Tabako ken Ti Salun-atyo​—Agkanaigda Aya?

“Agyamankam iti Saanyo a Panagsigarilio” Pagilasinan dagiti tiempo.

“Agyamankam iti Panagsigarilioyo” Sungbat iti magasin ti kompania ti tabako.

MAIYUSUAT dagiti panagdadangadang, agandar dagiti pluma ti propaganda ken dagiti kompiuter. Iyebkas dagiti ahensia ti adbertismen dagiti agbinnusor a pakaammoda. Mapagdadangadangan daytoy kadagiti paglakuan iti lubong. Daytat’ gubat ti tabako, ket nangato dagiti taya. Binilion a doliar iti tinawen. Agsigariliokayo man wenno saan, maapektarankayo.

Daytat’ mapagdadangadangan iti dua a kangrunaan a panggep​—ekonomia ken salun-at. Kadagidiay bumusor iti panagsigarilio, numero uno ti salun-at. Kadagiti negosiante ti tabako ken dagiti naigameren iti industria, ti ekonomia, ganansia, ken pagtrabahuan ti nakataya. Nalaka a magargari ti panagpungtot ken panagtignay. Iti maysa nga eropuerto nagimtuod ti mannigarilio iti agtaktakder a makisindi. “Sorry, diak agsigsigarilio,” kastat’ naalumamay a sungbat. “Diak im-imtuoden no agsigsigarilioka!” makapungtot a simmungbat ti mannigarilio.

Ngem ania ti ramut daytoy a suppiat? Dakes unay aya ti panagsigarilio kadakayo? Masapul aya nga isardengyo dayta?

Dagiti Pakdaar ti Gobierno Maipapan iti Salun-at

Napagdedebateanen iti pinulpullo a tawen ti isyu iti tabako ken kanser idiay Estados Unidos. Nangidonar ti industria ti tabako kadagiti minilion a doliar tapno siraraken idi 1960’s ti makuna a makaikeddeng iti relasion ti kanser ken ti tabako ket makasarak iti pamay-an a mangpataud ti sigarilio nga awanan kadagiti ramen a makapakanser. Mabalin a maysa a resultana isut’ saan a dinawdawat dagiti managpataud ti tabako.

Idi 1964 nangipaulog ti siruhano heneral ti E.U. ti umuna a reportna a mamakpakdaar kadagiti peggad iti panagsigarilio. Nanipud pay 1965 dagiti managpataud ti sigarilio iti E.U. kapilitan ti panangiprentada ti pakdaar sigun iti linteg kadagiti paketeda. Idi damo ti mensahe ket nalag-an laeng: “Pakdaar: Inkeddeng ti Siruhano Heneral a ti Panagsigarilio Napeggad iti Salun-atyo.” Kalpasanna idi 1985 kasapulan ti agsusublat a panangikabil dagiti kompania ti tabako kadagiti uppat a mensahe iti adbertismen ti produktoda. Tunggal maysa mangrugi kadagiti sasao a: “PAKDAAR TI SIRUHANO HENERAL.” Kalpasanna dagiti nadumaduma a mensahe ket: “Panagsigarilio Mangpataud ti Kanser, Sakit ti Puso, Emphysema, Ken Mabalin Narigat a Panagsikog.” (Kitaenyo ti kahon iti panid 4.) “Panagsigarilio dagiti Masikog Mabalin nga Agbanag iti Pannakadangran ti Sikog, Di Nadanonan a Panagpasngay, ken Nalag-an a Timbang.” “Ti Panagsardeng nga Agsigarilio Itan Pabassitenna ti Nakaro a Peggad ti Salun-atyo.” “Ti Asuk ti Sigarilio Addaan ti Carbon Monoxide.”a

Dadduma a pagilian, malaksid ti Estados Unidos, mamakdaarda met maipapan kadagiti sigarilio. Ti magasin nga India Today addaan kadagiti ad a mangiraman kadagiti sasao a: “PAKDAAR TI LINTEG: MAKADANGRAN TI PANAGSIGARILIO ITI SALUN-AT.” Idiay Canada kanayon nga iprentada iti babassit a letra: “Pakdaar: Ti Health and Welfare Canada mamakdaar nga umadu ti peggad iti salun-at sigun iti kaadu ti tabakuen​—liklikan ti panangsay-op.” Nanipud Mayo 31, 1988, naiparit ti adbertismen ti tabako idiay Canada. Idiay Britania iraman dagiti ad ti sigarilio dagiti sasao a: “KALALAINGANNA NGA ALKITRAN [wenno BASSIT NGA ALKITRAN] Kas kunaen ti Gobierno PEGGAD: PAKDAAR ti Gobierno iti Salun-at: NAKARO TI PANANGDADAEL TI SIGARILIO ITI SALUN-ATYO.” Ti adbertismen ti tabako naparitan idiay Italia nanipud 1962. (Kaskasdi dinoble dagiti Italiano ti panagsigarilioda iti napalabas a 20 a tawen!) Uray no nakaad-adu dagiti pakdaar a naibatay kadagiti aglaplapusanan a sientipiko nga ebidensia, nasurok a 50,000 a panagadal iti adu a tawen, di maliklikan ti konklusion​—napeggad iti salun-atyo ti panagsigarilio!

Nupay nasaknap ti panagsigarilio iti sangalubongan, saan a kalikaguman dagiti amin a pagilian dagiti pakdaar a maiprenta iti produktoda. Ket no bumassit ti paglakuan iti maysa a lugar, dagiti dadakkel a kompania ti tabako, babaen kadagiti makapilit nga adbertismenda, makastrekda kadagiti paglakuan dagiti dadduma a pagilian. Maapektaran kadi ti pagilianyo iti nabileg nga adbertismen ti tabako? Maaramid kadi nga ad-adda a makaawis dagiti ganggannaet a sigarilio? Ania ti pudno nga estoria iti likudan ti “adu a malako”?

[Dagiti Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 4, 5]

PANAGSIGARILIO ken Masikog a Babbai

Ti magasin ti Soviet a Nauka I Zhizn (Science and Life) nabiit pay nga impablaakna ti artikulo ni Dr. Victor Kazmin isu a detaliado a nangibagaanna ti peggad iti ina ken anak no agsigarilio ti ina bayat a masikog. Kinunana: “Dakkel ti pannakadangran nga ipaay ti panagsigarilio iti organismo ti babai, a dagiti biolohikal a pakaidumaanna ket nalakada a masabidongan. Ta, ti asuk ti tabako mangipaay kadagiti nakaro a peggad iti salun-at.”

Kunaenna a dagiti agsigarilio nga inna sabsabidonganda dagiti annakda. “Ipakita dagiti analisis laboratory nga adda sabidong iti amniotic fluid kadagita a pasiente a babbai​—ti nikotina ken ti mangrunaw iti dayta, ti cotinine. Ngem ti nakaam-amak, a nadlaw ti electron microscopy, ti panagsigarilio dagiti babbai bayat ti panagsikog baliwanna pay ti kasasaad ti puseg; ket ti puseg ti pangawatan ti sikog kadagiti amin a kasapulanna iti biag manipud iti ina. . . .

“No ti ina agsigarilio bayat ti umuna a dua wenno tallo a lawas kalpasan ti panagnginaw, kas pagalagadan, ti kangrunaan a maapektaran isu ti central nervous system ti sikog . . . Bayat ti maikapat wenno maikalima a lawas iti panagsikog dumakkel ti cardiovascular system. Kalpasanna masabidongan nga umuna.”

Ti konklusion ni Dr. Kazmin? “Napegpeggad ti asuk ti tabako iti sikog ngem iti ina a mismo.” Maitutop aya? Laglagipenyo ti pakdaar ti siruhano heneral: “Ti panagsigarilio . . . Mabalin a Pagpeggadenna ti Panagsikog.” Ket nalag-an ti pannakaibaga dayta.

[Credit Line]

WHO/American Cancer Society

[Kahon iti panid 5]

PANAGSIGARILIO ken Emphysema

Ti emphysema ket sakit nga agturong iti saanen a panagbennat ti bara, a kamaudiananna din mangipalubos iti panangiruar iti bulok nga angin. Ti Columbia University College of Physicians and Surgeons Complete Home Medical Guide ilawlawagna: “Dagiti tattao idiay [Estados Unidos] nga agsakit ti emphysema parepareho ti kasasaadda: “Kangrunaanna ket lallaki, nga agtawen iti nagbaetan ti 50 ken 70, a nakaro ti panagsigsigariliona iti adu a tawtawen. Idi napalabas, dagiti babbai dida agsakit ti emphysema a kas ti masansan kadagiti lallaki, ngem daytoy a kasasaad agbalbaliwen bayat a kumarkaron ti panagsigarilio dagiti babbai.”

Kuna pay ti isu met laeng a surat: “Ti emphysema mabalin nga agparang a sabali a sakit iti adu a tawtawen. Ti agsakit ti emphysema mabalin a nairut ti panatengna tunggal kalam-ekna iti adu a tawtawen, a mapakuyogan dayta iti nakaro nga uyek, ken nalabit ti nakaro a bronkitis. Masansan a napaut ti uyek ket kumaro iti kasta unay.” Aniat’ dadduma a sintomas iti emphysema?

“Main-inot a tumaud ti emphysema. Bassit laeng a panagrigat nga aganges iti agsapa ken rabii a mabalin a sarunuen kamaudiananna ti pannakalapped kadagiti ar-aramidna. Ti ababa a pannagna mabalin a pagangsabennaka; marigatan nga umuli iti agdan. Kamaudiananna, bayat a kumapuy ti panaglang-ab, panagipug-aw, ken ti panagsinnukat dagiti gas, dumtengto iti tiempo nga uray ti panaganges ket dakkel a panangikagumaan ket ti pasiente marigatan a mangaramid kadagiti gagangay nga ar-aramid.”

Kuna pay ti isu met laeng a giya iti medisina a ti emphysema mabalin nga agbanag iti nakaro a saksakit ti puso. Pudno aya a maitutop dayta? Apay nga ikkatenyo ti napateg a sagut a biag a maisukat iti apagdarikmat a panagragsak iti nikotina?