apuy” bassit laeng ti maaramidanna a tumulong iti aniaman a pamay-an iti panangikkat kadagiti nasionalistiko a lapped. Kas nakita ti maysa a mannurat: “Ti mapasamakto . . . idiay Winter Olympics idiay Calgary, a sarunuen ti katupagna iti tiempo ti kalgaw idiay Seoul, ket maysa laeng a pabuya iti maysa a pagilian a makisalisal a maipaay iti internasional a pannakabigbig iti kinatan-ok ti mismo a sistemada.” Anian a pudno unay daytoy! Ti kangrunaan nga opisial ti medisina iti maysa a grupo ti Olimpiada innayonna pay a dagiti atleta “ket soldadoda. No mangabakda, ti kulturatayo ket mamatmatan a natan-ok a kultura.” Ket ti kamaudianan a bilang ti medalia ti pagrukodan.
Ti apuy ti Olimpiada ken ti natan-ok a namnama nga itakderanna ket inep-ep ti politika, komersialismo, ken itan panangabuso ti droga. Kalpasan ti dakkel nga eskandalo ti droga iti Seoul Olympic Games, a sadiay naikkat ti medalia ti managtaray a taga Canada a ni Ben Johnson ken dagiti dadduma pay, agimtuod ti maysa, Ania pay a gatad ti maibayad iti pananggun-od ti mapukaw a dayaw?
[Ladawan iti panid 25]
Ti apuy ti Olimpiada a sumangpet idiay Calgary, Canada, Winter Olympics idi 1988