Madaddadael Dagiti Kalat ti Olympics
IDI insingasing ni Baron Pierre de Coubertin ti pannakaisubli ti Olympics, nangaramid iti sumagmamano a nagsasayaat a kalat. Kinapudnona, kastoy ti sagudayen ti baro a prinsipio a mangiwanwan iti Olympics, sigun ken Coubertin: “Saan a ti panangabak ti kapatgan iti Olympic Games no di ket ti pannakipartisipar . . . Saan a ti panangabak ti nasken no di ket ti pannakisalip a naimbag.”
Patien ni Coubertin a ti naimbag a pannakisalip ket mangpatanor iti nasayaat a kababalin, mangparayray iti nasimbeng a pangngeddeng, ken mangitandudo iti nalinteg a kababalin. Dinakamatna pay ketdi ti ‘relihion nga ay-ayam.’ Patienna a ti Olympics ket maisurona dagiti tattao nga agbiag a sitatalna.
Ngem idi natay ni Coubertin idi 1937, kimmupas ti aniaman a namnama maipapan iti daytoy. Nasuspindir payen naminsan dagiti ay-ayam gapu iti sangalubongan a gubat, ket kimmaro pay ti riribuk nga agturong iti sabali pay a dakkel a dangadang. Kadagitoy nga aldaw, kumarkaro pay ketdi ti pannakadadael dagiti kalat ti Olympics. Apay a kasta?
Ti Olympics ken Droga
Iti pinulpullon a tawen, agtomtomar dagiti atleta kadagiti droga a mangpasayaat iti panagay-ayamda tapno mangabakda iti salip, ket saan a maliklikan ti Olympic Games daytoy a problema. Kinapudnona, ita, kalpasan ti 25 a tawen nanipud idi immuna a pannakairugi ti maipagarup a nainget a panangsubok no adda nausar a droga, agtultuloy latta ti problema a panagusar dagiti atleta iti Olympics kadagiti maiparit a substansia.
Agusar ti dadduma nga atleta kadagiti steroid tapno magunggonaanda. Dadduma ti agusar kadagiti pagpasaranta. Dagiti hormone a pagpadakkel ket nalatak kadagiti tumataray iti nakaparpartak iti assideg a distansia ken iti dadduma nga atleta a makisalip nga agkasapulan iti pigsa agsipud ta makatulong dagitoy kadakuada tapno insigida a pumigsada gapu iti nakaro a panagsanay, ken dagitoy papigsaenda ti piskel. Kabayatanna, ti patanoren ti genetic engineering a kita ti erythropoietin ti droga a kaykayat dagiti agtaray iti addayo, aglangoy, ken dagiti ag-ski kadagiti away gapu ta paandurenda ida babaen ti panangpaaduna kadagiti nalabaga a selula ti dara.
Dayta ti gapuna a ni Dr. Robert Voy, dati a direktor iti panangsubok no adda nausar a droga para iti U.S. Olympic Committee, awaganna dagiti atleta a “magmagna a laboratorio.” Kunana pay: “Nagbalinen ti Olympics a pageksperimentuan dagiti sientista, kemiko ken dagiti doktor a manglabsing iti etika ti medisina.” Ti ngay panangsubok no adda nausar a droga? Kastoy ti kuna ni Dr. Donald Catlin, direktor ti laboratorio a pagsubokan no adda nausar a droga idiay Estados Unidos: “Agtomaren ti nalaing nga atleta a mayat nga agtomar iti droga kadagiti banag a ditay pulos maeksamen.”
Panagpasuksok ken Panagkunniber
Tangay manmano a siudad ti makabael a mangabak a pakaangayan iti Olympics, ikagumaan ti dadduma kadakuada nga ipamuspusan tapno maangay ti paay-ayam iti lugarda. Dandani dua a tawenen ti napalabas, naikalam-it ti International Olympic Committee (IOC) iti eskandalo. Nagbalin a mapagduaduaan ti kababalin dagidiay agpilpili ti lugar a pakaangayan dagiti ay-ayam gapu iti damag a napasuksokan kano dagiti kameng ti IOC iti $400,000 idi nangabak ti Salt Lake City a pakaangayan ti 2002 Winter Games.
Masansan a narigat nga ilasin ti kinamanagpadagus ken ti nabatad a panangpasuksok ta dagiti siudad a mabalin a pakaangayan ti ay-ayam nalablabes ti panagregaloda kadagidiay agpili iti lugar a pakaangayanna. Ag-20 dagiti miembro ti IOC a naikalam-it iti eskandalo idiay Salt Lake City, ket 6 kadakuada ti naikkat idi agangay. No maipapan iti 2000 Games idiay Australia, napukaw ti amin a panangikagumaan a mangtaginayon ti naimbag a pakasarsaritaan idi inamin ti presidente ti Australian Olympic Committee: “Bueno, dikam nangabak a [ditoy ti pakaangayanna] gapu laeng iti kinapintas ti siudad ken dagiti maipaaymi a pasilidad a pagay-ayaman.”
Kimmaro pay ti panagduadua gapu iti nagarbo nga estilo ti panagbiag ti dadduma a nabayagen a miembro ti IOC. Naminsan, kinuna ti pimmusayen a Sueko a pangulo ti International Rowing Federation a ni Tommy Keller nga iti panangmatmatna, pagarupen ti dadduma nga opisial ti ay-ayam a ti Olympics ti pamuspusan tapno “mapennekda ti amor propioda.” Imbagana pay a “ti panagsapul iti kuarta ken ti panangragpat iti ambisionda” ti kasla pakatignayanda.
Napigsa ti Panangallukoyna a Panaglako
Awan ti mangilibak a dakkel a kuarta ti nairaman iti Olympics. Gagangayen nga adu dagiti agbuya iti telebision ken agsasaruno dagiti anunsio a dadakkel ti mabirokanda, isu a ti panangisponsor kadagiti ay-ayam ket agbalin a nagsayaat a pamay-an ti panaglako.
Amirisem ti 1988 Olympics, a nagbayadan ti siam a multinasional a kompania iti IOC iti agdagup iti nasurok a $100 milion tapno adda kalinteganda nga aglako iti intero a lubong. Nakaganansia ti 1996 a Summer Games idiay Atlanta iti agdagup iti $400 a milion para kadagita met la a kalintegan. Ket saan a nairaman dita dagiti kalintegan iti telebision. Nagbayad ti maysa a network ti TV idiay America iti nasurok a $3.5 a bilion para iti kalinteganna a mangibrodkas iti Olympic Games iti nagbaetan ti 2000 ken 2008, ket naipadamag nga iti unos ti uppat a tawen, masapul nga agbayad ti $84 a milion ti tunggal maysa kadagiti 11 nga isponsor iti intero a lubong. Isu a ti panangmatmat ti dadduma ket nupay itaktakderan idi ti Olympics ti kinatan-ok ti tao, nagbalin itan dagiti ay-ayam a nangnangruna a panguartaan a mangipamatmat iti kinaagum ti tao.
Ania ti Dakes a Napasamak?
Kuna ti dadduma nga eksperto a matunton ti pannakadadael dagiti kalat ti Olympics iti dua a kangrunaan a pasamak a nangrugi idi kattapog ti dekada 1980. Ti immuna isu ti pangngeddeng a maikkan dagiti indibidual a pederasion dagiti internasional a managay-ayam iti kalintegan a mangpili kadagiti maikari nga atleta a makisalip iti Olympics. Nupay dagiti laeng agdadamo ti palubosan ti IOC a makipaset idi unana, pinalubosan dagiti pederasion idi agangay dagiti propesional nga atleta a makisalip iti pakipasetanda nga ay-ayam iti Olympics. Ngem saan laeng a makisalip ti kalat dagiti propesional nga atleta no di ket mangabak. Saan a makabirok iti adu a doliar ti basta ‘pannakisalip a naimbag,’ ket di nagbayag, ti panangabak nagbalinen a kapatgan kadagiti amin. Di ngarud nakaskasdaaw a dayta ti nangparegta iti panagusar kadagiti droga a mangpasayaat iti panagay-ayam.
Ti maikadua ket napasamak idi 1983 idi ninamnama ti IOC a gundawayan ti inawagan dagiti miembrona a nalaing iti panaglako a “kapatgan a di pay nararit a simbolo iti lubong”—dagiti pannakasingsing ti Olympics. Daytoy ti nangrubrob iti di malapdan a komersialismo a nagbalinen a pakabigbigan ti Olympics. Kastoy ti kinuna ni Jason Zengerle: “Nupay adda dagiti saritaan maipapan iti pannakaitandudo ti talna ken panamagkaykaysa kadagiti tattao iti amin a lubong . . . , talaga a saan a naiduma ti Olympics kadagiti . . . aniaman a maipabuya a dadduma pay a naparammag a panagay-ayam.” Ngem kaipapanan kadi daytoy a saan a mabalin a ragpaten dagiti kalat nga insingasing ti movimiento ti Olympics?
[Kahon/Ladawan iti panid 5]
IMPORMASION MAIPAPAN ITI OLYMPICS
→ Ti simbolo ti Olympics ket buklen dagiti lima a pannakasingsing a mangirepresentar iti Africa, Asia, Australia, Europa, ken Amianan ken Abagatan nga America. Nagkikinnadena dagitoy tapno isimboloda ti panaggagayyem ti amin a tattao gapu iti panagay-ayam.
→ Ti alagaden ti Olympics ket Citius, Altius, Fortius—Latin para iti “naparpartak, nangatngato, naturtured.” Ti sabali pay a patarus a “naparpartak, nangatngato, napigpigsa” ket pinutar ti maysa nga edukador a taga Francia.
→ Ti torch ti Olympics ket nasindian idiay altar ni Zeus idi unana bayat dagiti ay-ayam. Itatta, pasgedan ti init idiay Olimpia ti maysa a torch, ket kalpasanna maibiahe dayta a maipan iti lugar a pagay-ayaman.
→ Ti tradision ti Olympics ket adun a milenio ti kabayagna. Naangay idi 776 K.K.P. ti damo a nairekord nga Olympic Games ngem adu ti agkuna a nangrugi dagiti ay-ayam di kumurang a lima a siglo sakbay dayta.
[Credit Line]
AP Photo/Eric Draper
[Kahon/Ladawan iti panid 6]
TI PAKAANGAYAN TI OLYMPICS IDIAY SYDNEY
Nanipud pay idi Setiembre 1993, idi nangabak ti Sydney a pakaangayan ti 2000 Olympic Games, sireregget ti siudad a nagsagana a mangpasangbay kadagiti bisita nga agdagup iti pinullo a ribu. Dakkel a trabaho ti kasapulan tapno madalusan ti lugar, maibangon ti kasayaatan iti lubong a pakaangayan ti ay-ayam, ken mabaliwan ti dati a pagbasuraan tapno agbalin nga agdedenna a baresbes, parke, ken pagayusan ti danum, a mangsaklaw iti 760 nga ektaria.
Ti Sydney Olympic Village, a naaramid a pagdagusan dagiti amin nga atleta ken opisial, ti kadakkelan a purok iti lubong a masupsuplayan iti koriente nga agtaud iti init. Ti SuperDome—ti kadakkelan a pagay-ayaman nga adda iti uneg ken sentro a paglinglingayan iti Southern Hemisphere—ket addaan iti kadakkelan a pribado a solar-power grid (metal a mamagbalin iti bara ti init a koriente) idiay Australia, ket agusar iti enerhia nga awan a pulos ti sumngaw a gas a pakaigapuan ti ibabara ti atmospera.
Nakadkadlaw dagiti nagkurba ken agkukuros nga awanan ti Olympic Stadium iti kasla naibaskag iti langit a buya dagiti patakder iti likudan ti SuperDome. Gimmastoda ti $435,000,000 tapno maibangon ket dayta ti kadakkelan iti lubong nga istadium ti Olympics a mabalin a pagtugawan ti 110,000. Uppat a Boeing 747 nga eroplano ti makadisso nga agaabay iti sirok ti kangrunaan nga arko ti istadium! Iti ngatuen, adda dagiti agsaragasag a baldosa a manglinong kadagiti agbuybuya manipud iti ultraviolet a silnag ti init. “Iti sumagmamano a bulan iti 2000,” kinuna ni Alan Patching, hepe ehekutibo ti istadium, “daytoy a lugar ti agbalinto a sentro ti Australia.” Sa impakpakaunana: “Daytoy ket agbalinto a pakabigbigan, kas iti Opera House.”
[Ladawan iti panid 4]
Ni Baron Pierre de Coubertin
[Credit Line]
Culver Pictures
[Picture Credit Line iti panid 7]
AP Photo/ACOG, HO